Migrasiyanın templəri kəskin sürətlənib

-Toğrul bəy, statuslarınızın birində miqrasiya barədə yazmısız. Yazmısız ki, rəsmi məlumata görə 2012-2017-ci illərdə Azərbaycanı tərk edib qayıtmayan (yəni ölkədən çıxan və ölkəyə qayıdan arasında fərq) yerli vətəndaşların sayı 182,2 min təşkil edib (2017-ci ildə müvafiq göstərici 43,6 min təşkil edib). Eyni dövr ərzində xarici vətəndaşlar üzrə isə əksinə olub. Azərbaycana gəlib, buranı tərk etməyənlərin sayı 8,1 min nəfər təşkil edib (2017-ci ildə 4,5 min nəfər). Sizcə, bu statustika nəyi göstərir?

-Bu statistika mövcud olan tendensiyaları göstərir. Belə ki, 2012-ci ildə bu göstərici 31,9 min idi (2011-ci ildə ümumiyyətlə 50,7 min idi), 2013-cü ildə 9 minə kimi azaldı. 2014-cü ildə eyni rəqəm demək olar ki, təkrarlandı (10,5 min idi). Başqa sözlə, tendensiyalar onu göstərirdi ki, insanlar ölkədə qalmağa üstünlük verməyə başladılar. Amma 2015-ci ildə iqtisadiyyatda baş vermiş böhran nəticəsində emiqrasiya tendensiyaları qayıtdı. 2015-ci ildə artıq fərq 25,9 min nəfər idi. Başqa sözlə 2,5 dəfə artım baş verdi. 2016-ci ildə artıq 61,3 min idi, 2017-ci ildə isə 43,6 min təşkil etdi.

-Müşahidələrinizə görə ölkədən getmək istəyənlər əsasən kimlərdir? Və hansı səbəbdən ölkədən getməyə can atırlar?

-Təəssüflər olsun ki, müşahidələrimə görə, ölkədən getmək istəyən əsasən ali təhsilə və müəyyən qədər təcrübəyə malik olan gənclərdir. Bir çox hallarda isə ali təhsil üçün xaricə gedən gənclər orada da qalır. Onların qayıdışı iqtisadiyyata bir çox hallarda kömək edə bilərdi.

-Suallardan biri də budur ki, ölkədən gedənlər əsasən hansı məqsədlə xaricə gedirlər? Təhsil, iş yoxsa tamam başqa məqsədlərlə?

-Miqrasiya xidməti tərəfindən təqdim edən statistika sadəcə rəqəmləri nəzərə alır: kimin hansı məqsəd ilə getdiyini və nəyə görə qayıtmadığını göstərmir. Amma ümumi götürsək bizdə statistikaya görə, xaricə gedən Azərbaycan vətəndaşları əsasən ya istirahət, ya da iş ilə bağlı gedirlər. Fikirləşirəm ki, əsasən iş ilə bağlı gedənlər çoxluq təşkil edir.

-Toğrul bəy, özünüz də gəncsiniz. Yəni ətrafınızda daha çox gənclər var. Ona görə düşünürəm ki, bu sualı sizə ünvanlamaq yerinə düşər. Son illər gənclər xarici ölkələrdə təhsil almağa cəhd göstərirlər. Bu sevindiricidir. Amma məyusedici odur ki, həmin gənclərin böyük əksəriyyəti təhsil aldıqdan sonra ölkəyə qayıtmaq istəmir. Karyeralarını, həyatlarını başqa ölkələrdə qurmağa üstünlük verirlər. Sizcə, niyə gənclər geri qayıtmaq istəmirlər?

-Mənim fikrimcə, cəmiyyətdə mövcud olan münasibətlərə görə baş verir. Bir çoxları ali təhsil aldıqdan sonra qayıdıb daha yuxarı vəzifələrdə işləmək istəyirlər (onların təhsili buna imkan verir), amma inanmırlar ki, bu mümkündür. Ya da eyni zamanda öz işini qurmaq istəyənlər inanmırlar ki, bizim ölkəmizdə öz işini quraraq hər hansı uğura nail olmaq olar. Ona görə xaricdə qalmağı üstün tuturlar. Düzdür, real təcrübələrdən biz görə bilərik ki, xaricdə təhsil alan insanlar qayıtdıqdan sonra da, bir neçə ilə yenidən xaricə gedirlər. Buradaki mühit ilə onlar bacara bilmirlər.

-Həmin gənclərin geri qayıtmasını həvəsləndirmək üçün nə etmək olar? Bunun üçün nə lazımdır? Ölkədə hansı şəraiti qurmaq gərəkir?

- Bu suala cavab vermək çətindir, çünki Azərbaycanda faktiki olaraq yalnız bir sahə mövcuddur - neft sənayesi və ona köməkçi olan sahələrdir. Onların tələbatları kifayət qədər ödənilir. Başqa sahələr faktiki olaraq yoxdur. Ona görə, ən azı burada başqa sahələrin yaranması üçün imkanlar yaratmaq lazımdır.

-Ölkədən getmələrin sayı belə qalarsa və ya artarsa durum necə olacaq? Bu gedişat hara apara bilər? Və bunun qarşısını almaq üçün nə etmək olar?

-Durum yenidən 90-cı və ya 2000-ci illərin əvvəlinə qayıdacaq. Son zamanlar bir çox sahələrdə peşəkarların fəaliyyətinə dair ümidlər yaranmışdı, çünki tədricən bir çox sahələr üzrə gənclər təhsuil almağa başladılar. Onların qayıtması və fəaliyyəti bir çox imkanlar aça bilərdi. Amma indi yenə də bizdən xaricilərdən asılı vəziyyətə düşməyə başladıq. Belə getsə, yenə də ən elementar sahələrdə bizə xarici işçi lazım olacaq.