Baki şəhərində nəqliyyat sisteminin islahatı hara aparır?

Prezident İlham Əliyev 6 iyul tarixli fərmanı http://bna.az/az/fermanlar/567 ilə Bakı Nəqliyyat Agentliyinə (BNA) şəhərdə ictimai nəqliyyatın idarə olunması və tənzimlənməsi sahəsində əlavə səlahiyyətlər verdi. Hazırda bu publik hüquqi şəxsin, digər dövlətlərin iri şəhərlərində olduğu kimi, müntəzəm sərnişin daşımalarının və taksi fəaliyyətinin tənzimlənməsi, nəqliyyat infrastrukturunun idarə olunması işində müstəsna hüquqları var. Bəs sərnişin daşınmasının həyata keçirilməsi də daxil olmaqla yerüstü ictimai nəqliyyat sisteminin BNA-nın şəxsində bir əldə cəmləşməsi sərnişinlərə və piyadalara nə vəd edir?

BNA-nın yaradılması 2015-ci ilin dekabrına təsadüf edir. O zaman Nəqliyyatı İntellektual İdarəetmə Mərkəzi Nəqliyyat Nazirliyindən alınaraq onun balansına verildi. Cəmiyyətdə keçmiş nəqliyyat naziri Ziya Məmmədovu sektorun idarə olunmasından kənarlaşdırmaq üçün atılan addım kimi dəyərləndirilən bu qərar əslində paytaxtda yerüstü sərnişindaşıma sahəsində islahatın başlanğıcı idi. İslahatın növbəti mərhələsi bu ilin iyul ayının 6-da gerçəkləşdi. Belə ki, son fərmanla Agentlik həm də inzibati orqan statusu əldə etdi. Ona paytaxt ərazisində parklanma ərazilərində, habelə dayanma və durmanın qadağan edildiyi yerlərdə inzibati xəta törədilməsinə görə elektron protokolların tərtib edilməsi səlahiyyəti verildi. Eyni zamanda Agentlik bu sahədə qaydaları pozmuş nəqliyyat vasitələrini yaxın vaxtlardan etibarən duracağa təxliyyə edəcək və özünün təxliyyə xidmətini yaradacaq. Bunadək Bakı şəhərində bu tipli pozuntulara görə cərimələrin yazılması və evakuasiya işləri ilə Dövlət Yol Polisi məşğul idi.

Avtomobil yollarında parklamaya görə ödənişlərin yığılması üçün parkomatlar Bakı şəhəri İcra Hakimiyyətinin Xüsusi Təyinatlı Avtonəqliyyat İdarəsinin nəzarətində idi. İndi bu xidmətin təşkili BNA-ya ötürülüb. Bundan başqa, BŞİH-in balansındakı iki ödənişli yeraltı avtomobil qarajı, eləcə də şəhər İH-nin tabeliyindəki sərnişindaşıma şirkəti - "BakuBus" MMC də BNA-ya verilib. Beləliklə, şəhər İcra Hakimiyyəti də nəqliyyat sahəsində idarəetmə məsələlərindən BNA-nın xeyrinə geri çəkilib.

Amma, görünür, BNA-nın rəhbəqliyi təkcə tənzimləmə məsələləri ilə kifayətlənmək fikrində deyil. Hələ bu ilin aprelində BNA-nın fəaliyyətini təmin etməkdən ötrü prezident fərmanı ilə http://bna.az/az/fermanlar/486 Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin (NRYTN) balansındakı bir neçə daşıyıcı müəssisə ("4 nömrəli Bakı Avtonəqliyyat Müəssisəsi" MMC, "Bakı Sərnişinservis Avtobus Parkı" MMC və "1 nömrəli Bakı Avtonəqliyyat Müəssisəsi" MMC-nin Bakı şəhəri Qaradağ rayonunun Lökbatan qəsəbəsində yerləşən qarajı) BNA-ya verilmişdi. Bu daşımaçı müəssisələrin fəaliyyətini gücləndirməkdən ötrü Agentlik hazırda dövlət büdcəsi hesabına 300 ədəd iri tutumlu avtobusun alınması ilə məşğuldur. Beləliklə, "BakuBus" MMC-nin istifadəsində olan 500-dən çox avtobus nəzərə alınmaqla BNA Bakı şəhərində ən böyük paya sahib olan sərnişin daşıyıcısına çevrilməkdədir.

