Yer altından yer üstünə çıxan Baba
Yer üzünə hamı kimi gəldi. Zahirən hamı kimi yaşadı. Amma batinən özü oldu. Özü olduğuna görə də Pünhan Baba oldu. Dünya ilə özü arasındakı yaşantılarında bu pünhanlıq sözün və həqiqətin carçılığı ilə fərlqəndi.
Baba Pünhan ən ağır olanı seçdi. Həqiqəti olduğu kimi bəzək-düzəksiz deməyi peşəyə çevirdi. Yerin altında bir metro texniki olan Atababa sonradan yer üstünə hələ yerin altındakı zamanlarında saxladığı pünhanlığı da çıxardı. Bütün özünün şirinliyi, qətiliyi, sərrastlığı və sərraflığı ilə çıxardı. Nəticədə Baba Pünhan yarandı. Dühalar bir-birinə bənzəmir. Dühalar böyük olan ümumbşəri dərdi, kədəri yaşaya bildikləri üçün böyük olurlar. Yalnız bu mənada bir-birlərinə bənzəyirlər. Amma...
Baba Pünhan və Mirzə Ələkbər Sabir
Çox zaman bu şəxslərin bədii yaradıcılığı olan satira fəlsəfəsini müqayisə edir və Baba Pünhanı “zəmanəsinin Sabiri” sayırlar. Amma söz nəhəngləri hər biri bir dənizdir. Bu dənizlərin hər birinin öz adı, öz yaraşığı, öz yeri olur. Eyni zamanda bu dənizlər ümumdünya okeanının tərkib hissəsi sayılır. Bu mənada Baba Pünhan da özünün bütün xüsusiyyətlərilə Pünhan adlı “söz dənizidir” və Azərbaycanın “söz okeanı”nın tərkib hissəsidir.
Oxşarlıq var. Həmin oxşarlıq bədii yaradıcılıq fəlsəfəsində yox, Sabir zamanındakı dərdlərin zamanı aşaraq bu gününmüzə gəlib çıxmasında, aradan qalxmamasındadır. Zaman dəyişdi, problemlər dəyişmədi. Cahillik, nəfsin hakimliyi, ədalətsizlik, avamlıq, hüquqsuzluq, savadsızlıq günümüzə gəlib çıxdı. Bu dəfə isə bu dərdləri Baba Pünhan qamçılamağa başladı. Amma Baba Pünhan kimi.
Sabira, bizdə olan qeyrət həmən qeyrətdir,
Millətə eylədiyin heyrət həmin heyrətdir,
Yalan ilə talanın sürəti kosmikdir inan,
Amma tədrisdə olan sürət həmən sürətdir.
Seyyida, ehsana layiq köpək indi də var,
Çünki, molla və həm surət həmən surətdir.
“Ölülər” sağ və salamtdır,Cəlil arxayın ol,
Danabaşlarda isə xislət həmin xislətdir.
Ey Füzuli, elə zənn eyləmə hər şey dəyişib,
Salamı rüşvət olan millət həmin millətdir.
Doqquz axça pula layiq görülən ey dahi,
İndi də həqq şerə qiymət həmən qiymətdir”- deyən Baba Pünhan neçə əsrlər ötməsinə baxmayaraq Füzuliyə, Seyyid Əzimə, Sabirə, Mirzə Cəlilə xitabən bu dühaların dövrlərindəki dərdlərin aradan qalxmayaraq Baba Pünhan yaşadığı zamana da gəlib çıxdığını xəbər verdi. Həm də onlara “başladığınız mübarizə davam edir” məsajını ortaya qoydu.
Sözün düzün demək hünərdir (Mirzə Cəlil)
Baba həqiqətləri deməyin təhlükəli olduğunu bildiyi, rejimlə bağlı həqiqətləri dediklərinə görə jurnalıstlərin başına nələr gəldiyini gördüyü halda həqiqəti deməkdən çəkinmədi. Həm də bunun nə ilə başa çata biləcəyini də xatırlatdı.
