27 sentyabr-Qazanclar, İtkilər, Gözləntilər

Azərbaycanda müstəqillik uğrunda mübarizə tariximizlə Qarabağ ətrafında yaranmış mürəkkəb hərbi-siyasi vəziyyət paralel inkişaf edib. Ölkəmiz 1991-ci ildə müstəqilliyini qazandıqdan sonra Qarabağda hərbi təcavüz, işğal daha da genişlənib. Bu problem cəmiyyətdə demokratik inkişafının qarşısındakı ən ciddi əngəllərdən biri kimi xarakterizə olunub.

Azərbaycan xalqı Qarabağda 1920-ci ildə birinci, 1992-1994-cü illərdə ikinci və 2020-ci ilin sonunda üçüncü dəfə böyük itkilərlə müşayət olunan müharibələrə cəlb olunub. Hər üç müharibədə məqsəd Qarabağın Azərbaycandan qoparılması, əhalidə məğlubiyyət sindromu formalaşdırmaq, xalqın müstəqil dövlət yaratmaq inamını sarsıtmaq olub.  

Son 30 ildə ölkədəki siyasi böhranlar, hakimiyyət dəyişiklikləri, ziddiyyətlər Qarabağ ətrafındakı hərbi uğursuzluqlardan qaynaqlanıb. 27 sentyabr 2020-ci ildə başlayan irimiqyaslı hərbi əməliyyatlar nəhayət hərbi uğurların qazanılması ilə nəticələndi. Bu tarixi gün xalqımızın taleyində bir çox parametrlər üzrə yeni bir dövrün başlanğıcıdır.

27 sentyabdan 10 noyabradək davam edən müharibə ölkəmizin çağdaş zəfər tarixini yaratdı. Hərbi, ictimai, siyasi, diplomatik və sosial-psixoloji istiqamətlər üzrə zəncirvari uğurlar qazandırdı. Ölkəmizin silahlı qüvvələrinin qüdrəti, hərbi qulluqçuların cəsarəti, peşəkarlığı, igidliyi çağdaş hərb tariximizdə yeni bir qəhrəmanlıq səhifəsi yazdı.

Ölkənin bütün siyasi qüvvələri, vətəndaş cəmiyyəti, müstəqil media orqanları könüllü səfərbərlik və həmrəylik nümayiş etdirdi. Müxalifət müharibə dövründə dövlətin hərbi-siyasi iradəsinə açıq dəstik verdi. Ərazi bötövlüyünün təmin olunması prosesində, informasiya siyasətinin uğurla aparılmasında yekdilliklə mövqe sərgiləndi. 

Qarabağın gələcək siyasi taleyi ilə bağlı beynəlxalq ictimaiyyətin illərlə formalaşdırdığı status-kvo 44 gün ərzində dəyişdi. Qarabağda yaşayan ermənilərə heç bir siyasi-hüquqi statusun verilməyəcəyi qəti şəkildə bəyan olundu. Erməni xalqının Azərbaycan ərazisində yenidən “öz müqəddəratını təyin etməsi” iddiasına qəti şəkildə imkan verilməyəcəyi aydınlaşdı.

28 ildən sonra Azərbaycan-İran sərhədləri tamamilə, Azərbaycan-Ermənistan sərhədləri isə Laçın ərazisində 5 kilometr istisna olmaqla dövlət nəzarətinə götürüldü. Ölkənin regionda imici yüksəldi, ərazi bütövlüyünün təmin olunması istiqamətində önəmli nəticələr əldə edildi, yeni regional təhlükəsizlik və əməkdaşlıq sisteminin əsası qoyuldu.

Cəmiyyətin mənəvi potensialı bu müharibənin qalibiyyətlə bitməsinə kökləndi. Əhali bütün sosial qayğılarını, maddi çətinliklərini unudaraq silahlı qüvvələrə könüllü dəstək kampaniylarına qoşuldu. İllərlə davam edən “məğlub xalq” psixologiyası qısa müddətdə dağıldı. Bir milyona yaxın məcburi köçkün statusunda olan vətəndaşımız yenidən öncəki statusunu qazandı.

