Dünya miqyasında tanınmış türkoloq: “Açıq siyasətə keçməyib səmimi olmasan, dünya səni təqdir etməz, dəstəkləməz”

Turan: Axırıncı söhbətimizdən sonra İranın xarici işlər naziri Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirlərini Tehrana dəvət edərək Cənubi Qafqazdakı yeni dönəmlə bağlı fikir mübadiləsi apardı. İclasdan sonra Rusiya XİN-dən mediaya verilən məlumatda “Moskva ilə Tehranın mövqelərinin çox yaxın olduğu” bildirildi. Necə oldu ki, müharibədə qalib gələn Azərbaycan ilə məğlub olan Ermənistanın Cənubi Qafqazdakı yerini İran və Rusiya müəyyənləşdirir?

Kamil Vəli: Turan İnformasiya Agentliyinin abunəçilərini və oxucularını salamlayıram. Bunu da deyim ki, mən ziyalı kimi öz mövqeyimi açıqlamaq məcburiyyətindəyəm, bunu məndən ziyalı  missiyam tələb edir. Azərbaycanda yaltaqlar deyirlər ki, siyasətlə siyasətçilər məşğul olmalıdır. Bu, gülüş doğurur. Çünki ən böyük siyasətçi elə ziyalıdır. Jan Pol Sartr demişdi ki, ziyalı ona aid olmayan məsələlərə müdaxilə edib fikir bildirən insandır. Digər tərəfdən, bu gün cərəyan edən proseslər bizim taleyimizdə iz qoyacaq, bu halda necə susqun qala bilərəm? Dünyanın taleyi artıq dəyişib və Rusiya əvvəlki missiyasını yerinə yetirə bilmir. Rusiyanın dəstəklədiyi bütün məsələlərin rəngi qapqaradır. Çinin də bu şəkildə olub-olmayacağını indidən deyə bilmərik. Hazırda bir oyun İsrail ilə Fələstin arasında gedir, bir oyun Qafqazda, bir oyun Moldovada və ən böyük oyun Ukraynada gedir. Təsadüfi deyil ki, Ukrayna həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın ümididir. Xüsusilə, Vatikanın mükafatını alandan sonra Nikol Paşinyan dünyanın seçilən adamlarından birinə çevrilir. Vatikan ilə isti münasibət yarada bilməyən heç kim Nobel mükafatı ala bilməz. Paşinyana verilən mükafatın haqsız olub-olmadığı barədə mübahisə aça bilərik. Paşinyan uduzmuş bir ölkənin hökumət başçısıdırmı? Bunu nəticədə görəcəyik, cücəni payızda sayırlar. Bu oyunu ən uğurlu şəkildə oynayan Nikol Paşinyandır. Halbuki, döyüş sahəsində qələbəni biz qazanmışıq. Mənim əsgərimin əldə etdiyi üstünlükləri Putin Rusiyası ayaq altına almağa çalışır. Tehrandakı görüş, məncə, yersiz idi və Rusiyanın oyunlarına alət olma xarakteri daşıyırdı. Azərbaycanın strategiyası üçün zərrə qədər əhəmiyyəti ola bilməz. Ancaq bizim üçün xeyrini-ziyanını da yaxşı hesablamalıyıq. Gürcüstanın bu işə qarışmaması gürcü xalqının zəfəridir. İlham Əliyev qədər olmasa da, onların hakimiyyəti də Rusiya tərəfdarıdır. Ancaq xalqın ziyalısı milli məsələlərdə öz kəskin reaksiyasını nümayiş etdirə bilir. Mən Gürcüstanın Tehran formatından çəkilməsini təqdir edirəm. Gürcü iqtidarı öz xalqını sayır, hörmət edir, ona görə milli mənafelərə zidd addım atmır. 3+3 formatının pozulması o tədbirin dəyərini çox azaltdı. O cür masaların arxasında oturmaq Azərbaycana hörmət gətirdmədiyi kimi, strateji dəyərləndirmələrdə də heç bir rolu yoxdur. Artıq dünya Vladimir Putinin yanında olanları qəbul etmir. Artıq Mariya Zaxarova da  öz üslubunu dəyişdirib, əvvəllər hökmlə danışırdı, indi isə hər cümləsində taktiki gedişlər sezilir. Son həftələrdə Rusiya-Ukrayna müharibəsində də maraqlı taktiki gedişlərə şahid oluruq. Mən Fələstin xalqına bəraət qazandırmaqla yanaşı, nə onların, nə də yəhudilərin ölməsini istəyirəm. Uzaq perspektiv üçün isə Fələstinin bu işdən zərərlə çıxacağını görürəm. Çünki böyük qüvvələr məzlum insanların ölümünə əsla təəssüflənmirlər. Bu baxımdan mən cənab Ərdoğana haqq verirəm. Türkiyədə yaşayan bir ziyalı kimi iqtidarın bu işlərə çox qarışmasını istəmirəm. Türkiyə bu işdə ədalətli hakim və müşahidəçi ola bilər. Ərzaq, dərman, pal-paltar göndərsin, müharibənin dayanması üçün əlindən gələni etsin. Ancaq silah yardımı ilə tərəf saxlamaq Türkiyəyə əsla fayda gətirməyəcək.

