İkinci Qarabağ Müharibəsi veteranlarının əlillik problemi haqda

2020-ci ildə Qarabağda Vətən Müharibəsinin dörd minə yaxın iştirakçısı əlil statusu alıb,-  Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Agentliyinin (Dövlət Agentliyi) mətbuat xidmətinin rəhbəri Tural Qurbanov bildirib.

Lakin yaralı və şikəst müharibə veteranları Dövlət Agentliyindəki korrupsiyadan, müharibədə aldıqları ağır xəsarətlərə məhəl qoyulmamasından şikayətlənirlər. Qeyri-rəsmi məlumatlara görə, əlillikdən imtina səbəbindən 2020-ci ildən 40-a yaxın müharibə veteranı intihar edib. Bütün bunlar ictimai rezonans doğurur və hakimiyyətin siyasətindən narazılığa səbəb olur.

Niyə yaralı müharibə veteranları əlil statusundan məhrum edilir? Dövlət Agentliyində əlilliyin müəyyənləşdirilməsi üçün hansı meyarlar mövcuddur? Dövlət Agentliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Tural Qurbanov Turan agentliyinin bu sadə suallarına cavab vermir.

Bu problemlə məşğul olan ictimai fəal, Transparency Azerbaijan təşkilatının keçmiş icraçı direktoru Rəna Səfərəliyeva Turan-a bildirib ki, əlilliyə iddiaçıların şikayətləri onların aldıqları böyük güzəştlərdən qaynaqlanır.

"Kimlərə əlillik verilmirsə, onlar şikayət edirlər. Onların əllərində xəstəlik kodu olan sənədlər var. Google-da iki sözü, "əlillik meyarları" yazmaq kifayətdir ki, bu meyarlar ortaya çıxsın.

E-qanun saytında Nazirlər Kabinetinin qərarı var, orada əlilliyin meyarlarının siyahısı verilir; sosial şəbəkələrdə veteranların öz qrupları var, onlar orada qaydaları izah edirlər. Veteranlar arasında ali təhsilli bir çox zabit var, qanunları izah edən bir çox vətəndaş və qrup var, nəhayət, lazımi məlumatları əldə edə biləcəyiniz DOST mərkəzləri var", -Səfərəliyeva deyir.

Öz növbəsində, Dövlət Agentliyinin regional idarələrindən birinin adının açıqlanmasını istəməyən rəhbəri müharibə veteranlarına əlilliyin müəyyən edilmısi meyarlarını ətraflı izah edir. "Kimə lazımdırsa, o bilir niyə onun əlillik statusundan imtina edilib və heç bir iddia irəli sürmür. Hay-küy salanlar status şamil edilməyənlər,  rüşvət yolu ilə əlillik almağa çalışanlardır".

Sosial şəbəkədə fəal Əli Əliyev öz qohumu haqqında yazır: "Sağlamdır,  uzun illərdirdir bütün ailə üçün əlil pensiyası alıb. Əlbəttə ki, "sobes"in əməkdaşı ilə bölüşüb. Eyni zamanda,  yaxşı "taksiçilik" edib, pul qazanıb, bir neçə ev tikib, qızına yaxşı cehiz verib  və s. Mağazasını bağlayanda və pensiya verməyi dayandıranda dövləti lənətləməyə başladı.

Hətta Piterdə mənim tanışlarımdan, kifayət qədər varlı azərbaycanlılardan bir neçəsi pensiya alır. Mənə də kömək təklif etdilər. İmtina edəndə mənə avam kimi baxırdılar. Dövlət və jurnalistlər, həmçinin blogerlər bu problemi qaldırmalı və əhali arasında izahat işləri aparmalıdırlar. Adamlar başa düşəcəklər ki, dövlət "sol" pensiyalara xərclənən pulları daha vacib işlərə yönəldə bilərdi", - Əli Əliyev yazır.

Mətbuatda, radioda və televiziyada əlilliyin təyin edilməsi meyarlarını aydın şəkildə izah edən verilişlər və məqalələr yoxdur. Dövlət Agentliyinin kriteriyaların siyahısını təqdim etməkdən imtina etməsi qurumun izahedici  iş aparmaqda marağının az olduğunu göstərir. Bu, müharibə veteranlarının narazılığının səbəblərindən biridir.

Dövlət Agentliyinin saytında 1 iyul 2022-ci il tarixindən qüvvədə olan kateqoriyalar dərc olunur, buna əsasən I qrup əlillik orqanizmin funksiyasının 81-100%– i itirildikdə, II qrup 61-80%, III qrup orqanizmin funksiyasının 31-60%– i itirildikdə təyin olunur.

Əvvəllər əlillik 150-160 xəstəlik üzrə təyin edilirdi, lakin yeni qaydalara əsasən xəstəliklərin sayı 700-ə yüksəlib.

Hərəkətliliyin məhdudlaşdırılmasının üç dərəcəsi müəyyən edilib (təbii ehtiyaclar, ev əməyi, şəxsi gigiyena).

1 – yardımçı texniki vasitələrdən istifadə etmıklə özünə xidmət etmək bacarığı;

2 – digər şəxslərin köməyilə, yardımçı texniki vasitələrdən istifadə etməklə;

3 – kənar yardıma daimi ehtiyac, köməkçilərdən tam asılılıq.

Eyni meyarlar sərbəst hərəkət etmək, hərəkət istiqamətini müəyyən etmək, ünsiyyət qabiliyyəti, öz davranışına nəzarət etmək bacarığı,oxumaq bacarığı və əmək qabiliyyətinin üç dərəcəsinin müəyyən edilməsi zamanı tətbiq olunur.

Əlilliyin müəyyənləşdirilməsinin meyarları Dövlət Agentliyinin saytında daha ətraflı göstərilib.

https://www.sosial.gov.az/post_551957

Agentlikdə hesab edirlər ki, yeni meyarlar beynəlxalq normalara uyğundur, məqsəd əlillləri müstəqil əməyə, müavinətin məbləğindən daha çox pul qazanmağa, onları fəal ictimai fəaliyyətə, təhsilə və peşəkar inkişafa təşviq etməkdir.

Bu məlumatların cəmiyyətdə yayılması üçün, xüsusən də müharibə iştirakçılarının spesifik çevrəsində geniş izahatedici işlər aparılmalıdır. Lakin bunun əvəzinə Azərbaycan radio, TV və dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən saytlar hər gün vulqar şoular və birtərəfli siyasi təbliğatı yayımlayırlar.

Kamal Əli