Vətəndaş haqqında Söz

“Mən şair deyiləm, vətəndaşam”. Həyat yolumda öz vətəndaşlıq borcunu qısamüddətli, çox vaxt əhəmiyyətli hisslərindən üstün tutan insanlarla qarşılaşdıqda, Rusiyanın inqilabçı dekabrist şairi Kondrati Rıleevin şeirindən (“Voynarovski” poemasına ithaf) bu sətir yadıma düşür.

Azərbaycanda vətəndaşlıq borcu, vətəndaş məsuliyyəti və konformizm, laqeydlik arasında seçimlə qarşılaşdıqda əksəriyyət ikincini seçir.

Rıleev, “Şimal” cəmiyyətindəki yoldaşları kimi, zadəgan təbəqəsinə və əsasən ən yüksək cəmiyyətə məxsus idi, amma ölkə üçün məsuliyyətli zamanda vətəndaş hüquq və azadlıqlarına sadiq olan bu bir qrup şəxs öz mövqeyini açıq şəkildə imperatora çatdırmaq üçün özündə güc və iradə tapdı. Onlar Rusiya tarixində ilk dəfə bunu zabitlik şərəfinə və vətəndaşlıq borcuna sadiqliklərindən irəli gələrək bunu etməyə çalışdılar. I Nikolay onların vətəndaş hüquqlarının aliliyi haqqında ideyalarını eşitmiş olsaydı, Rusiya tarixi, kim bilir, necə inkişaf (cəryan) edərdi.

Çar imperiyasının kölələr və vətəndaşlar ölkəsi arasında seçim imkanı verən ən gözəl dövrünü indi dahi Azərbaycan vətəndaşı İsaxan Aşurovu yad etmək üçün notbuku əlimə aldıqda xatırladım.

90-cı illərdə və daha sonra, Azərbaycan üçün mürəkkəb olan avtoritarizm və azad vətəndaş cəmiyyəti arasında seçim dövründə Böyük Fransa İnqilabının, Peterburqda Senat Meydanında üsyanın və nəhayət, ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasının ideallarının əks-sədası olan “Azadlıq” meydanı çaqrışlarına sadiq qalan çox az insan tapıldı.

İsaxan Aşurovu tərəddüdsüz belə şəxsiyyətlər kateqoriyasına aid etmək olar. O, zabit şərəfi, şair ruhu, vətəndaşlıq borcunu özündə birləşdirirdi, bunların zirvəsi Vətənə sadiqlik və sevgi idi. Hətta ironik “Məmləkətdən neft və qoyun iyi gəlir” ifadəsini ortaya atdığı ümidsiz anlarda belə emosional partlayış anında 21-ci əsrin ilk onilliyinin ortalarında ölkəyə axan neft dollarlarının təsiri altında Azadlıq ideallarından imtina edən cəmiyyətin vəziyyətinə belə sərt qiymət verən bu vətəndaşın acısını və daxili iztirablarını hiss etməmək olmaz.

Ölkə inkişafının bu dövrü – patriarxal və demokratik dəyərlərin itirilməsi, şübhəsiz, onun həyatında ən çətin dövr idi, çünki bu zaman kəsiyi Azərbaycan cəmiyyətinin kamillik imtahanınının apofeozu oldu. İsaxan vətəndaş prinsiplərindən imtina etməsə də, idealların qələbəsi uğrunda mübarizəsi artıq çətinləşmişdi və mənəvi gücünü alırdı, bu da Azərbaycan həqiqətlərindən uzaqlaşmaq istəyində özünü göstərirdi.

Yaxınlarının bildiyi daxili narahatlıqları Aşurovu həmişə böyük zabit, əzəmətli vəkil, rejimin zindanlarına düşən ideallar uğrunda mübarizlərin azadlıq və şərəfinin müdafiəçisi kimi görən insanların gözlərindən uzaq qalırdı.

O, ermənilərin Azərbaycanın suverenliyinə qəsdi dövrüdə cəbhənin ön xəttində duran, 1993-cü il iyun hərbi çevrilişi dövründə andına sadiq qalan, şəxsi rifahı naminə vədlərə aldanmayan həmin İsaxan Aşurov olaraq qalıb.

Mənəvi çırpıntılarla dolu olan İsaxan Aşurov qürurlu, amma Azərbaycan cəmiyyəti haqqında həyata keçməmiş arzuları ilə bağlı ağrılı bir vətəndaş olaraq dünyasını dəyişdi. Neftlə məst edilmiş cəmiyyət vətəndaş ideallarının bir çox digər daşıyıcıları – Nəcəf Nəcəfov, Ağamalı Sadıq, Elmar Hüseynov və başqaları kimi onu da satdı. Amma o da digər vətənpərvərlər kimi yaxın gələcəkdə mütləq saray şairləri ölkəsini açıq vətəndaş cəmiyyətinə çevirəcək bir iz qoyub.

Və burada yenə Azərbaycanda Axundovun fəlsəfi düşüncəsinə, Zərdabinin söz azadlığına və Rəsulzadənin demokratik ideallarına toxum səpmiş XIX əsrin rus vətəndaş lirikası yada düşür:

Çəkdiyiniz əziyyətlər getməz hədər

Yön götürüb amalınız ülviyyətə...

Qandalınız düşər yerə, yıxar yerə

Məhbəsləri... qovuşarsız hürriyyətə.

(Dekabristlərə. A.S.Puşkin)

Mehman Əliyev, Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru