Yeni kirayə qaydaları mənzil bazarını canlandıracaq

***

-Ramil bəy, bu iki fərmanın bir-biri ilə əlaqəsi varmı?

-Hüquqi baxımdan yanaşsaq hər iki fərman əslində ayrı-ayrı sahələrin fəaliyyətinə yönəlmiş 2 ciddi problemin həllinə təkan verən fərmanlardır və demək olar ki, bir-biri ilə əlaqəsi yoxdur. Belə ki, fərmanlardan biri İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun fəaliyyət imkanlarının daha da genişlənməsinə və təkmilləşməsinə, digəri isə uzun illərdən bəri yığılıb qalan çoxmənzilli binalarda qeydiyyat probleminin həllinə hesablanıb. Amma texniki baxımdan müəyyən əlaqələr var. Belə ki, yanvarın 25-də imzalanan fərmanda Fonda satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə veriləcək mənzillərin məhz 2013-cü il yanvar ayının 1-dən bu yana inşa olunmuş binalardakı mənzillərdən istifadə olunması tapşırığı verilir ki, həmin kateqoriyaya aid olan mənzillərin əksəriyyətinin qeydiyyat problemi mövcud idi. Faktiki olaraq aparılan bazar araşdırmaları göstərirdi ki, Fond bu cür ucuz mənzilləri tapmaqda çətinlik çəkəcək, çünki təklif portfelinin həcmi olduqca məhdud idi. Amma 19 fevral fərmanından sonra ilin sonuna qədər İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu üçün belə mənzilləri tapmaq imkanı xeyli genilənmiş oldu.

-Yeni kirayə evlər mexanizminin indiyədək mövcud olan ipoteka və güzəştli mənzillər mexanizmindən fərqi nə olacaq?

-Yeni kirayə evlər mexanizminin ipoteka və güzəştli mənzil mexanizmindən əsas fərqlərindən biri öhdəliklərlə bağlıdır. Belə ki, kirayə öhdəliyi daha asan prosedurdur və xərcləri də kifayət qədər azdır. Ən azından ilkin ödənişlə bağlı hissədə mənzillərin bazar dəyərindən asılı olaraq 2 dəfədən 10 dəfəyə qədər, bəlkə də daha çox fərq var. Bundan başqa ipoteka prosesində satış üçün mənzili ipoteka götürən tapmalıydısa, indi bu işi də Fond görəcək. Burada da mənzili kirayə götürən müəyyən xərclərdən azad olmuş olur. Məsələn rieltor firmasına ödənilməli olan xərcdən. Ən nəhayət, hələ qaydalar hazır olmasa da düşünürük ki, kirayə evlərdən yararlana biləcək insanların kateqoriyası ipoteka krediti ilə mənzil alanlardan daha geniş olacaq və böyük ehtimalla orta və aztəminatlı qrupların bu proqramdan yararlanmaq imkanı daha geniş olacaq.

-İpoteka və ya güzəştli evlər layihəsi də başlayanda əhalinin böyük əksəriyyəti üçün əlçatan olacağı deyilirdi. Amma sonradan aztəminatlı ailələr üçün həmin layihələrin əlçatan olmadığı məlum oldu. Yeni kirayə üsulu ilə mənzil almaq neçəyə başa gələcək və ümumiyyətlə, bu sərfəlidirmi?

- Düzdür, sizin qeyd etdiyiniz məsələdə əlçatanlıqla bağlı problemi qismən bölüşürəm, amma nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, indi MDB məkanında ən asan və əlçatan ipoteka şərtlərindən biri Azərbaycandadır. Eyni zamanda hökumət sözsüz ki, ipoteka proqramında problemli kreditlərin həcminin artımında maraqlı deyil. Bu səbəbdən, zənnimcə, faizlərin nisbətən azaldılmaması istisna olmaqla ipoteka proqramı hələ ki ölkəmiz üçün ən optimal layihələrdən biridir. Yəqin ki, yaxın zamanlarda faiz dərəcələrinin də müəyyən qədər azaldılması baş verəcək. O ki qaldı kirayə üsulu ilə mənzilin neçəyə başa gələcəyinə, bunu indidən söyləmək bir qədər çətindir, çünki qaydalar hələ ki hazır deyil. Amma ilkin informasiyalara əsaslanıb deyə bilərəm ki, bu rəqəm ipoteka yolu ilə mənzil almaqdan daha ucuz və sərfəli olacaq.

-Belə fikirlər var ki, əslində bu iki fərman Bakıda ard-arda tikilmiş yeni binaların satışına təsir etmək üçündür. Yəni, tikilmiş binalar satılsın və bazar hərəkətə gəlsin. Çoxmənzilli binaların istismarına icazə verilməsinin sadələşdirilməsi haqqında fərmanın verilməsi sizcə, bazara təsir edəcək?

-Mən məsələnin bu cür qiymətləndirilməsinin əleyhinəyəm. Çünki, 19 fevral fərmanı nəticəsində təqribən 60 mindən artıq mənzilə mülkiyyət hüquqlarının verilməsi nəzərdə tutulur ki, onların əksəriyyətində yaşayış var, sadəcə, insanlar həmin mənzillərdən yalnız yaşayış sahəsi kimi istifadə edə bilir. Məsələn 150 min manat dəyərində mənzili olan sahə mülkiyyətçisi öz əmlakını bağışlamaq, hüquqi yolla satmaq, ora qeydiyyata düşmək, girov qoymaq və s. bu kimi imkanlardan məhrum idi. Bundan başqa ipoteka proqramı çərçivəsində il ərzində satılan yaşayış sahələrinin 93 faizindən çoxu mənzillərin payına düşür ki, bu da rəqəmlə 3500 ədəddən bir qədər artıqdır. Onların da yarıdan çoxunu köhnə binalardakı mənzillər təşkil edir. Belə olan halda məntiqlə qeyd olunan rəqəmlərlə bazarı əhəmiyyətlə dərəcədə hərəkətə gətirmək mümkün deyil. Amma istənilən halda təbii ki, bu proses dinamikanı artıracaq və bu da bazara müsbət təsir göstərəcək.

-Nə düşünürsünüz? Bu addımlar evsiz ailələrin mənzil problemlərini həll etmək üçün yetərli addımlardımı? Ümumiyyətlə, mənzillərin əhaliyə əlçatımlı olması üçün daha hansı addımların atılmasını, hansı mexanizmlərin olmasını təklif edərdiniz?

-Obyektiv yanaşsaq hələ ki həyata keçirilən proqramlarla aztəminatlı, mənzilə ehtiyacı olan ailələrin mənzil problemlərini həll etmək mümkün deyil. Əslində qeyd olunan proqramlar kommersiya layihələridir, sadəcə, müəyyən güzəştlərlə icra mexanizmlərinə əsaslanır. Amma demək olmaz ki, hökumətin mənzil problemini həll etmək istiqamətləri bu proqramlarla yekunlaşır. Qarabağ və digər müharibə əlillərinə, müxtəlif sosial qruplara tikilib verilən evlər də var axı, bunu da qeyd etməliyik. Hər halda mən düşünürəm ki, bu cür proqramların genişlənməsi tədricən daha əlçatan layihələrin ortaya çıxmasına şərait yaradacaq.