(TURAN agentliyinin Vaşinqtonda yerləşən Amerika Azərbaycanlıları Demokratiya Uğrunda - AZAD təşkilatının rəhbəri Elmar Şahtaxtinski ilə müsahibəsi)
“Şahtaxtinskilər” dedikdə çoxlarının yadına son 170 ildə Azərbaycana onlarla böyük şəxsiyyətlər bəxs etmiş məşhur nəsil, demokratik cümhuriyyət, ədəbiyyat, təhsil və maarif fədailəri düşür.
Son bir neçə ildə isə bu soyadın daşıyıcılarına okeanın bu üzündə - Vaşinqtonda tez-tez rast gəlmək olar.
18 il əvvəl Birləşmiş Ştatlara təhsil arxasınca gəlmiş gənc Elmar Şahtaxtinski illər sonra Amerika Azərbaycanlıları Demokratiya Uğrunda Təşkilatın - AZAD-ın qurucularından biri və rəhbəri qismində qarşısına qeyri-ənənəvi missiya –Azərbaycanın demokratikləşməsinə yardım etmək, bu işə Amerika siyasətçilərini həvəsləndirməklə yanaşı, həmvətənlərini də maarifləndirmək kimi məqsədlər qoyub.
“Azadlıq, liberal dəyərlər dünyanın hər yerində olduğu kimi, bizim ölkəmizə də içəridən, azad düşüncəli azərbaycanlıların mübarizəsi nəticəsində gələcək. Əlbəttə, biz onların qarşısında baş əyirik. Xaricdə yaşayan azərbaycanlı kimi bizə düşən isə burada görüb-bildiklərimizi, təcrübəmizi paylaşmaqdır”, - AZAD rəhbəri bildirir.
Son üç il ərzində təşkilatın fəalları Vaşinqton və Nyu York şəhərlərində təşkil etdikləri aksiya və debatlarla diqqəti Azərbaycandakı insan haqları pozuntularına çəkə biliblər.
Elmar bəy ilə ötən cümə Vaşinqton üçün qeyri-xarakterik olan sakit bir yay axşamında görüşüb ABŞ-dakı həyatı, AZAD, diaspora və Azərbaycanın problemlərini müzakirə etdik.
Sual: Amerika azərbaycanlısı olmaq nə deməkdir?
Cavab: Amerika bu gün yaşadığımız cəmiyyətdirsə, Azərbaycan kökümüzdür, vətənimizdir. İmmiqrant xalq olsa da, amerikalıları birləşdirən dəyərlər, ideyalar var. Amerika mədəniyyəti o qədər sadədir ki, onu anlamaq, cəmiyyətə uyğunlaşmaq asandır.
Bəlkə də bu mədəniyyətdən irəli gələrək, insanlar burada bir-birlərini o qədər də ayırmırlar: heç də ətrafımızdakı hər kəs bizə kökümüz, gəldiyimiz ölkə barədə suallar vermir, ancaq bilənlər bilir ki, biz azərbaycanlı amerikalıyıq.
Sual: Özünüzü uğurlu immiqrant hesab edirsiniz?
Cavab: Uğurlu inteqrasiyanın “formulu” ondan ibarətdir ki, özünü yaşadığın cəmiyyətin parçası kimi hiss edə biləsən. Bu baxımdan, əlbəttə, mən özümü burada yaşayan cəmiyyətin üzvü kimi çoxdan hiss edirəm.
Sual: Sadə amerikalılar Azərbaycanı necə xarakterizə edirlər: neft ölkəsi, qeyri-demokratik, yoxsa?
Cavab: Düzdür, sadə amerikalılar arasında “Azərbaycan” adı o qədər də məşhur deyil, ancaq tanıyanlar hansı ölkədən gəldiyimizi bilirlər. Problemlər də məlumdur, neft də…
Əlbəttə, biz Azərbaycanı təkcə indiki günü ilə təqdim etmirik, tarixini və gələcəyini də təlqin edirik.
Sual: Tarixdən bəhs etdikdə yəqin soyadınız da köməyinizə gələr... Şahtaxtinskilər arasından hətta bir əsr əvvəl cümhuriyyət dövrünün fədailəri çıxıb.
Cavab: Soyad, nəsil kimi amillərə o qədər də əhəmiyyət vermirəm. Əlbəttə, uşaq olanda ətrafımda ulu babalarımın məsələn, Demokratik Respublikada rolu və s. barədə danışıblar. Ancaq bunun mənim indiki şəxsi fəaliyyətimdə elə də rolu yoxdur.