Nəqliyyat sektorunda leberallaşma hələ müstəqilliyin ilik illərində başlanmışdı. Nəqliyyat Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən "Bakı Sərnişin Nəqliyyatı" (BSN) MMC ilə yanaşı, onlarla özəl daşıyıcılar da yaranmışdı. Avtobus parkını yenilənməsinə dövlətlə bərabər, özəl şirkətlər də sərmayə yatırırdılar. BSN isə işini sərnişindaşıma fəaliyyəti ilə məhdudlaşdırmır, marşrutların müəyyən olunmasından tutmuş, avtobuslara lisenziyaların verilməsinə qədər tənzimləmə məsələləri ilə məşğul olurdu. Bəzən bu münasibətlər BSN-in əməkdaşları ilə avtobus və taksi sürücüləri arasında əlbəyaxaya qədər kəskinləşirdi. BNA-nın yaradılması ilə daşıyıcılarla tənzimləyici orqan arasında münasibətlər yeni mərhələyə qədəm qoydu. Dövlətə məxsus "Bakı Sərnişin Nəqliyyatı" MMC (hazırda "Avtomobil Nəqliyyatı ilə Daşımaların Təşkili" MMC) isə dövlət müəssisəsi olaraq fəaliyyətini əvvəlcə Dövlət Avtomobil Nəqliyyatı Xidmətinin, bu ilin iyul ayının 12-dən isə NRYTN-nin nəzdində davam etdirir.

Svetoforların fasiləsiz və qüsursuz işləməsi, dayanacaq pavilyonlarının avtobus marşrutları boyunca yerləşdirilməsi, yol nişanlarının qoyulması və tənzimlənməsi avtomobil yollarında xətt və zolaqların çəkilməsi - bunlar da BNA-nın Bakı şəhərinin inzibati ərazisində fəaliyyət predmetinə daxildir. Lakin müşahidələr göstərir ki, Agentlik funksiyalarının öhdəsindən hələ ki, layiqincə gələ bilmir. Məsələn, ötən ilin 3-cü rübündə alınmasına və quraşdırılmasına 5 milyon manatdan çox vəsait xərclənmiş dayanacaq pavilyonlarının az bir hissəsi istifadəyə verilib. İstismarda olan 2000-dən çox sərnişin avtobusunun 477-si nağdsız ödəniş sisteminə cəlb edilib. Qurum avtomobil yollarının bağlanması və tıxaclarla bağlı sərnişin və piyadaları öncədən məlumatlandırma sistemini yaratmayıb.

Hərçən Agentliyin fəaliyyətinin təşkili üçün dövlət kifayət qədər vəsait xərcləyir. 2017-ci ildə BNA-nın fəaliyyəti investisiya qoyuluşları nəzərə alınmadan dövlət büdcəsinə 47,5 milyon manata başa gəlib.

Hələlik BNA-nın fəaliyyəti şəhərin mərkəzi küçələrində hərəkət məhdudiyyəti olan şəxslər üçün səkilərdə pandusların tikilməsi ilə nəzərə çarpır. Şəhər sakinləri və sürücülər onun nəqliyyatı tənzimləmə ilə bağlı bir neçə Nəqliyyat Mübadilə Mərkəzinin yaradılması təşəbbüsünü müşahidə edə biliblər. Lakin qurum bu sahədə beynəlxalq təcrübədən hələ ki yararlanmağa tələsmir. Moskvada, məsələn, bənzər dövlət qurumu metropolitenin də fəaliyyətinin tənzimlənməsinə müdaxilə edə bilir. Meriyanın nəzdində olan Moskva şəhəri nəqliyyat və yol-nəqliyyat infrastrukturu Departamenti parklama sahəsində əlilliyi olan şəxslərə, ərazidə yaşayan sakinlərə, çoxuşaqlı avtomobil sahiblərinə güzəştlər müəyyən edib. Bakıda isə, necə deyərlər, hamıya bir gözlə baxırlar. Bakıda avtonəqliyyat vasitələrindən istifadəni azaltmaq və velosiped sürməyi stimullaşdırmaq yada düşmür. Moskvanın nəqliyyat tənzimləyicisi isə velosiped prokatı, parklanması, eləcə də velosiped yolları ilə bağlı ciddi irəliləyişə nail olub.

Son 20 ildə Azərbaycanda nəqliyyat sektorunun idarə olunması təcrübəsi göstərir ki, nəqliyyat infrastrukturunun islahatı təkcə yeni avtobusların alınması və idarəetmənin bir əldə cəmləşməsi ilə yekunlaşmamalıdır. Hədəf ən mütərəqqi təcrübədən yararlanmaqla sərnişinlərin mənzil başına rahat və təhlükəsiz çatması, yollarda sıxlığın aradan qaldırılması üçün yerüstü və yeraltı ictimai nəqliyyatın optimal pay bölgüsünə nail olmaq olmalıdır.