İnsan hüquqları və diffamasiya məsələləri müzakirə edilib

Azərbaycan “Diffamasiyadan müdafiə haqqında” qanun qəbul edə bilər. Ancaq, Cinayət Məcəlləsində diffamasiyanı kriminallaşdıran 147-ci (böhtan), 149-cu (böhtan) maddələrinin sanksiyaları olduğu kimi qalmalıdır. Diffamasiyanın dekriminallaşdırılması ilə bağlı hökumət qurumlarının, beynəlxalq və yerli hüquq müdafiə, jurnalist təşkilatlarının bir neçə illik müzakirələrindən sonra hökumətin hazırki mövqeyi belədir. 

Mayın 22-də Park İnn otelində Azərbaycan Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası, Amerikanın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi, Azərbaycan Hüquqşünasları Konfederasiyası və Amerika Hüquqşünaslar Assosiasiyasının təşəbbüsü ilə “İnsan hüquqları üzrə islahatlar: Diffamasiya haqqında qanunvericilik perspektivləri” mövzusunda keçirilən dəyirmi masada dialoq platformasının gücləndirilməsi və insan hüquqlarının təminatı sahəsində, eləcə də ifadə azadlığı sahəsində qanunvericiliyin inkişafı perspektivləri ilə bağlı disskusiyalar aparılıb. 

Müzakirələrdə Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Əli Həsənov, Milli Məclisin hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri Əli Hüseynli, ATƏT-in Bakı ofisinin rəhbəri Koray Tarqay, Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov, Milli Məclisin deputatları, media ekspertləri, hüquqşünaslar iştirak edib.     

Müzakirələrin əsas aparıcı mövzusu diffamasiya haqqında qanunun qəbul edilməməsinin səbəbləri, qanunvericiliyə diffamasiyanın sanksiyasının ağırlaşdırılması, internetdə KİV-lərə diffamasiyanın tətbiqi, cərimələrin artırılması ilə bağlı düzəlişlər olub. 

Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bildirib ki, qanunvericiliyə edilən son dəyişikliklər qabaqcıl təşəbbüslərə əsaslanır. “Hakimiyyət çalışır ki, insanların hüquqları balanslı təmin edilsin. Qanunlar və məhkəmə qərarları bu balansı təmin etməlidir”. 

“Diffamasiyadam müdafiə haqqında” qanun layihəsi ekspertiza üçün Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasına göndərilib. 

“Kim düşünürsə ki, təhqir edəcək, amma məsuliyyət daşımayacaq, düz düşünmür. Cinayət məsuliyyəti qalacaq. Qanun jurnalist adı daşıyan, jurnalistlərin əxlaq kodeksinə əməl edən medianın fəaliyyətinə daha geniş imkan yaradacaq, azad sözün dairəsini genişləndirəcək”, deyə Əli Həsənov qeyd edib. 

Ekspertlər hesab edir ki, diffamasiya qanunvericiliyində fikir azadlığı, şəxsi ləyaqət və ictimai təhlükəsizlik spektrləri qorunmalıdır. “Burada ortaq xətt tapılmalıdır. Diffamasiya ictimai məsələdirsə, Cinayət Məcəlləsi ilə, şəxsi məsələdirsə Mülki Məcəllə ilə tənzimlənməlidir. Qanun ünsiyyət vasitəsidir. İnsanlar dəqiq bilməlidir ki, hərəkətlərinin sonunda onları nə gözləyir. Vətəndaş cəmiyyətləri, media qanunvericiliyə son dəyişikliklərdə fəaliyyətlərinə maneə görürlər. Toplantılarla, QHT-lərlə, qrantlatla bağlı cərimələrin artırılması problemlərə səbəb olur və bu da insanlarda hirs yaradır”, deyə Amerika Hüquqşünaslar Assosiasiyasının Azərbaycan üzrə nümayəndəsi Robert Stir qeyd edib. 

Diffamasiya ilə bağlı fərqli fikirlər var. Hökumət və parlamentin komitə sədri Əli Hüseynov diffamasiyanın dekriminallaşdırılmasını dəstəkləmir. Bununla yanaşı, bir sıra deputatlar, QHT-lər və ekspertlər bunun əleyhinədir. 

“Milli Məclis döyməyə görə cinayət məsuliyyətini aradan qaldırıb. Halbuki döymək işgəncədir. Mən diffamasiyanın dekriminallşadırılmasını müdafiə edirəm. Vaxtı ilə senzura ləğv olunanda da deyirdilər ki, ciddi fəsadlar yaradacaq, amma yaratmadı, deyə Milli Məclisin deputatı Qüdrət Həsənquliyev qeyd edib. 

Parlament komitəsininin sədri Əli Hüseynli “Diffamasiya haqqında” qanunun qəbulu və rəsmi müzakirəyə başlanması üçün tərəflərin kompromissə hazır olmasının vacibliyini qeyd edib. O da bildirib ki, qanunun rəsmi müzakirəsinə başlamaq olar, amma diffamasiyanın dekriminallaşdırlması sənəddə olmamalıdır. “Kompromis olarsa, qanun layihəsinin müzakirəsinə başlamaq olar. Avropanın bir çox dövlətləri də “Diffamasiya haqqında” qanun qəbul edib, ancaq Cinayət Məcəlləsinə toxunmayıb. Diffamasiyanın Cinayət Məcəlləsində qalması sadəcə çəkindirici xarakter daşıyır. Azərbaycan son illər diffamasiyaya görə heç bir jurnalisti cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyib”, deyə o qeyd edib. 

