Moskva görüşündən gözləntilər

Bakı/11.01.21/Turan: Yanvarın 11-də Moskvada Azərbaycan, Rusiya prezidentlərin və Ermənistan baş nazirin iştirakı ilə üçtərəfli görüş keçiriləcək.

Bu barədə dünən, yanvarın 10-da Kremlin mətbuat xidməti məlumat yayıb.

Məlumata görə, üçtərfli görüş zamanı münaqişənin həllinin gedişatı və regionda problemlərin həlli üçün növbəti addımlar müzakirə olunacaq. «Xüsusi diqqət Qarabağ rayonların sakinlərinə yardım edilməsinə və ticarət-iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrin açılmasına yönəldiriləcək».

Azərbaycanın rəsmi qurumları sözügedən görüşlə bağlı heç bir məlumat yaymasalar da, Ermənistan Baş nazirinin mətbuat katibi Mane Gevorkyan Ermənistan mətbuatına bildirib ki, görüşün əvvəlcədən planlaşdırılmış gündəliyi iqtisadi xarakter daşıyır.

Bugünkü görüşdən nə gözləmək olar?

Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası komitəsinin üzvü Asim Mollazadə Turana bildirib ki, Azərbaycanın gözləntisi noyabrın 9-da imzalanmış bəyanatın icrası ilə bağlıdır. «Biz maraqlıyıq ki, sənəddə əks olunmuş maddələri öz real icrasına başlasın».

Deputat vurğulayıb ki, Ermənistan tərəfi imzalanmış bəyanatın maddələri pozur. «Bir sıra çox ciddi faktlar var ki, Ermənistan silahlı qüvvələri atəşkəsi pozublar, Azərbaycanın ordusuna və hətta mülki əhaliyə qarşı terror aktları həyata keçiriblər. Onların böyük hissəsi həbs olunub, yaxud da məhv edilib. Lakin bu, sazişin kobud surətdə pozmaq deməkdir. Bununla yanaşı Azərbaycanı maraqlandıran digər amil ondan ibarətdir ki, Ermənistan hökümətin nümayəndələri qeyri-qanuni olaraq Azərbaycan ərazisinə səfər edib».

Deputatın sözlərinə görə, Azərbaycan həmçinin tezliklə Naxçıvanla bağlı dəhlizin təhlükəsiz formada açılmasını gözləyir. «Bir neçə məsələ var. Düşünürəm ki, bu üçtərəfli görüş sazişin icrasına həsr olunacaq. Bundan irəli gələn digər sazişdə əks olunan məsələlər icra olunmalıdır. Söhbət Azərbaycan əraziləri olan Qazax rayonun kəndlərindən gedir. Naxçıvanın Kərki kəndin qaytarılması ilə bağlı bildiyim qədər razılıq artıq əldə edilib».

A. Mollazadə hesab edir ki, bütün bu məsələlərin ciddi müzakirəyə ehtiyac var. «Çünki Ermənistan tərəfi hazırda bu prosesə ciddi yanaşmır və ona görə də Ermənistanın qarşısında ciddi tələb qoyulmalıdır ki, bütün razılaşmalar icra olunsun. Azərbaycanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, kimsə başqa bir şeylərə ümid edirsə Azərbaycan kifayət qədər gücə malikdir ki, bu prosesləri özü ələ alıb həll edə bilsin. Lakin biz yenə də barışıq sazişini icra etməyə hazır olduğumuzu nümayiş etdirmişik, erməni tərəfi isə çox təəssüf ki, bu istiqamətdə zəruri addımlar atmayıb».

Politoloq Ərəstun Oruclu hesab edir ki, ilk növbədə bu görüşlər noyabrın 10-da imzalanan bəyanatda öz əksini tapan bəndlərin rəsmiləşdirilməsi məqsədilə təşkil olunub.

Ekspert AzadlıqRadiosuna bildirib ki, 10 noyabr tarixli bəyanat hüquqi sənəd deyil və onun əsasında atılmış addımların demək olar ki, hamısı qeyri-qanuni addımlardır. «İstər Rusiya qoşunlarının sülhməramlı kimi Azərbaycana daxil olması, istər bundan sonra onların fəaliyyəti, istər Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində olanlar, bunlar hamısı demək olar ki, adi söhbət səviyyəsində olan anlaşmadır. Dəxli yoxdur orada hansısa kağızda imza var ya yoxdur, bu kağızın heç bir hüquqi əsası yoxdur».

Ə.Oruclu düşünür ki, indi ilk növbədə Rusiyaya bütün bu məsələləri rəsmiləşdirmək lazımdır. «Ona görə ki, dünyada bu məsələyə ilkin mərhələdə susqunluq olsa da, indi ABŞ-da prezident dəyişir, Administrasiya dəyişir və Avropa ölkələrində də çox güman ki, bu sülhməramlı məsələsinə dair müəyyən suallar ortaya çıxacaq. Bu isə de-fakto həmin o qeyri-hüquqi bəyanatın demək olar ki, ləğv olunmasına, onun statusun olmaması təsdiqinə gətirib çıxara bilər. Ona görə Rusiyaya ilk növbədə həmin anlaşmanı leqallaşdırmaq lazımdır ki, hər iki ölkənin heç olmasa parlament səviyyəsində qərar verilsin. Yəni Azərbaycanın dövlət başçısı və Ermənistanın hökümət başçısı müəyyən sənədləri imzalasın, bundan sonra həmin sənədlər parlamentdə ratifikasiya olunsun və bununla da Rusiyanın bölgədəki statusu demək olar ki leqallaşsın. Niyə demək olar ki? Çünki sülhməramlılar mandatı yalnız beynəlxalq qurumlardan ala bilər».

Politoloq həmçinin qeyd edib ki, görüşün digər səbəbi kimi Rusiyanın təsirini genişləndirilməsi üçün yenə də müəyyən anlaşmaların və hüquqi qərarların qəbul olunmasını gözləyir. «Həm də onu gözləyirəm ki, Azərbaycanın və Ermənistanın üzərinə müəyyən öhdəliklər qoyulsun. Məsələn, tutaq ki, Ermənistanda Rusiya hərbi kontingentinin sayının artırılması və eyni zamanda Azərbaycanda həmin addımın atılması, yəni Rusiya hərbi kontingentini Qarabağda sayının artırılması. Həmçinin Türkiyənin hərbi kontingentinin Azərbaycana gəlməsinin qarşısını alan müəyyən hüquqi sənədlərin qəbul edilməsi».

Ekspert qeyd edib ki, görüşdə ola bilsin qondarma Dağlıq Qarabağ qurumunun status məsələsi müzakirə olunsun. «Ona dair hansısa anlaşmalar təklif oluna bilər. Bilmirəm, buna imza atılacaq, atılmayacaq, amma hər bir halda görünən odur ki, Putin məcbur etmək istəyir ki, tərəflər onun iradəsinə uyğun şəkildə onun istədiyi qərarlara imza atsınlar və ondan sonra da həmin imzalar ölkələrin parlamentlərində ratifikasiya olunsun və buna bir hüquqi don geyindirilsin».

Hərbi ekspert Nazim Bayram isə hesab edir ki, Ermənistanla danışıqlarda Azərbaycan və Rusiya üçün prioritet məsələ Naxçıvanı Azərbaycanla birləşdirən quru nəqliyat kommunikasiyaların açılmasıdır. «Paşinyan bunu anlayaraq, görüş öncəsi açıqlamalarında, Naxçıvan yolunun açılmasını (10 noyabr razılaşmasının 9-cu bəndi) erməni əsirlərin qaytarılmasına (8-ci bənd) bağlayır. Hazırda əsirlərlə və itkin düşənlərlə bağlı Paşinyan güclü daxili pressinq altındadı. O, bu təzyiqdən qurtulsa, erməni cəmiyətinin gözündə özünü biraz doğrultmuş olar və bundan hakimiyətini uzatmaq üçün qazanar. Lakin Azərbaycan, atəşkəs bağlanandan sonra Ermənistandan Azərbaycan ərazisinə sızan silahlılara qarşı terrorçuluq və diversiya maddələri ilə cinayət işi qaldırıb və haqlı olaraq, onları hərbi əsir hesab etmir. Ona görə Paşinyan indi hər şeyə söz verməyə hazırdır, o cümlədən, strateji nəqliyat koridorlarının açılmasına».

N.Bayramın fikrincə Paşinyanın əsl niyəti isə Bayden administrasiyasının işə başlaması ilə danışıqları Minsk Qrupu formatında reanimasiyası və bu çərçivədə ABŞ-ı və Fransanı Ermənistanın tərəfində regional təhlükəsizlik məsələlərinə və iqtisadi lahiyələrə cəlb etməkdir.

Ekspert hesab edir ki, Rusiya regional nəqliyat əlaqələrinin ən qısa zamanda açılmasında maraqlarıdır. «Qeyd etdiyim kimi, bu məsələdə  Rusiyanın Azərbaycanla maraqları üst-üstə düşür. Lakin Rusiyanın Azərbaycandan istəklərindən biri  sülhməramlı kontingentin təminatı üçün Xocalı aeroportunun açılması ola bilər. Bəzi rusiyalı ekspertlər bunu 10 noyabr razlaşmasında, bütün regional kommunikasiyaların açılması bəndinə Qarabağla hava yolunun açılmasını da daxil edirlər və Azərbaycanın, bu məsələni Xocalıya köçkünlərin qaytarılması ilə bağlayacağını ehtimal edirlər. Əslində ürəklərindən keçəni deyirlər. Çünki Xocalı aeroportu regional infrastukturun bir parçası olmayıb və deyil».   

Ekspert qeyd edib ki, Rusiyanın digər əsas qayğılarından biri Qarabağdakı sülhməramlı kontingentinə beynəlxalq missiya statusu almaqdır. «Bunun üçün ona  ATƏT-in Minsk Qrupunun dirçəldilməsi lazımdı. Minsk Qrupu Putinə Bayden administrasiya ilə əlavə əməkdaşlıq meydançası kimi də lazımdı. Beləliklə, Minsk Qrupunun dirçəlməsində müxtəlif dərəcədə Rusiya ilə Ermənistanın maraqları üst-üstə düşür».    

N.Bayram bildirib ki, Azərbaycan, Rusiya sülhməramlılarının statusu və funksiyalarının tam detallaşmasında maraqlıdır. «Bununla yanaşı, Azərbaycan 10 noyabr razılaşmasının 4-cü bəndinə uyğun, erməni silahlı qüvvələrinin Qarabağdan çıxarılmasını gündəmə gətirəcək. Tərəflər arasında bu bəndin «oxunmasında» fərqlər mövcuddur. Danışıqlar buna aydınlıq gətirməlidir».—21B--