“Sözünü ciddi deyən “ciddi rejim”nən yaşayar”,
Zarafatcıl Babasan, get yaşa təlxək yerinə” – dedikdə Baba təkcə bu beytilə zamanında və bütün zamanlarda həqiqəti deyənləri, rejimə qarşı gedənləri nələr gözlədiyini bildirdi. Baba Pünhan cəsarət nümunəsi göstərən söz sərrafı olduğunu və onun məzmununu belə ifadə edir:
Məzlumlara qan udduran alçaqları bir-bir,
Söz udmağa vadar elədim, mən nə dedim ki?!
Xofdan əyilib bütpərəst olmuşlar önündə ,
Qansız bütü inkar elədim, mən nə dedim ki?!
Burada istər istəməz “zalımın üzünə həqiqəti demək də cihaddır” hədisi yada düşür. Sözün tam mənasında Baba Pünhan bu cihaddan geri durmadı. Sözün cihadını Baba belə başladı.
Qarabağ dərdi
Qarabağ dərdi digər dərdlər qədər Baba Pünhan şerinin ağrılı olan aparıcı xətlərindən biridir. Həm də ən acı satirik yönümlə vurğulanır.
Üz yumuşaq, ar ilə qeyrət zəif,
Bərk canımız yaxşdı ki, yaxşıdı.
Cəmisi səkkizcə rayon satmışıq,
Vicdanımız yaxşıdı kı, yaxşıdı – deyə Baba Pünhan bu dərdi özünəməxsus şəkildə ictimailəşdirirdi. Yəni, ölkənin ərazisinin bir hissəsi işğal olunduqdan sonra heç nə olmamış kimi davranmaq fəlsəfəsini Baba Pünhan heç cür anlaya bilmirdi. Ya da hamının anladığı kimi anlamaq istəmirdi. Baba sözün cəsarət məqamında yaşamağı sadəcə izhar etmədi, onu şillə kimi sifətlərə çırpdı.
Həqq sözün bu iqtidara sən deməzdin, mən dedim,
Ağu qatmış ruzigara sən deməzdin, mən dedim,
Yurdu döndərmiş bazara hər şeyi satmış ucuz,
Xəlqi salmış ahu-zara sən deməzdin, mən dedim”- misralarında ölkənin “hərrac bazarı”na döndərilməsinə etirazını bildirirdi.
Eyni zamanda bu hərracda “yuxarı”ların hər şeyi qazandığı halda xalq dediyimiz çoxluğun vardan yox olduğunu önə çəkdi. Baba bununla kifayətlənmədi.
Bədniyyətlərə açılan savaş
Baba xislətlərin mahiyyətini ortaya qoydu. Bu əməllərin günah olduğunu yada salaraq höccətini tamamladı. Həm də bu hərrac yiyələrinin daxilini faş etdi.
“Kafirun” surəsinə xas olan yarantıdılar,
Səbəb də yəqin odur ki, bütün qarantıdılar.
Qəbirləri uçurub, qəsirlər tikəndə dedim:
“Ya İblis özləridi, ya onun “desantı”dılar.
Neçə il bundan əzəl rüşvət ibtidailəri,
Haram universisəsinin indi “aspirantı”dılar.
Aşağıdan baxanda guya dağ misillidilər,
Yuxarıdan aşağı beş-on santıdılar.
İşığıa gölgə salan elə istedad ki,
Deyəsən əsrimizin əsl Rembirantıdılar- deyən Baba onları xalqa tanıtdırdı. Bu zümrənin mahiyyəti etibarilə heç nə olduğunu deyən söz sərrafı bu heç nə olanların xalqın başına açdığı oyunun özünü faş etdi.
Baba həm də bu dərdlərin hamısının haradan qaynaqlandığını ortaya qoydu. Bütün baş verən rüsvayçılıqlara sipər olmalı ikən ziyalı deyilən təbəqənin ictimai durumunu işıqlandırdı.