Sual: Amma deyəsən ötən il Naxçıvandan ”qohumlarınızdan” hədə məktubu almışdınız...
Cavab: O məktubu alanda güldüm və düşündüm ki, bu işi təşkil edən hakimiyyət rəsmiləri hətta Amerikaya məktub göndərəndə də öz klan təfəkkürlərini unutmurlar, elə bilirlər ki, burada da düşüncə tərzi eynidir.
Əslində, söhbət nəsildən getmir, diktator rejimləri qarşılarına çıxan hər kəsi bir yolla hədələyirlər. Unudurlar ki, bunun nəslə, tayfaya və ümumiyyətlə fərdlərə heç bir aidiyyatı yoxdur.
Azadlığı istəyən hər bir azərbaycanlı demokratik dəyərlərin təmsilçisi, cümhuriyyətin və onun qurucularının varisidir.
Sual: Amma bəzən belə təsəvvür yaradılır ki, azərbaycanlılar dəyişiklik, demokratiya istəmirlər, hazırkı hakimiyyət isə xalqın “güzgüsüdür”. Bu mənzərə kənardan necə görünür?
Cavab: Deyəndə ki, Azərbaycanda cəmiyyət demokratiyaya hazırdımı, onu anlayırmı – gərək bu anlayışın hansı səviyyəsindən söhbət getdiyini dəqiqləşdirəsən.
Azərbaycanlıların demokratiyanı İsveçrədəki kimi qavradığını demək gülməli olardı. Ancaq Azərbaycan xalqını hazırkı rejimə layiq bilmək, ondan yaxşı alternativ yoxdur demək də gülməlidir, xalqı təhqir etməkdir. Çünki burada söhbət insan düşüncəsinin hələ əsrlər əvvəl qavradığı dəyərlərdən gedir. Məsələn, oğurluq pisdir: bunu başa düşmək üçün min illər əvvələ, hər bir cəmiyyətdə qəbul olunmuş dəyərlərə, dini kitablara, qayda qanunlara baxmaq kifayətdir. Seçkiləri saxtalaşdırmaq olmaz: 20 illik müstəqillik tarixi olan bir ölkədə insanların bunu anlamadığını iddia etmək sadəcə gülməlidir.
Bəzən amerikalılar da sual edirlər ki, Azərbaycan xalqı saxtalaşdırılmamış seçkiyə, oğurluq etməyən məmurlara hazırdır? Bəli, hazırdır. Buna hər bir xalq hazırdır. 21-ci əsrdə buna hazır olmamaq xalqın ümumən özünün milli dövlətinə sahib olmağa qadir olmaması deməkdir.
Bəzən isə sualı belə qoyurlar ki, Azərbaycana Amerika kimi demokratiyanı aşılamaq üçün neçə il lazımdır? Bu suala cavab veririk ki, bizim problemimiz Azərbaycanı Amerika etmək deyil, minimal dövlətçilik prinsipləri qurmaqdır.
Sual: Amerikalılar azadlığı necə başa düşürlər və onların nəzərində azərbaycanlılara azad olmaq üçün nə lazımdır?
Cavab: Cəmiyyətdə hamı ilə bərabər hüquqa malik olmaq, özünü həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan ifadə etmək hüququ - əsas azadlıq budur. Səni heç kəs və heç nə məcbur edə bilməz ki, istəmədiyin, inanmadığın şeyi danışasan… Əlbəttə, qanunlar da vacibdir, ancaq o, başqalarının azadlıqlarını tapdamamaq üçündür.
Azərbaycanda insanları hakimiyyətə yaltaqlanmağa məcbur edirlər, buna necə azadlıq adı vermək olar?
Sual: Bəs Azərbaycanı azad etmək üçün Amerika azərbaycanlılarının rolu nə ola bilər? Nədən, haradan başlamaq lazımdır?
Cavab: İşin ağır hissəsi əlbəttə ki, Azərbaycanda olan mübarizlərin üzərinə düşür və biz onların qarşısında baş əyirik mübarizələrinə görə. Bizim əsas işimiz isə içəridə azadlıq uğrunda mübarizə aparan qüvvələrə, fərdlərə dəstək olmaqdır.
Söhbət burada səsimizi ucaltmaqdan, administrasiyaların, mətbuatın dəstəyini Azərbaycana cəlb etməkdən gedir.
