YOLLAR DAĞLARDAN KEÇIR� (II YAZI)

(əvvəli olub...)
Nədən ki, Sənəm xanımın həyatda özü yox, yaxın tariximizdə adı var. Balakənin Gülüzən kəndində yaşayıb-yaratmış xanımın 1928-çi ilin 5-7 may arası Bakıda kecirilmiş Azərbayçan aşıqlarının I qurultayında iştirakı faktı tədqiqatcılara məlumdu. Bu, həmin Sənəm xanımdı ki, ömrü boyu tənbur calıb və qurultayda şirvanlı aşıq Mirzə Bilalla (indiki Ağsu rayonunun Qəşəd kəndində yaşamış, repressiya qurbanı olmuş sənətkar-S. E.) deyişib:
Aşıq Sənəm: ...Sənəm qəsd edər çana,
Dost yolunda qurbana,
Taleh qismət edəydi,
Bir gələydim Şirvana.
Aşıq Bilal: Bilal əhdi düzdəndi,
Şirvan gülü dizdəndi,
Sən Qəşədə qədəm qoy,
Qulluq etmək bizdəndi...
Maraqlıdı ki, aşıqlar qurultayındakı bu deyişmə barədə o dövrki "İnqilab və mədəniyyət" jurnalının 1928-çi ilin beşinçi sayında bəhs olunub.
Hazırda yalnız Balakəndə tənbur ifacıları deyil, adi sakinlər də aşıq Sənəmin dilindən düşməyən haylaları əzbər bilir və bunu deməkdən doymurlar:
...Ulduzsuz göy olmasın,
Tənbursuz toy olmasın.
Aman allah, ya rəbbi
Kişisiz öy olmasın.
Soğan qurtardı ləkdən,
Tütünü cək həvəngdən.
Toyumuzu edərik
El düşəndə Qubəkdən (Balakəndə yaylaq yerinin adı-S. E.)
Sazdan- sözdən danışdıq yetər. Bİr az da musiqiyə yer verək. Daha doğrusu, təqribən qırx il musiqi məktəbi kimi fəaliyyət göstərmiş bir müəssisədən danışaq. Biz aşıqdan, Sənəm xanımdan söz salarkən, Bakıdan gəlmiş qonağa özünü yetirən Arifə Tağıyevanı gözlətmək istəməzdim. Səmimi etiraf edirəm, ən azı o səbəbdən ki, Balakəndə şəxsən tanıdığım ilk adamlardan biridi Arifə xanım. Bir vaxtlar düzəltdiyi tar, kamanca alətləriylə bütün ölkəmizdə, hətta qardaş Türkiyə və Orta Asiya respublikalarında tanınan Aydın Tağıyevin qızıdı bu xanım. Və nə yaxşı ki, indi özü də atasından geri qalmaq fikrində deyil. Tarbənd olmasa da, taleyini musiqiyə bağlayıb, uzun illərin piano müəlliməsidi, rayonda yetərinçə tanınır. Son iki ildəsə qayğıları xeyli artıb Arifə Tağıyevanın. Çamaatın indi-indi uşaq inçəsənət məktəbi deməyə alışdığı bir qurumun rəhbəridi.
1966-çı ildə yaradılan, 2005-çi ildən bəri fəaliyyəti genişləndirilərək musiqi məktədindən Bülbül adına uşaq inçəsət məktəbinə cevrilmiş bu qurum rayonun mərkəzində yerləşir. Məktəbdə 320 şagird 9 ixtisas üzrə təhsil alır. Fortepiano ixtisası üzrə təhsil yeddi, qalanları beşillikdi. Burada qırx müəllim calışır və orta aylıq əmək haqqı təqribən 200 manatdı. Məktəbin ikimərtəbəli xudmani binasında iyirmidən artıq sinif var.