“Əfsuslar olsun neçə hörmətli ziyalı,
Bir gün ona, bir gün sizə, bir gün bizə yaltaq”-deyən Baba məmləkətdə ziyalı olmadığını hamıya əyan etdi. Millətin müdafiə sipəri olan ziyalısı yoxsa, artıq müdafiə immuniteti olan müqaviməti də yox olur. Baba Pünhan bu gerçəyi hələ çox illər əvvəl gördü və həyəcan təbili çaldı.
Bu oxumaq o oxumaqdan deyildi
Savadsızlığın böyük dərd olduğunu başa düşən Sabir buna qarşı əsrin əvvəlində vuruşaraq cahilliyin milləti uçuruma apardığını yada saldı. Amma əsrin sonunda hamı oxumağa başladı. Di gəl ki, bu oxumaq Sabirin dediyi deyildi. Baba bu yerdə Sabirə nəzirə yazmadı. Yenə də özünəməxsus “a kişi, sən istəyirdin, nə alındı?” xitabı etdi. Özü də bunu ən sərrast şəkildə sərgilədi.
Sabira qalma nigaran ki, müsəlman oxumur,
Fələyin çarxı dönüb, indi müsəlman oxuyur,
Tənələrdən yorulub dəngəsər olmuş kişinin,
Özü bir yanə qızı-arvadı üryan oxuyur - deyə az qala ölkənin hamısının müğənni olmaq yarışlarına qatıldığına işarə edir. Eyni zamanda bu sahədəki tərbiyəsizliyə diqqət yetirməyi vacib sayır. Bununla birgə zamanın amansızlığını qamçılayan Baba mərd olanın namərd önündə əli-qolu bağlı olmasını xüsusi qabardır.
Ehtiyac şir kimi oğlanları fağır eləyib,
Tülkü fitvasına çaqqal şirə meydan oxuyur- misraları ilə Baba mənəviyyatsızlığın mənəviyyat üzərində hakim olduğunu bütün çılpaqlığı ilə açıqladı. Əslinə qalsa, Baba elə həmin mənəviyyatsızlığa qarşı savaşı ilə yadda qaldı.
Batin şouya dönəndə
Bir gülünc dövranə düşdük hər tərəf, hər yan şou,
Din şou, dindar şou, iman şou, ürfan şou- deyən Baba artıq batin olanın zahirə gələrək öz müqəddəslik kəramətini itirdiyinə və bir şouya döndüyünə varır. Hər şey göstəriyə, tamaşaya, özünü göstərməyə çevrilir. Yəni, əhli-imanın pünhan saxladığını, özünü əhli-iman göstərmək istəyənlərin bir şouya döndərdiyini təəssüflə deyən Baba bunun ağrılı nəticə ilə sona yetəcəyi xəbərdarlığı da edir.
Təzadlar üstündə qurulan poetik fəlsəfə
Baba təzadlar ustasıdır. Şərqin kişi papağı müqəddəsliyi üzərində günümüzün gerçəkliyini anladır. Yox, bu ironiya deyil, bu sadəcə ağrıdır. Özü də dözülməz ağrıdır. Amma Baba bu ağrını özünəməxsus ifadə edir.
Kişilərnən dolu olsaydı əgər ölkə nə qəm,
Kişilər qeybə çıxıb, ölkə papağnan doludur- fəlsəfəsilə bu təzadı nəzərə çatdıran Baba burada həm də böyük ariflərin “tərəzinin bir gözünə kişiliyin məzmunu və bir gözünə dünyanın özü qoyulsa dünyanı çəkib aparar” fəlsəfəsinin cövhərini açır. Daha sonra həmin fəlsəfəni haqq olanla nahaqq olanın mübarizəsi müstəvisinə gətirən Baba burada döyüşün məqbul olmayan üsulda aparıldığına diqqət çəkir. Yalan və şərin “mübarizə” üsuluna döndərildiyini yada salır.