Məncə, xaricdə yaşayan azərbaycanlılar özlərinin fərqli fikirlərini içəridəki azad düşüncəli insanlara çatdırmaqla da dəstək verə bilərlər, hər halda bəzən hadisələr kənardan tamam başqa cür görünür.
Sual: AZAD-ı yaratmaq ideyanız da yəqin bu niyyətdən irəli gəlib? Ümumiyyətlə, sizin kimi düşünən azərbaycanlılar xaricdə nə qədərdir?
Cavab: Şəxsən mən əvvəllər Azərbaycandakı proseslərlə yaxından məşğul deyildim, daha çox müşahidəçi kimi baxırdım. Əlbəttə, narahatlıqlarım var idi, ancaq vəziyyət son illər artıq o dərəcəyə çatdı ki, orada gedən proseslərə - rejimə, diktaturaya, bütün insaniyyət qanunlarına zidd olan mühitə etiraz səsini qaldırmamaq mümkün deyil.
Bir sözlə, ölkədə vəziyyət pisləşdikcə, onu gizlətmək də artıq mümkün deyil. Nə qədər pərdələməyə çalışsalar da, mümkün deyil. Xüsusilə də indiki internet dövründə. Və nə qədər çox reallıqlar açıq şəkildə çılpaqlığı ilə ortaya çıxmağa başlayır, bir o qədər azərbaycanlılar, fərqi yoxdur xaricdə, yoxsa içəridə səslərini qaldırmağa qərar verirlər. Çünki başqa seçim yoxdur. Bu proses davam edir və edəcək.
Sual: Amma bir sıra hallarda hakimiyyətin təbliğat maşını onların nəzarətində olmayan diaspor nümayəndələrini, məsələn, “nədən Qarabağ əvəzinə demokratiya məsələsini qaldırırsınız” deyə sorğuya tutur, sanki gözdən salmağa çalışırlar…
Cavab: Bu, olduqca gülünc arqumentdir və açığını desək, hökumətin oyunudur, tələdir. Deyirlər ki, bütün azərbaycanlıların ilk problemi Qarabağ məsələsidir, digər problemlər isə kənara qoyulmalıdır. Bu təsəvvür sadəcə nağıldır.
Əlbəttə, diaspor xarici ölkələrdə bu kimi məsələlərin qaldırılmasında və həllində mühüm rol oynaya bilər. Həqiqətən də Qarabağda Azərbaycana qarşı böyük cinayət, haqsızlıq törədilib. Ancaq bu işin həlli üçün əvvəlcə Azərbaycanda xalqın həqiqi iradəsini ifadə edən, sivil dövlət qurulmalıdır və yalnız ondan sonra diasporun səyləri effektiv olar. Düzgün xarici siyasət, ordu və dövlətçilik mexanizmlərinin qurulması, oturuşması Qarabağ probleminin həllinə aparan ən uğurlu yoldur. Əks halda, bu, nəticəsiz qalacaq.
Sual: Bu ilin əvvəlində Azərbaycan hakimiyyəti Vaşinqtonda Xocalı kampaniyasının təşkili üçün milyonlarla dollar vəsait sərf etdi. Əlbəttə, bu, bizim üçün olduqca həssas məsələdir. Ancaq xərclənən vəsaitin qarşısında bu aksiya məsələn, yerli telekanallar və ciddi media yazarlarının diqqətini çəkmədi, onlara Suriyada hər gün minlərlə adamın öldürülməsi barədə gələn xəbərlər daha cəlbedicidir. Sizcə, bu işi daha effektiv etmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Cavab: Əlbəttə, mənim xaricdə yaşayıb Qarabağ məsələsi ilə məşğul olan diaspor üzvlərimizin səmimiliyinə şübhəm yoxdur, ancaq bir məsələ aydındır ki, Bakıdakı rejim öz oğurluqlarından, törətdikləri haqsızlıqlardan və cinayətdən diqqəti yayındırmaq üçün vətənpərvər adamların səmimiyyətindən istifadə edir. Problem də ondadır ki, bu qədər vətənpərvər insanın səyləri qeyri-effektiv işə cəlb olunur. Bundan ermənilərə bir qram zərər də dəymir.
Xocalı çox böyük faciədir, olduqca böyük cinayətdir və erməni millətçi, faşizm qüvvələrinin qəddarlığını nümayiş etdirir. Ancaq dünyada bir şeyə “soyqırım” deyəndə yada milyonların qətli düşür. Bunların qarşısında bir kəndin qırıldığını deyib, şablon təbliğat aparanda, amerikalılar sual edirlər ki, dünyanın çox yerində müharibə olub, məsələn Suriyada hər gün bu sayda adam öldürülür. Xocalı kampaniyası hökumətin təbliğat işində səriştəsizliyini göstərir.
