ALTI GÜNLÜK AZADLIĞIN TƏƏSSÜRATLARI

Neftin və azadlıq istəyinin qurduğu Norveç cəmiyyətinin valehedici özəllikləri
Norveçdə qalmaq yox, bu məmləkətin dəyərlərini, azadlığını Azərbaycana gətirmək gərəkdir
18 il Azərbaycandan kənara çıxmayıb, ilk dəfə xarici ölkəyə səfər gedən jurnalist kimi təəsüratları bölüşmək bir neçə səbəbdən çətindir. Birinci, istər-istəməz gedəcəyin ölkə haqqında nə yazacaqsansa, müqayisədə Azərbaycan olmalıdır. Amma problem ondadır ki, Azərbaycanı Avropanın inkişaf etmiş bir ölkəsi ilə müqayisəsi də doğru olmazdı. Bəlkə də həmkarlarım və oxucular razılaşmayacaqlar, 18 il müstəqillik üçün elə böyük bir zaman deyil ki, Norveç, yaxud Avropanın başqa ölkəsinin inkişaf səviyyəsinə çatasan. Amma tarixi və siyasi zərurətdən doğan müəyyən problemlər var idi ki, həll etmək olardı. Necə ki, norveçliləri Azərbaycandan gedənlərin nəsli hesab edən Tur Heyrdalın vətənində neftin və azad yaşamaq istəyinin hesabına vətəndaş cəmiyyəti qurulub. Beləliklə, nəzəri məsələləri kənara qoyub keçək səfər təəssüratlarına.
7 yoldaş olub düzəldik yola
Norveçə səfər bu ölkənin "Azad söz" Fondu tərəfindən təşkil olunmuşdu. Fondun bu ilki laureatları arasında bəndənizlə bərabər "Azadlıq" qəzeti də var idi. Dəvətlilər arasında qəzetin direktoru Azər Əhmədov, Mirzə Sakit, baş redaktor Qənimət Zahidin həyat yoldaşı Ayəndə Mürsəliyeva, "Turan" agentliyinin əməkdaşı Samirə Nəcəf, "Gündəlik Azərbaycan" qəzetinin şef-redaktoru Şahvələd Çobanoğlu və baş redaktor Eynulla Fətullayevin atası Emin Fətullayev də var idi. Bakını mayın 31-dən iyunun 1-nə keçən gecə tərk etdik. Hava limanında elə bir problemlə qarşılaşmadan saat 12-də Vyanadaydıq. Oslonun "Qrand Otel"ində bizi keçmiş laureat, "Zerkalo" qəzetinin şərhçisi Rauf Mirəqdirov qarşıladı.
Avstriyalıların Motsart sevgisi
4 saat Vyana aeroportunda gözləməklə Avstriya haqqında müəyyən bilgiyə malik olduq. O mənada ki, artıq demokratik ölkədə olduğunu bilirsən. Bakı hava limanından fərqli olaraq Vyana aeroportunda Motsartdan və holland rəssamı Rembrantdan başqa kimsənin rəsminə rast gəlməzsən. Hətta aeroportun ticarət mərkəzlərində üzərində böyük bəstəkarın rəsmi olan köynəklər, içkilər, şirniyyatlar satılırdı. Maraqlıdır ki, təyyarədə də Motsartın əsərlərini dinləməli olursan. Bu, avstriyalıların Motsarta olan sevgisi ilə bərabər sənətə münasibətinin təzahürüdür. Əlbəttə ki, böyük bəstəkarla bərabər hollandiyalı rəssam Rembrantın rəsmini görməyimiz düşünməyə əsas verir ki, avropalılar üçün siyasətçilərin meyar olması dövrü artıq bitib. Daha doğrusu XVIII-XIX əsrlərdə qalıb. Yaxud limanda Bakı aeroportundan fərqli olaraq hər addımda polisə rast gəlməməyimiz cəmiyyətin öz təhlükəsizliyinə həm də özünün təminatçı olduğunun göstəricisiydi. Vyana hava limanının özəl xüsusiyyətlərindən biri ticarət mərkəzlərində başqa millətlərin nümayəndələrinin çalışmasıydı. Səhər naharı etdiyimiz kiçik kafedə bizə xidmət göstərənin türk olması buna misal sayıla bilər. O cümlədən çinlilərin, serblərin, afrikalıların ticarət mərkəzlərində işləməsində qeyri-adi çalarlar axtarmağa ehtiyac yoxdur. Görünür, avstriyalıların əksəriyyəti xidmətçi sahələrində çalışmağa ehtiyac görmürlər.