Elə ki, xətrinə düşdü səni dustaq eləsin,
Maşının bir də görərsən ki, yarağnan doludur-deyə haqq olan insana qalib gəlmək mümkün olmadıqda işə salınan eybəcərliyi göstərməkdən çəkinmir. Həm də burada yaraq deyəndə Baba şər məqsədilə maşınlara atılan odlu silahları nəzərdə tutur.
Qarabağ ərazilərinin itirilməsindən sonra Bakıda Qarabağ adına obyektlər yaradılması eybəcərliyini Baba elə eybəcərlik kimi də qəbul etdi. Bu adlarla xalqın huisslərində oynayan dəllalların niyyətlərini ortaya qoydu.
Qarabağ restoranı, parkı, kafesi, oteli,
Nə gözəl ki, Bakı hər cür Qarabağnan doludur- deyə bu acı eybəcərliyi qamçıladı.
Bir buruq ustasının yatmağa yoxsa yatağı,
Nə yazırlar ki, bütün ölkə yatağnan doludur- deyən şair neft adlı sərvətdən hakim dairələrin qazandığını, amma bunun həmin nefti istehsal edən fəhləyə səmərəsi olmadığını bəyanlayır. Bu acı həqiqət və bu acı gerçək düşüncəyə və ifadə tərzinə dönür.
Cahillik nümunəsi barədə Baba uzağa getmir və aşağıdakı misraları həmin cahilliyi aşkara çıxarır.
Dünya haqlının yox, zorlunundur
ABŞ-İraq müharibəsi barədə danışan Baba elə bunu özü kimi izah edir. Sadə və hamının anlayacağı tərzdə başa salmağa çalışır.
ABŞ-ın məqsədi birdir- lotu bir danə olar,
Lotuya söz deyənin ölkəsi viranə olar- misralarında dünyanın idarəçilik düzəninin pozulduğuna diqqət çəkir. Yəni, ABŞ-ın rəsmi Bağdadın nüvə silahına sahib olmasını bəhanə edərək bu ölkəyə müharibə açmasını “lotu”luq, “kefim belə istəyir, zorluyam, heç kim mənə heç nə deyə bilməz” kimi təqdim edir. Əslinə qalsa, bu misra ilə Baba dünyada baş verən bütün hadisələrə işıq salır. Onun baş verməsinin mahiyyətində hansı ehtirasın durduğunu qandırır.
“Zorlu olan haqlıdır”fəlsəfəsinə söykənən dünyanı “haqlı olan hardadır?” sualı ilə baş-başa buraxır.
Müasir ibtidailik
“Susmaq razılıq əlamətidir” kimi az qala ibtidai dövrdən gələn bir məsəli son dövrlərin möcüzələri sırasında olan mobil telefona şamil etmək ancaq Baba Pünhan kimi arxaik müasirin düşüncəsinin məhsulu ola bilərdi. Burada şirin-şəkər Bakı dialekti olmasa bunun məna çaları o qədər də anlaşılmazdı.
Bizim qurum mobilnidir, əsası səsdi qərdeşim,
Dinəndə “NO”du bilginən, susanda “YES”dü qərdeşim- deyimi poetik yenilik olmaqla yanaşı həm də yeni anlam tərzidir. Bu anlamı ən müxtəlif sahələrə şamil etmək də bu düşüncə tərzinin zühuru idi.
Nə ağlına ümid elə, nə müəllimə, nə daydaya,
Cibindəkin tök ortaya, bu mestni testdü qərdeşim- deyimilə Baba rüşvətə heç bir yer qoymayan test imtahanının özünün rüşvət mənbəyinə döndərilməsi kimi eybəcərliyi cəmiyyətin, iqtidarın özünə göstərir. Axı, bu test dediyin imtahan özü nəticədir. Bunun nəticəsinə nəticə “yaratmaq” saxtakarlıqdır. Baba həmin saxtakarlığı qamçıladı. Rüşvətin mahiyyətini Baba kimi heç kəs sərrast ifadə edə bilmədi. Cəmiyyətin bütün sahələrini, bütün idarəetmə vəsilələrini bürüyən bu “ictimai xərçəng”i ləğv etməyin yolunu göstərdi.