Sual: Sadə amerikalıya Azərbaycanın ABŞ üçün əhəmiyyətindən və prioritetlərdən bəhs etdikdə yəqin ki, onu ilk növbədə neftin qiyməti, təhlükəsizlik sualları maraqlandırır, nəinki demokratiya. Bəs görüşdüyünüz siyasətçilərə sonuncunun əhəmiyyətini necə izah edirsiniz?
Cavab: Əlbəttə, neftin qiyməti amerikalılara təsir edir. Düzünü desəm, başa düşürəm ki, amerikalılar düşünə bilər: “axı bizim nəyimizə lazımdır Azərbaycanda kimdir hakim rejim - öz diktatorlarıdır, özləri bilər”. Ancaq bizim çalışdığımız odur ki, buradakı siyasətçilərə və ictimaiyyətə demokratiyanın 3 prioritetindən birinin deyil, digər iki prioritetin də vacib faktor olduğunu başa salaq.
Əslində “ərəb baharı” da bizim yanaşmamızı bir daha təsdiqlədi. Biz deyirik: əgər siz bütün maraqlarınızı bir diktatordan, onun qərarlarından asılı edirsinizsə, bunu olduqca mənasız investisiyaya bənzətmək olar.
Digər bir məqam isə odur ki, dünyada yalnız nadir demokratik dövlət tapmaq olar ki, onun Amerika və Qərblə münasibətləri pis olsun. Fransa hətta İraq məsələsində ABŞ-ın planlarında iştirak etməsə də, hər halda, diktatorun yanında durmadı. Bu onu göstərir ki, demokratik ölkələr bir-birilərini daha yaxşı anlayırlar, çünki dəyərləri eynidir.
Beləliklə, aydın olur ki, Amerika ilə Azərbaycanın uzunmüddətli əlaqələrinin yeganə yolu ümumi dəyərlərdən keçir. Hər iki ölkədə minimal azadlıqlar və sivil dövlətlərin olması bu dəyərlərdəndir.
Azərbaycanda isə nəinki diktatura var, hətta o “normal diktatura” da deyil – ifşa olunmuş, hakimiyyətdə ola-ola oğurluq etməyi sevən bir rejimdir. Bu isə hətta “normal diktatorlardan” da təhlükəlidir və onlarla uzunmüddətli əlaqə qurmaq təhlükəlidir. Amerikalılar bunu 1979-cu ildə İranda da gördülər.
Amma bir şeyi anlamalıyıq ki, bu, Amerikanın seçimi deyil. Heç bir xarici dövlət gəlib Azərbaycan xalqının öz məsuliyyətini yerinə yetirməyəcək.
Qərbə gəldikdə, son illərin təcrübəsi də göstərir ki, o, alternativ görəndə rejimlərin tərəfində olmur. Əgər içəridə demokratlar təşkilatlanıb dəyişikliyə zəmin hazırlasalar, dəstək görəcəklər. “Ərəb baharı” ölkələrində olduğu kimi.
Sual: Bəzən Azərbaycanda Amerikanı “ermənipərəst ölkə” adlandırırlar. Bu, belədirmi?
Cavab: Erməni diasporunun burada böyük tarixi var və üstəlik, onların diplomatiyası daha ağıllı işlədiyinə görə, təbliğatda azərbaycanlılara çoxdan qalib gəliblər. Bunun obyektiv səbəbləri də var - məsələn SSRİ dağılanda Ermənistan dünyada daha çox tanınırdı, nəinki Azərbaycan.
Ancaq sual olunanda ki, nədən Azərbaycandakı rejim Qarabağ münaqişəsinin həllinə qadir deyil, cavabı başqa amillərdə axtarmaq lazımdır. Bunu anlamaq üçün gəlin Azərbaycanın münaqişədə tutduğu mövqeyinə nəzər salaq.
Məsələn, biz deyirik ki, ermənilər torpaqlarınızı işğal edib və bütün dünya qanunlarına, haqq-ədalətə görə, o ərazilər bizə qayıtmalıdır. Formal olaraq, bunun hüquqi bazası artıq çoxdan hazırdır – BMT qətnamələri və s. Ancaq bu həm də o deməkdir ki, biz ermənilərə Azərbaycanda yaşamaq, bütün azadlıqlarını və hüquqlarını qorumaq təminatı veririk.