Tramvaylar, velisopedlər şəhərində
Günorta saatlarında Vyananı tərk etdik. Bir neçə saatlıq uçuşdan sonra təyyarəmiz Oslo hava limanındaydı. Bizi əlində "Cavadli-Ahmedov" yazılmış löhvə olan bir gənc qarşıladı. Hava limanından Osloya 40 dəqiqəlik yol boyu yaşıl düzənliklərin və meşəlikləri gördükcə istər-istəməz Bakı göz önünə gəlirdi. Çünki düzənliklərdən və meşəliklərdən azərbaycansayağı villalar boylanmırdı. Bu o demək deyil ki, Norveçdə villalar yoxdur. Amma bu ölkədə şəxsi evlərin hasarlanması, az qala bir-birinin həyətinə girməsinə rast gəlməzsən. Təsəvvür edin ki, hava limanından Osloya gedərkən Bakı-Ələt yolunda olduğu kimi dəniz sahilinin hasarlanmamışdı. Yolların kənarında sıldırım qayalıqların olması göstərirdi ki, norveçlilər bu yolları dağlıq əraziləri yararaq çəkiblər. Təəccüb yaradan başqa bir məqam isə 40 dəqiqəlik yolda üç "JEEP" markalı avtomobillə rastlaşdıq. Bu, norveçlilərin bahalı maşınlardan istifadə etmədiklərini göstərirdi. Yaxud üstündən, altından keçdiyimiz körpülərin, yol keçidlərinin üzərində kimsənin adı yazılmamışdı. Eyni zamanda, hər addımda böyük idman komplekslərinin inşa edilməməsi skandinaviyallıranı heç də sağlamlıqlarına biganə qaldıqlarını göstərmir. Bəli, "müharibə şəraitində" və neft səltənətində yaşayan bizlərin neft ölkəsi olan Norveçin hələ hava limanından paytaxtına gələn zaman gördüklərimiz yalnız acı təəssüflər doğururdu. Məgər, bu şəraiti Azərbaycanda qurmaq olmazmı, bahalı avtomobillərə, "yaşıl soyqırıma" bu qədərmi ehtiyac var? Suallar çoxdur, ancaq bunlar barədə Azərbaycanın məsul şəxsləri düşünməlidir. Anlamağa məcburuq ki, yalnız ingilis dilini bilməklə, yemək yeyəndə bıçağı sağ əldə tutmaqla, geyimində "bantçik"dən istifadə etməklə heç də Avropa dəyərlərinə sahib olmursan. Əlbəttə bunları oxuyanlar mənim səfər reportajından kənara çıxdığımı düşünəcəklər, amma gördüklərimi müqayisəli şəkildə söyləməyə də haqqım çatır. Çünki mən Azərbaycandan kənarda yaşamıram. Bu millətin problemləri və acıları hamımızı düşündürməlidir.
Osloya çatan zaman insanların tramvaylardan və velisopedlərdən istifadə etdiyini gördük. Bu, norveçlilərin sağlamlıqlarının qeydinə belə səviyyədə qaldıqlarını göstərirdi, nəinki hansısa iri idman kompleksini inşa etdirməklə. Şəhərdə maşindan çox velisopedlə rastlaşmağımız heyranlıqla bərabər təəssüf doğururdu. Bizdən fərqli olaraq neft ölkəsinin insanları velisopedi "Prado"dan, "JEEP"lərdən, "Mercedess"lərdən üstün tuturlar. Və ən əsası biz Bakımızı tramvay xətlərini sökməklə, çoxmərtəbəli binalar tikməklə "gözəlləşdirdiyimiz" halda, onlar qədim memarlıq ənənələrini saxlayıblar. Bu şəhərdə bir dənə də olsun çoxmərtəbəli binaya rast gəlməzsən. Bütün bunları gördükcə Şahvələd Çobanoğlu deyirdi ki, artıq dünyada böyük xalq söhbəti yoxdur, azad xalq var. Yalnız azad xalq belə cəmiyyət yarada bilər. Bu baxımdan keçmişimizlə fəxr etməyimizdən qurtulmalı, bu gün və sabah barədə düşünməliyik.
İbsenin vaxtı, parlamentin qarşısındakı bomjlar və tamillilər
Altı gün qalacağımız "Qrand Otel" parlament binası ilə üzbə-üz yerləşir. Norveçlilər parlamenti Stortinq adlandırırlar. Kral Yohansın adını daşıyan küçənin qarşısında yerləşən parklar kimsənin adını daşımır və üstündə yeridiyimiz daş küçələrdə norveçlilərin sevimli ədibi Henrix İbsenin fikirlərindən sitatlar yazılıb. Ümumiyyətlə, "Qrand-Otel"lə bağlı norveçlilərdən maraqlı bir hadisəni eşitdik. İbsen nə vaxt ki, otelin kafesində görünürmüş, oslolular saat 12 olduğunu bilirmiş. Otelin qarşısındakı parkda İbsenlə bərabər norveçlilərin başqa ədiblərinin də abidiləri var. Parlamentin qarşısında isə XIX-XX əsrlərdə ölkənin siyasi həyatında önəmli rol oynamış, qanunlar hazırlamış şəxslərin heykəlləri qoyulub. Parlamentin həyətində gəzmək, içəri girib tamaşa etməyə heç bir qadağa yoxdur. Hətta bomjların belə parlament binası ətrafında oturub dilənməsinə kimsə qadağa qoya bilməz. Diqqət çəkən məqamlardan biri həftədə üç dəfə parlamentin qarşısında tamillilərin Şri-Lanka hökumətinə liderlərinin qətl etmələrinə qarşı etiraz aksiyası keçirmələri idi. Amma aksiya zamanı bir polisə də rast gəlmədik. Ümumiyyətlə, səfər müddətində Osloda yol polisi belə görmədik. Baxmayaraq ki, yalnız bir dəfə siqnal səsi eşitdik ki, həmin taksinin də sürücüsü asiyalı idi.

Natiq Cavadlı