Azərbaycanda qadına şiddətə yox deyək

Bu günlərdə "qadınlara şiddətə yox" deyənlərə qarşı onların həmcinslərindən ibarət dəstənin təşkil olunmuş hücumları və aksiyanın polic zorakılığına məruz qalması məni bəzi mətləblərə diqqət etməyə sövq etdi.

Son zamanlar izlədiyim xəbərlərdən aldığım məlumatlardan belə qənaətə gəlmişəm ki, qadına, azyaşlılara qarşı şiddət daha da artıb, ailədaxili zorakılıqlar çoxalıb. Baxmayaraq ki, 21 yanvar 2017-ci ildə qonşu Gürcüstanda yüzlərlə kişi və qadın Tiflisin küçələrinə çıxıb "Qadın yürüşü" aksiyalarına dəstək verib, bərabərlik, tolerantlıq tələb edən plakatlar qaldırandan 2 il sonra 8 mart 2019-cu ildə Beynəlxalq Qadınlar günündə keçirilən aksiya zorakılıqla dağıdıldı. Bakı aksiyasına münasibət bir tərəfədən qonşu Gürcüstanla aramızdakı fərqi, digər tərəfdən də başqa bir həqiqəti də ortalığa qoydu ki, Azərbaycanda qadına şiddət yalnız ailədə deyil, cəmiyyətdə də mövcuddur, hətta hakimiyyət orqanları da onların səslərini eşitmək və narazılıqlarını görmək istəmir.

Qadınların hüquqları onların dünyaya gəlməsindən məşğulluğuna qədər hər addımda pozulur. Rəsmi məlumata görə, 2007-2017-ci illərdə Azərbaycanda 28 000 qız nikah yaşına çatmadan ərə verilib. Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatında bildirilir ki, Azərbaycanda qadınlar kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq, peşə, elmi və texniki fəaliyyət və təhsil sahələrində, eləcə də pambıq tarlaları, küçələrin, yolların təmizlənməsi kimi təhlükəli fəaliyyət sahələrində çalışırlar.

Azərbaycanda adın əməyi ilə əlaqədar balanssızlıq bir neçə formada müşahidə edilir. Belə ki,

2018-ci il üzrə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) Azərbaycan üçün qiymətləndirməsinə gərə qadınlar arasındakı məşğulluq 62,7 faizdir, bu göstərici kişilər arasında məşğulluqdan 6,4 faiz bəndi azdır. Eyni zamanda 2017-ci il üzrə BƏT metodologiyası üzrə işsiz hesab olunan əmək qabliyyətli əhalinin 58 faizini qadınlar təşkil edir. Çünki, ölkəmizdə qadınlar işəgötürmə zamanı işəgötürənlər tərəfindən cinsi ayrı-seçkiliyə, əmək bazarında ödənişlərə, eləcə də özəl və ictimai qərarvermə səviyyələrində əhəmiyyətli ayrıseçkiliyə məruz qalırlar. Təəssüflə qeyd etmək istəyirəm ki, indiyə qədər qadın əməyinə dair dövlət siyasətinin müəyyənləşməyib.

Qadınların əmək bazarındakı balanslı iştirakı və elastikliyini təmin etmək nəinki dövlətin daxili siyasəti, həm də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının "Yüzilliyin inkişaf məqsədləri"-nin "gender bərabərliyinə nail olmaq və bütün qadın və qızlara dəstək olmaq" adlı 3-cü hədəfinin tələbidir.

Məhz bu və digər səbəblərdən Azərbaycan gender inkişafı indeksi üzrə 2015-cı ildə 188 ölkə arasında 78-ci yeri tutub. Ölkəmiz bu göstərici üzrə zəngin resusrlara malik olan qonşu Rusiya (49-cu yer) və Qazaxıstandan (56-cı yer) geri qalır. Daha bir narahatedici məqam odur ki, Azərbaycan gender inkişafı indeksi dinamikada da pisləşir. Belə ki, bu göstəriciyə görə, 2013-cü ildə 76-ci yerdə olan Azərbaycan 2015-ci ildə isə 2 pillə geriləyərək 78-ci yerdə qərarlaşıb.

Çox təəssüf ki, onların nə ailədə, nə də cəmiyyətdə etiraz haqları tanınmır. Bunun başlıca səbəblərindən bir neçəsinin üzərində dayanmaq istərdim.

Birincisi, baxmayaraq ki, Gender İnformasiya Mərkəzinin məlumatına görə, Azərbaycanda 69-u qadın problemləri üzrə ixtisaslaşmış qeyri-hökümət təşkilatı (QHT) olan 124 qadın təşkilatının qeydə alınıb, lakin, 2014-cü ildən başlayaraq qadın problemlərinin tədqiqatları, onların hüquqlarının qorunması, qarşılaşdıqları risklərin idarəolunması və qadınların inkişaf məsələləri ilə məşğul olan QHT-lərin fəaliyyət imkanları məhdulaşdırılıb. Odur ki, gender balansının əhəmiyyəti ilə əlaqədar kommunikasiya və təbliğat işləri ildən ilə aşağı düşür. Bu istiqamətdə xüsusilə məktəb səviyyəsində qızlar arasında maarifləndirmə işləri çox aşağıdır. Ali məktəblərdə ailə hüququ fənni həm spesifik ixtisaslar üzrə və həm də zəif tədris olunur.

İkincisi, dini və milli dəyərlərə söykənən, patriarxal qanunların sərt olduğu və əsasən kənd təsərrüfatının dominantlıq etdiyi bölgələrdə qadınlar nə ailədə səs hüququna, nə də cəmiyyətdə ictimai mövqeyə malik deyil. Xüsusən də cənub bölgəsində müşahidə olunan bu problemin həlli istiqamətində dövlətin nə spesifik siyasəti, nə də tənzimləyici vasitələri işləmir.

Üçüncüsü, ölkədə fundamental azadlıqların təmin edilməməsi qadınların ifadə etmə, sərbərst toplaşma, birləşmə hüquqlarının icrasında çətinliklər yaradır. 8 mart 2019-cu il tarixli " Qadına şiddətə yox" etiraz aksiyasının kişi polislər tərəfindən amansızlıqla dağıdılması bunun əyanı sübutudur. Odur ki, qadınların ailə və məişətdə, cəmiyyətin və idarəçiliyin bütün sahələrdə azadlıqlar verilməklə, onların etiraz hüquqları tanınmalıdır. Bununla yanaşı, hesab edirəm ki, ölkədə qadın polis alayı da yaradılmalıdır ki, belə aksiyaların tənzimlənməsi ilə kişi polislər deyil, onlar məşğul olsunlar.

Nəhayət, qadına şiddətin başlıca səbəblərindən biri də onların iqtisadi müstəqilliyinin təmin edilməsi üçün iş yerlərinə çıxış imkanlarının məhdud olmasıdır. Belə ki, məişət qayğıları içərisində özünü ailə başçısından asılı hesab edən qadınlar ailədəki şiddətlə məhz bu səbəbdən barışmaq məcburiyyətində qalırlar. Odur ki, dövlət qadın siyasətinə yenidən baxmalı və onların işəgötürülməsi zamanı baryerləri arada qaldıran tənzimləyici vasitələrlə Azərbaycan qadınlarının iqtisadi müstəqilliyinin təminatına nail olmalıdır.