Rüşvətin kökləri bizdə elə dərindədi ki,
Ora əl çatmaz, onu rəsmidi başdan üzəsən- deməklə dərdin dərmanını açıqladı. Bu təkcə hünər deyildi, təkcə poetik fəlsəfə deyildi. Bu vətəndaş mövqeyi idi. Ziyalılarımızın hamısında olmasa da çoxunda çatışmayan vətəndaş mövqeyini zahirə gətirdi.
Bu ömrün sonudur dərdin sonu deyil
Baba hələ sağlığında bu dərdlərin bir ömür sonuna gətirəcyini demişdi. Baba dediyini həm də yaşadı.
Millətin fikrin çəkib, ol dərdi ki, sən tapmısan,
Bax, həmin dərddən ölüb Sabir yüz il əvvəl baba- misraları ilə özünə xitab edən Baba elə bu dərdlərlə də dünyadan köçdü. Yox, ölmədi, məhz köçdü. Çünki, bəyənmədi bu dünyanı. Bezdi, mənəviyyatsızlıqdan, əqidəsizlikdən, cəsarətsizlikdən, müqavimətsizlikdən bezdi. Baba köçdü, dərdlər qaldı. O dərdlər ki, Babanın özündən ağır yük omuşdu. O dərdlər ki, bu dünyadan köçməli, Baba yaşamalı idi, əksinə oldu. Əksinə olduğu üçün bəşər də əksinə gedir. Dərdlər qalır, günahlar artır, qiyamət yaxınlaşır. Baba bunları gördü, dedi, həm də yazdı.
Amma deyilənləri yazmadı, yazdıqlarını dedi. Özü kimi, məhz Baba Pünhan kimi.
Söz istəyirəm
-
Dörd il əvvəl 7 minə yaxın insanın həlak olduğu İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdı. Daha sonra ermənilər Azərbaycanın "antiterror əməliyyatları" adlandırdığı döyüşlər nəticəsində Qarabağı tərk etdilər.
-
Ukraynada Rusiya təcavüzünün səbəb olduğu vəhşi, qanlı müharibə davam edir, bu müharibə hər gün insan həyatına son qoyur, evləri, infrastrukturu dağıdır, ekologiyaya və ətraf təbii mühitdə saysız-hesabsız itkilərə səbəb olur. Ukrayna bu dünyada hər kəsdən çox sülhə can atır, çünki bu Rusiya-Ukrayna müharibəsinin vəhşiliyini hər gün hiss edən bizik. Biz yaşamaq hüququ, azadlıq və ədalət uğrunda mübarizənin önündəyik. Ukrayna Avropanın və dünyanın sabit gələcəyi üçün etibarlı əsasa çevriləcək ədalətli sülh axtarır və buna yeganə alternativ yol Ukrayna Prezidenti Volodımır Zelenskinin Sülh Formulasıdır (Ukrayna Sülh Formulası).
-
Sıra nömrəsindən asılı olmayaraq, ümumdünya COP tədbiri yalnız iqlim dəyişikliyinə deyil, həm də humanizmə xidmət edən bir aksiyadır. COP keçirən ölkədə siyasi məhbus ola bilməz, COP keçirən ölkə insan haqlarına hörmət etməlidir.
-
Bakını qərq etməkdə olan miqyaslı daşqın ərəfəsində Buzovna qəsəbəsində narahatedici hadisə baş verdi, Lada Priora avtomobili qarşısındakı yolu dağıdaraq sanki yerin altına girdi. Sürücü möcüzəvi şəkildə sağ qaldı, lakin ədalətə nail olacağına and içdi və "Azərsu" ASC-dən - dərin kök salmış korrupsiya ilə tez-tez assosiasiya olunan dövlət su təchizatı və kanalizasiya şirkətindən prokurorluğa rəsmi şikayət verəcəyini vəd etdi.
Rəy yaz