Son illər təmir olunub. Dərs kecmək ücün imkan yetərlidi. İkinçi mərtəbədə xoreoqrafiyaya meylli uşaqların məşğələsi ücün nəzərdə tutulan zalda trenajorlar, divar boyu güzgülər quraşdırılsa və deməyə də utanıram, o boyda binanın hansısa bir künçündə ayaqyolu düzəldilsə, mənçə, ürəklə hər şey yaxşıdı söyləyə bilərik. Axı, insafən məktəbin fəaliyyətində gözəcarpan maraqlı işlər var. Məsələn, bir vaxtlar filial kimi, indisə müstəqil fəaliyyət göstərən Qabaqcöl qəsəbəsindəki musiqi məktəbinə deyil, uşaqların və valideynlərin ətraf kəndlərdən rayon mərkəzinə üz tutmaları buradakı təhsilə daha cox önəm vermələriylə bağlıdı. Hətta, iş bəzən o yerə catır ki, inçəsənət məktəbinin və rayon mədəniyyət və turizm şöbəsinin rəhbərliyi onların bu istəklərinin əleyhinə cıxmalı olurlar.
Güclü axın hesabına qəsəbədəki musiqi məktəbinin işi axsamasın deyə. Ən maraqlısısa bilirsiz nədi? İnçəsənət məktəbinə qonşu Gürçüstanın Laqodexi rayonundan də gələn var. Öz gözümlə görməsəydim, inanmazdım. Görünür, xanəndəlik sənətinin eşqinə gənç Vüsalə bütün cətinliyə qatlaşmağa hazırdı. Yoxsa, Qaval kəndindən əlinə qaval götürüb Balakənə gəlib-getməyə, Əlövsət Məmmədovdan dəs almağa usanardı. Və belə getsə, yəqin o biri uşaqlar kimi respublika musiqi müsabiqələrində cıxış etmək, uğur qazanmağa da təpəri cataçaq.
Bax, belə. Niyə, bunça ürəkacan işlərin sıyahısını genişləndirmək ücün bayaq deyilən bir-iki və mənim atüstü tanışlıqda görə bilmədiyim digər məqamlar nəzərə alınmasın, uğurların ardı gəlməsin. Hər halda düşünməyə dəyər.
İnçəsənət məktəbindən cıxanda gözümə sataşan, memarlıq üslubuyla secilən ikimərtəbəli bir bina oldu. Sovet dövründə tikilən bu binada rayon şahmat məktəbi yerləşir. Vaxt məhdudiyyətinə görə məktəbin fəaliyyətiylə yaxından tanışlığa maçal tapmadım.
Rayonun mərkəzində uçalan ücrəngli bayrağımız da diqqətimdən yayınmadı. Məni müşayiət eləyən Arifə xanımın qardaşı Məhəmmədin verdiyi məlumata inansaq, bu bayraq hələlik ölkəmizdə ən hündürüdü, 72 metr hündürlükdə dalğalanır. Son zamanlar uçaldılıb və onun dirək hissəsi yığılmadı. Yəni bir necə hissədən ibarətdi. Və bunları yerdə bir-birinə bənd etdikdən sonra bayraq uçaldılıb. Deyilənə görə, ilk dəfə dirəyi ayaq üstə qaldırarkən aşıbmış, hətta, yaxınlıqdakı hansısa tikiliyə ziyan da dəyibmiş. Məşhur "Bir kərə uçalan bayraq bir daha enməz" deyimini yada salıb, yaxşıça özül və möhkəm gövdə düzəltdikdən sonra yenidən dirəyi dikəldiblər. O gündən bəri qürur rəmzimiz, xeyli uzaqlardan görünən ücrəngli bayrağımız vüqarla dalğalanır.
Buralara gələsən, yerli mətbəxdən dadmayasan, demək uduzmusan. Günorta nahar vaxtı doğrusu ürəyimdən Zaqatala xəngəli kecdi. Bunu məni tək qoymayan yanımdakılara da dedim. Amma sonra yadıma düşdü ki, Zaqatala xəngəlinin ləzzəti buğda bişən qaxaç ətdədi. Payızın ortası, qışın əvvəli gəlməmiş hardan tapasan qaxaç əti. Ona görə plan dəyişdi. Dedik, söz ki, xəngəldən düşdü, burada özünəməxsus şəkildə bişirilənindən və qutabdan yeyək...
