Hüquq müdafiəçiləri: Azərbaycanda müstəqil məhkəmə yoxdur

Azərbaycanın Konstitusiya ilə demokratik və hüquqi dövlət elan olunmasına baxmayaraq, əslində ölkədə qanunun aliliyi, insan hüquq və azadlıqları təmin edilmir, məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi yoxdur. Bu barədə Siyasi Məhbusların Monitorinqi Mərkəzi hüquq- müdafiə təşkilatının "Hüquqi Azərbaycan" hesabatında deyilir.

Son bir ildə - 31 iyul 2023-cü ildən  iyun 2024-cü ilədək ölkədə siyasi məhbusların siyahısı 100-dən çox adamla artıb. Hazırda cəzaçəkmə yerlərində siyasi motivlərlə həbs olunan ən azı 303 nəfər saxlanılır.

Siyasi məhbusların əksəriyyəti ənənəvi olaraq dindarlardır, lakin son bir ildə həbs olunan fəalların və jurnalistlərin sayı kəskin şəkildə artıb.

2023-cü ilin avqust ayından sədr Afiyəddin Məmmədov başda olmaqla “İşçi masası” alternativ Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının üzvləri həbs edilib.

2023-cü ilin noyabrında jurnalistlərin həbs dalğası başlayıb. Hazırda həbsdə 20-dən çox jurnalist saxlanılır. Bunlar “Abzas Media”, “Toplum” TV, “Kanal-13” və digər internet- nəşrlərin jurnalistləridir.

 “Toplum” TV işi üzrə beş fəal da həbs olunub.

Demokratik Təşəbbüslər İnstitutunun rəhbəri Akif Qurbanov başda olmaqla, qurumun fəalları və jurnalistlər Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2 (xarici valyuta qaçaqmalçılığı) maddəsilə həbs olunublar.

İctimai fəallar və dindarlar Cinayət Məcəlləsinin 234.4.3-cü maddəsilə (külli miqdarda narkotik maddə alveri) təqiblərə məruz qalıblar.

Saxlanmalar və axtarışlar prosessual normaların pozulması ilə, şübhəlilərin seçdikləri vəkilləri dəvət etmədən aparılır.

Məhkəmələr qətimkan tədbiri seçərkən təqsirləndirilən şəxslərin hüquqlarının pozulması ilə bağlı şikayətlərə məhəl qoymurlar.

Cinayət-prosessual qanunvericilikdə 10-a yaxın müxtəlif qətimkan tədbirinin olmasına baxmayaraq, məhkəmələr, bir qayda olaraq, jurnalistlərə, fəallara, dindarlara qarşı ən sərt qətimkan tədbirini -həbsi seçirlər.

Hətta ciddi sağlamlıq problemləri olan şəxslər, məsələn, “Toplum” TV-nin təsisçisi, qalxanabənzər vəz xərçəngi olan  Ələsgər Məmmədli, iflic olmuş fəal Famil Xəlilov, gözdən əlil, araşdırmaçı jurnalist Hafiz Babalı ilkin həbsə məruz qalıblar.

İşin mahiyyəti üzrə məhkəmə istintaqı da obyektiv aparılmır, müdafiə tərəfinin əksər vəsatətləri təmin edilmir, jurnalistlərin videogörüntüləri aparılmır və bəzən proseslərə, ümumiyyətlə, onları buraxmırlar.

Eyni zamanda, siyasi məhbuslara qarşı sərt olan hakimlər vəzifəli şəxslərə qarşı yumşaq olurlar.

Belə ki, 4 yeni doğulmuş körpənin ölümünə səbəb olan yanğına görə məsuliyyət daşıyan Perinatal Mərkəzin rəhbərlərinə münasibətdə məhkəmə ev dustaqlığı şəklində həbs qətimkan tədbirilə kifayətlənib.

2024-cü ilin mayında Azərbaycan prezidenti 154 nəfərin əfv edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb, lakin bu qərar heç bir siyasi məhbusa şamil  edilməyib.

Şərti olaraq vaxtından əvvəl azadlığa buraxılma haqqında qanunvericilik normadan nadir hallarda siyasi məhbuslara qarşı istifadə olunur, halbuki, məhkəmələr keçmiş məmurlara qarşı bundan aktiv şəkildə istifadə edirlər.

Hesabatda insan hüquqları sahəsində ixtisaslaşmış vəkillərin təzyiqinə də diqqət yetirilir. Son illərdə Yalçın İmanov, Əlaif Həsənov (vəfat edib), Namizad Səfərov, Xalid Bağırov, İntiqam Əliyev, Ənnağı Hacıbəyli, Elçin Namazov və digər müdafiəçilər vəkillikdən kənarlaşdırılıb.

2021-ci ilin iyulunda Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinə dəyişikliklər qəbul edilib, belə ki,  hakimlər vəkillərin prosesi qəsdən təxirə saldıqlarını düşünsələr, onları 500 manata qədər cərimə etmək səlahiyyətinə malikdir.

Azərbaycan məhkəmələri Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent qərarlarını tətbiq etmirlər.

Avropa Şurasının 2024-cü ilin aprelində açıqlanan yeni hesabatına görə, Azərbaycan Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qərarlarını ən pis icra edən ölkələr siyahısına yenidən rəhbərlik edib.

Ümumilikdə, məhkəmə sistemi Konstitusiyanın tələblərinə cavab vermir.

«Məhkəmələr siyasi hakimiyyətin göstərişi ilə hökm çıxarırlar. Məhkəmədə əsas rolu prokuror oynayır, məhkəmə yalnız prokurorun tələblərini təsdiqləyir, vəkillik institutunun rolu isə sıfıra endirilib. Ölkədəki siyasi məhbuslara (hazırda onların sayı 300-dən çoxdur)  görə məsuliyyət  məhkəmə sisteminin üzərinə düşür. 4 aprel 2023-cü ildə İnam Kərimov Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin sədri təyin edilib. O həmçinin Məhkəmə-Hüquq Şurasının rəhbəri oldu. Lakin ötən müddətdə məhkəmə sistemində heç bir müsbət dəyişiklik baş verməyib, əksinə, ölkədə siyasi məhbusların sayı sürətlə artıb", - Siyasi Məhbusların Monitorinqi Mərkəzinin rəhbəri Elşən Həsənov hesabatı şərh edərkən deyib.

* Siyasi məhbusların Monitorinq Mərkəzi 2014-cü ilin oktyabrında bir qrup keçmiş "vicdan məhbusu" tərəfindən təsis edilib.