Prezident İlham Əliyev Gəncəsər monastrının yerləşdiyi Vəngli kəndinə gedib

Bakı/07.11.23/Turan: Noyabrın 7-də dövlət başçısı İlham Əliyev Azərbaycanın keçmiş Mardakert rayonunda məşhur Orta əsr Qandzasar monastırının qürurla ucaldığı tarixi Vank kəndini ziyarət edib. Bu səfər regionun zəngin irsinə işıq salan mühüm tarixi və mədəni əhəmiyyətə malikdir.

Gandzasar Manastırı, ermənilərin bəzən səhvən erməni fiquru hesab etdikləri Alban hökmdarı Həsən Cəlalın istirahət yeridir. Kompleksin özü Xaçın çayının sol sahilindəki əzəmətli dağın zirvəsində, Kəlbəcər rayonunun Vengli kəndi ərazisində dayanır. Əsrlər boyu Gandzasar yalnız Qafqaz Albaniyasının katolikosunun iqamətgahı deyil, həm də Gəncasar adlanan Alban şahzadələrinin qəbilə məzarı kimi xidmət etmişdir.

Əsasən 13-cü əsrdə inşa edilmiş monastır kompleksi, hamısı cənub və qərb tərəfdən girişləri olan təsirli qala divarları ilə əhatə olunmuş bir məbəd, salon və müxtəlif köməkçi otaqlara malikdir. Əsrlər boyu Gandzasar müstəqil Alban kilsəsinin qalası olaraq qaldı və bölgənin xristian əhalisi üçün mənəvi bir mərkəz idi.

Lakin 19-cu əsrdə Rusiya imperiyası Şimali Azərbaycanda nüfuzunu genişləndirdikcə əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verdi. 1815-ci ildə kral fərmanı ilə Alban Katolikos patriarxının ləyaqəti ləğv edildi və bu, Alban kilsəsinin muxtariyyətinin sonunun başlanğıcı oldu. 11 mart 1836-cı ildə İmperator I Nikolay, Alban katolikosatının (Qandzasar Patriarxlığı) rəsmi olaraq ləğv etdiyi və erməni katolikosatının (Eçmiədzin Patriarxlığı) yurisdiksiyası altında iki Yeparxiya, Artsax-Şuşa və Şamaxı, erməni kilsəsinin Tiflis konsistoriyasının bir hissəsi olaraq Gəncə vicariatlığı qurdu.

Bu addımın Alban mədəniyyəti və xalqı üçün faciəli nəticələri oldu. Kilsə müstəqilliyinin itirilməsi və erməni köçkünlərinin Qarabağ bölgəsinə axını ilə Qafqaz albanlarının nəslindən olan yerli xristian əhalisi arasında qriqorianlaşma (erməniləşmə) prosesi başladı. Tədricən Artsax albanları ermənilərlə eyniləşdirildi və bu çevrilmə sonradan erməni alimləri tərəfindən tanındı.

Hazırda Azərbaycan Alban mədəni, tarixi və dini irsinin qorunması və bərpası üçün əhəmiyyətli səylər göstərir. Alban-udi xristian icması yaradıldı, kilsələr fəal fəaliyyət göstərir, qədim mətnlər müasir Udi dilinə tərcümə olunur və bölgə tarixində Qafqaz Albaniyasının irsi haqqında anlayışımızı dərinləşdirməyə yönəlmiş geniş elmi araşdırmalar aparılır.

1985-ci ildə əziyyətlə bərpa olunan Gandzasar Manastırı bu davam edən səylərdə xüsusi yer tutur. O, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 132 avqust 2-ci il tarixli 2001 nömrəli qərarı ilə rəsmi olaraq tanınıb və mühafizə olunur.

Qeyd etmək vacibdir ki, 3 aprel 1993-cü ildən 2020-ci ilin noyabrına qədər Qandzasar monastır kompleksi Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı altında idi və bu da onun qorunub saxlanmasını və bərpasını Azərbaycanın mədəni irsi üçün daha vacib və təcili qayğı tələb edir.

İşğal dövründə ermənilər növbəti vandalizm aktını nümayiş etdirərək kənddə azərbaycanlıların şəxsi avtomobillərinin nömrə nişanları olan hasar tikiblər. Prezident nişanların   sökülməsinə göstəriş verib.--0--