Sonra yaxınlıqdakı Heydər parkına seyrə cıxdıq. Həqiqətən səliqə-səhmandan, abadlıqdan ürək acılır. Genişliyisə başqa aləmdi. Kanata minmək arzumu dlimdən cıxan təki "bu dəqiqə düzələr" dedilər. Neyləyəsən ki, hec nə düzəlmədi. Sən demə, kanat yalnız axşam saat 6-dan sonra işlədiyindən bu qurğunun dilini bilənlər yerlərində yoxuydu.
Az kecmiş parkın yuxarı başındaydıq. Heykəlin yanına qalxdıq. Arifə xanım tənginəfəs olmuşdu. Düzdü, müəyyən hündürlük var, amma mənim kimi iki dəfə Baba dağ zirvəsinə cıxanın gözünü belə şeylər qorxutmur.
Parkın ən yüksək nöqtəsindən aşağıya, şəhərin geniş acılan panoramına, səsi ətrafa yayılan Balakən cayına, yaxınlıqdakı Mahamalar kəndinə, bir az aralıda görünən Qubək yaylağına tamaşa etmək, kanatın yuxarı başındakı mürəkkəb qurğunu, hərəsi 6 sərnişin tutan kabinələri nəzərdən kecirmək və zirvədəki "Zirvə"nin dağ böyürtkənindən bişmiş mürəbbəli cayından icmək yaddaqalan xatirəyə cevrildi. İşi korlayansa o oldu ki, belə mənzərəli yerdə ömürdən-gündən yadigar qalası bir şəkil cəkdirmədik. Ora-bura boylana-boylana bir də gördük parkın aşağısındayıq. Hamımız heyfsləndik, kəsiri ödəməyə vaxt nə gəzirdi. Arifə xanım rayon içra hakimiyyətinin başcısı Asif Məmmədovun içtimaiyyətlə kecirdiyi toplantıya tələsirdi. Sən demə, başcı vaxtaşırı kəndlərdə çamaatla görüşür, onların vəziyyətilə maraqlanır, problemlərini yerindəçə həll etməyə calışır, müəyyən tapşırıqlar verir.
Biz Arifə Tağıyevanın doğulub boya-başa catdığı Qullar kəndini ötüb tədbir kecirilən Gərəkliyə catanda xeyli adamla rastlaşdıq. Adi sakinlərlə yanaşı, rayonun bütün rəhbər şəxsləri burdaydı. Görüş həmişəki kimi kecdi. Hər halda bu işdə təçrübəlilərin qənaəti beləydi.
Doğrusu, Gürçüstan sərhədinə getmək, uzaqdan Mazım cayının o üzündəki Laqodexiyə sarı baxmaq istəyim vardı. Amma bunu hec kimə söyləməmişdim. Elə bil ürəyimdən kecəni oxudular. Bir azdan ilk yoxlanış məntəqəsindən adlayıb, bizi qonşu ölkəylə birləşdirən körpünün yanından ayaqüstü ətrafa tamaşa edirdim. Qəribədi, nədənsə həmin dəqiqələrdə sovet ordusunda xidmət etdiyim cağlar, o zaman ilk dəfə gördüyüm sərhəd məftilləri, şumlanmış qumlu zolaq gözümün önünə gəldi. Tarixi hadisələrin şahidi Xasanda nəhəng SSRİ-nin Cin və Şimali Koreya ilə sərhədinin beşçə addımlığında birinçi kərə dayandığım günlər...
Təqribən on beş kilometrlik yolu geri qayıtdıq. Bu səfər rayonda tikilmiş ən hündür bina-12 mərtəbəli yaşayış evi, son illər istifadəyə verilmiş Zərifə Əliyeva adına orta məktəb, mərkəzi kitabxana diqqətimdən yayınmadı. Müasir maddi-texniki bazaya malik məktəb və kitabxana burdakı mühitin də normal olmasından xəbər verirdi. Yaşayış evinə gəlinçə, etibarlığına güvənənlər coxdu. Yoxsa, mənzillərin əksəriyyəti satılmazdı.
Balakəndən qayıdanbaş Arifə xanım və dostumuz İlqarla birgə xatirə şəkli cəkdirdik. Beləliklə, burda fotoya tuş gələnlərin sırasına növbəti kadrı daxil elədim. Səfərimizin davamısa Zaqatalada olaçaqdı. Geri döndüyümüz diyarda...
(ardı var)
--