Bu müharibədə hər kəs anladı ki Azərbaycan ərazisində separatçılığın perspektivi yoxdur. Suverenliyimizi nəyin bahasına olursa-olsun təmin etməkdə qərarlılığımızı dünyaya isbat edə bildik.

Bu tarixi nailiyyətin qazanılması heç vaxt geri dönməyəcək insan itkilərimiz sayəsində mümkün oldu. Vətən uğrunda canından keçən insanlar bu qələbənin əsas memarlarıdır. Çoxsaylı şəhid və qazi ailələri cəmiyyətin ən dəyərli və həssas sosial qrupu kimi qəbul olunur. Bu insanların dövlətin hərtərəfli dəstəyi və himayəsi ilə əhatə olunmasında cəmiyyətdə yekdil fikir və qərarlılıq var.

Hərbi əməliyyatların başlanması ilə cəmiyyətdə bir neçə aydın və yekdil mövqe formalaşdı. Torpaqlarımızın tamamilə azad olunması, ərazi bütövlüyümüzün qeyd-şərtsiz bərpa edilməsi, Qarabağ ərazisində bir daha belə qanlı və uzunmüddətli müharibənin baş verməməsi üçün məsələnin köklü həll edilməsi gözləntisi idi. Cəmiyyət belə bir ağır problemə biryolluq son verilməsi naminə bütün çətinliklərə və itkilərə hazır olduğunu qətiyyətlə nümayiş etdirdi.

Ordunun zəfəri ilə yekunlaşan müharibədən sonra cəmiyyətdə yeni gözləntilər ortaya çıxdı. Əhalinin illərlə əziyyət çəkdiyi sosial-iqtisadi, siyasi və hüquqi problemlərin köklü həllinə böyük ümid yarandı. Qalib xalq kimi ədalətli idarə olunmaq, ləyaqətli və azad yaşamaq istəyi şüurlarda özünə yer açmaqdadır. Cəmiyyətin yetkin insanları köklü hüquqi, iqtisadi, siyasi islahatların keçirilməsini ən zəruri proses hesab edir.

Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Azərbaycan-Ermənistan arasında imzalanan 10 noyabr üçtərəfli atəşkəs Bəyanatından sonra dayandırılan hərbi əməliyyatlara cəmiyyətdə münasibət birmənalı deyil. Bu sənəd cəmiyyətin istəklərini qismən təmin edir. Torpaqlarımızın tamamilə azad olunması, ərazi bütövlüyümüzün qeyd-şərtsiz bərpa edilməsi və məsələnin köklü həlli hələki başa çatmayıb.

Qarabağda hələ də erməni silahlı qüvvələri qalır, Azərbaycan bu ərazilərə hərbi, inzibati-siyasi nəzarət edə bilmir, Laçın ərazisindən keçən 5 kilometr enində ərazi sülhməramlı adı ilə Rusiya silahlı qüvvələrinin əlindədir. Azərbaycan ərazilərinə nəzarətsiz daxil olmalar və yük daşımalar davam edir. Ən pisi isə Qarabağda uzunmüddətli davam edən bu münaqişəni yaradan və idarə edən Rusiya yenidən sülhə əngəl yaratmaq imkanı qazanıb.

Son olaraq, hazırda Azərbaycan öz hərbi qələbələrini beynəlxalq ictimai rəydə siyasi-diplomatik gedişləri ilə möhkəmləndirmək istiqamətində mürəkkəb mərhələyə qədəm qoyub. Bu mərhələdə demokratik cəmiyyət quruculuğu, vətəndaş iştirakçılığının genişləndirilməsi, idarəetmənin səmərəliliyinin artırılması, korrupsiya ilə effektli mübarizə dövlətin siyasi gücünü artıra və beynəlxalq imicini yüksəldə bilər.

Xüsusilə də işğaldan azad edilən yaşayış məskənlərinin bərpası prosesində sosial ədələtin təmini və korrupsiya hallarına yol verilməməsi ən vacib məsələdir. Kommunikasiyaların və kommunal təsərrüfatın bərpası üçün nəzərdə tutulan layihələrin effektliliyində və dövlət vəsaitlərinin səmərəli xərclənməsində şəffaflığın olmaması, ictimai nəzarət mexanizmlərinin yoxluğu təəssüf doğurur.