ATƏT-in Bakı ofisinin rəhbəri Koray Tarqay deyib ki, ifadə və söz azadlığı ATƏT-in təməl prinsipidir və “burada hər-hansı kompromis ola bilməz”. “Diffamasiya haqqında” qanun layihəsi illərdir müzakirə olunur, amma hələ irəliləyiş yoxdur. Amma diffamasiyanın genişləndirilməsi barədə qərarlar qəbul edilir. ATƏT diffamasiyanın dekriminallaşdırılmasını istəyir. Bu sahədə Avropanın çoxsaylı ölkələri qanun qəbul edib. Son olaraq isə Böyük Britaniya qəbul edib”. 

K.Tarqay xatırladıb ki, Azərbaycanda diffamasiya ilə bağlı cəzalar və cərimələr çox yüksəkdir.

“Məsələ qanunun qəbulunu başa çatdırmaqla bitmir, onun yerinə yetirilməsi də lazımdır. Dünya təkcə Azərbaycandan ibarət deyil. Dünyada fərqli dəyərlər var. ATƏT qabaqcıl dəyərləri Azərbaycana gətirmək istəyir”.

Ekspert Rəşid Hacılı da cərimələrin qanunvericiliyə adekvat olmadığı fikrindədir. “Qanunvericilikdə ağır cinayətlərə görə cəzadan sonra 825 manat, xüsusilə ağır cinayətlər üçün 1600 manatdan çox cərimə müəyyən edilməyib. Amma məhkəmələr heç də ağır cinayət sayılmayan diffamasiyaya görə qəzetlərə 30 min, 50 min və daha çox cərimələr müəyyən edir”, deyə ekspert bildirib.  

Diffamasiyanın internetə tətbiqi sahəsində də fikirlər ayrılıb. Ə.Həsənov internetdə təhqirin yolverilməzliyini deyib və təsdiqini tapmayan normaların Azərbaycana gətirilməsini qəbul etmədiyini diqqətə çatdırıb. “Biz cəmiyyətdə özbaşınalıq yaradacaq normaları qəbul etməyəcəyik. Azərbaycan söz və mətbuat azadlığını da məhdudlaşdırmayacaq”. 

O, əvvəllər söylədiyi “internet sahibsiz pişikdir” ifadəsini təkrar edərək deyib ki, “internet sahibsiz pişik kimi ev yiyəsinin xəbəri olmadan barını aşaraq evlərə daxil olur”. “Xəbərsiz qonağı isə necə qəbul edirlər, bilirsiniz. İnternetdəki təhqirlərdən hamı narazıdır”, deyə o bildirib. 

İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz internetə diffamasiyanın tətbiqinin yaradacağı problemləri diqqətə çatdırıb. İnternet yalnız fikrin yayılması üçün məkan deyil, həm də kommunikasiyadır. Sanki hökumətdə iki fikir var - konservatorlar və yenilikçilər. “Hökumət internet peyki qaldırdığı bir vaxtda internetə diffamasiya tətəbiq edir. Təzaddır. Bir tərəfdən hökumət internetin inkişafına milyonlarla pul xərcləyir, “internet ili” elan edir, digər tərəfdən isə qanunvericiliyə internetə görə diffamasiya tətbiq edir”, deyə ekspert bildirib.

İnternetdə informasiya mənbəyinin, materialın haradan daxil edilməsi, domenin müəyyən edilməsi çoxsaylı problemlər yaradacaq. “Hər-hansı şəxs domeni Azərbaycanda alıb, hansısa xarici ölkədə material yerləşdirə bilər. Qanun necə tətbiq ediləcək, istintaqı kim aparacaq, işə hansı məhkəmə baxacaq?”, deyə ekspert Ələsgər Məmmədli bildirib. 

Digər tərəfdən intenet təhlükəsizliyi məsələlərinə Milli Təhlükəsilik Nazirliyi baxır. “Hansısa kənddə bir nəfər internetə material yerləşdiribsə, bu nazirliyin qüvvəsi həmin adamın müəyyən edilib tapılmasına yönəldilməlidir? ”, deyə O.Gündüz sual edib.   

Müzakirələrdə qeyd edilib ki, Azərbaycanda 5 milyon internet, 1 milyondan çox Facebook istifadəçisi var. Minlərlə xəbər saytları internet üzərindən fəaliyyət göstərir. Onlarla anonim xəbər saytları da fəaliyyətdədir.

Amerikanın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin Azərbaycan nümayəndəliyinin demokratiya və idarəçilik ofisinin direktoru Rolahnd Qlas diffamasiya ilə bağlı beynəlxalq təcrübədən danışıb. Onun fikrincə, prezident Obamanın prezidentliyinin çox ağır dövrə düşməsinə baxmayaraq, özündən əvvəlki prezidentlər kimi diffamasiyanın dekriminallaşdırlmasını dəstəkləyir. “Prezident Obama kəskin tənqidlərə məruz qalır və tənqidlərə dözür. Bu onun zəifliyindən irəli gəlmir, əksinə güclü lider olduğunu sübut edir”, deyə o qeyd edib.   

Geniş müzakirələrdən sonra Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov “Diffamasiyadan Müdafiə haqqında” qanunun aşağıdakı şərtlələ qəbulunun məqbul olduğunu diqqətə çatdırıb: “İlk öncə bu sahədə beynəlxalq qanunvericiliyin tətbiqinin üstünlüyü qanunda əksini tapmalıdır, cərimələr beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılmalıdır. Qanuna yeni müddəa əlavə edilməlidir ki, iki ildən sonra diffamasiyanın dekriminallaşdırlımasına keçilir”. -03C-