Sual olunur: Azərbaycanda yerli çoxluğun haqlarını pozan, milli sərvətlərini talan edən, zindana salıb döyən, öldürən, evlərini başına uçuran bir hökumət dünyaya deyəndə ki, “biz ermənilərin hüquqlarına təminat verəcəyik” buna kim inanar? Sual verməzlərmi ki, öz xalqına qarşı bunları edən ermənilərə nə edəcək?
Problemin diplomatik və siyasi dairələrdə həllsiz qalmasının səbəbi də məhz budur. Çünki Azərbaycan hökuməti - biz istəsək də istəməsək də - Azərbaycanın sifətidir. Belə sifəti olan bir qrupa heç kəs inanmır, bu həqiqətdir.
Deyə bilərsiniz ki, axı Ermənistanda da demokratiya yoxdur. Düzdür, ancaq orada ermənilər özləri yaşayırlar və demirlər ki, “azərbaycanlıları və torpaqlarımızı qaytarın, onlara hüquqlarını verəcəyik”.
Bunu biz deyirik və təminat veririk. Erməniləri isə inandırmaq üçün biz gərək əvvəlcə öz ölkəmizdə demokratiya quraq ki, bu, daha inandırıcı səslənsin.
Sual: Qarşıda ABŞ-da prezident seçkiləri gəlir. Belə təəssürat var ki, Barak Obama administrasiyası dövründə Azərbaycanla münasibətlər Respublikaçılar hakimiyyətdə olduğu illərlə münasibətdə soyuqlaşıb. Vəziyyəti dəyişmək üçün qarşıdakı seçkidən nə gözləmək olar?
Cavab: Əvvəlcədən demək çətindir, çünki hər nə qədər Azərbaycan vacib ölkə olsa da, ABŞ-da namizədlərin seçki platformalarında bu mövzu yer tutmur.
Bəzən cox şey komandanın tərkibindən asılıdır - sirr deyil ki, Prezident Corc Buş komandasında Azərbaycan hakimiyyətini dəstəkləyən fərdlər təmsil olunurdu. Respublikaçıların hazırkı namizədinin komandası isə hələ formalaşmadığı üçün bu barədə danışmaq mümkün deyil.
Ancaq doğrudur ki, son bir neçə ildə Azərbaycanla münasibətlərdə daha çox soyuqluq əmələ gəlib. Bunun isə iki səbəbi var. Birincisi, yuxarıda bəhs etdiyim hakimiyyət dəstəkçilərinin Obamanın komandasında olmamasıdırsa, digər səbəb də odur ki, diktatorları dəstəkləmək artıq dünyada çətinləşir.
Sosial şəbəkələr dövründə, yeni informasiya məkanında diktatorların əməlləri dünyaboyu indi sürətlə tirajlanır. Və əlbəttə, diktatorlar da artıq dəyişiblər, ildən ilə daha da çirkinləşirlər. Onları dəstəkləmək indi əvvəlki illərdən daha çətindir.
Ələkbər Raufoğlu,
Vaşinqton
06/27/2012
Sual-cavab
-
Dövlət Departamentinin nümayəndəsi, Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə Büronun Avropa təhlükəsizliyi və siyasi məsələlər İdarəsinin direktoru Liam Uesli Turan-ın Vaşinqtondakı müxbiri Aleks Raufoğlu ilə müsahibəsində NATO-nun Ukraynanın müdafiəsi ilə bağlı planları haqqında danışıb.
-
Ölkənin ən təcrübəli dövlət və siyasət adamlarından biri Sadettin Tantan Turan İnformasiya Agentliyinin suallarını cavablandırdı
-
Al-Jazeera kanalı Türkiyə bürosunun əməkdaşı Yılmaz Akıncı “Peşimdeki melek” adlı xatirələr kitabının işıq üzü görməsindən sonra Turan İnformasiya Agentliyinin suallarını cavablandırdı
-
Sahibkarlığın və Bazar İqtisadiyyatının İnkişafına Yardım Fonduna rəhbərlik edən nüfuzlu ekspert Sabit Bağırov Turan agentliyinə eksklüziv müsahibəsində BMT-nin İqlim Dəyişikliyi haqqında Çərçivə Konvensiyasının tərəflərin 29-cu Konfransının (KX29) ev sahibi kimi ölkənin qarşıdakı roluna işıq salır.
Rəy yaz