Turan: Azərbaycan da qeydsiz-şərtsiz İsraili dəstəkləyir.

Kamil Vəli: O da Putinin oyunudur. Bizim iqtidarımızı önə sürüb. Əvvəla, bizim ermənilərlə sülh sazişimiz yoxdur, qələbə prosesi başa çatdırılmayıb. Sərhəd məsələlərində problemlər var. Zəngəzur dəhlizi məsələsində ermənilər yeni bir konsepsiya irəli sürdülər. Paşinyan dedi ki, Ermənistan ilə Azərbaycanı təkbətək  qoymaq lazımdır. Yol məsələsi də Azərbaycan ilə bizim məsələmizdir. 30 illik müharibədə düşmən olmuşuq, ancaq biz bütün məsələləri Azərbaycanla həll etməliyik. Gəncliyimdə Qarabağda “qəmişini çək” sözü vardı. İndi də Rusiyanın o qamış kimi ortaya girməsi prosesləri bizim əleyhimizə çevirir. Rusiyadan başqa əksər ölkələr Paşinyanı təqdir edirlər. Bizi isə Rusiyadan  başqa hamı tənqid edir. Bizim yaltaqlıq və fürsətçilik havasında olmayan realist diplomatik müzakirələrə ehtiyacımız var. Türkiyə, Gürcüstan üçün də önəmli məsələlər var. Ona görə mən Paşinyanın Zəngəzura dair təkliflərini yüksək qiymətləndirirəm. Rusiya hansı müzakirəyə girişsə, orada öz oyununu oynayır. Nəticədə bizim əlimiz yanır, şəhidlər bizimdir, qazilər bizimdir. Adını “sülhməramlı” qoyub dünyanın ən qəsbkar ordusunun funksiyasını yerinə yetirir. İcazə ver, mən Ermənistan ilə söhbət edim. Azad ticarət yollarının açılması Azərbaycanın həm şimalının,  həm də cənubunun böyük hissəsini iqtisadi problemlərdən xilas edər, siyasi problemlərdən xilas edər. Hərbi baxımdan da çox böyük əhəmiyyəti var. Yeri gəldi-gəlmədi, təhqir etmək diplomatik dil deyil.

Turan: Vilyam Folkner də deyir ki, bir insana öz fikirlərini qəbul etdirmək üçün təhqir heç də təsirli yol deyil..

Kamil Vəli: Sən təhlil et, mədəni danış. Öz ölkənin mənafeyinə uyğun olan məsələləri parlamentdə müzakirə et, ictimaiyyətə geniş məlumat ver, mətbuat müzakirə etsin, açıq siyasətə keç. Açıq siyasətə keçməyib səmimi olmasan, dünya səni təqdir etməz, dəstəkləməz. “Etnik təmizləmə” iddiası başdan ayağa yalandır, ancaq bunu  gündəmə elə gətirirlər ki, dünyada inanan çox olur.

Turan: 1974-cü ildə Türkiyə Kipr adasında sülh əməliyyatı keçirəndə adanın şimal qismini tərk edən Loizidu soyadlı bir qadın Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə şikayət etmişdi ki, mənim oradakı evim 20 ildə mənə dünyanın pulunu qazandıracaqdı. 2004-cü ildə AİHM Türkiyəni 1 milyon dollar təzminata məhkum edəndə Türkiyə yalvarıb-yaxardı ki, bu qərar o biri qərarlar üçün əmsal olmasın. Yoxsa, Türkiyə təxminən 20 milyard dollar təzminat ödəyəcəkdi. AİHM Türkiyənin xahişini qəbul etdi.

Kamil Vəli: Beynəlxalq hüququn qaydaları bəşəri qaydalardır. Xüsusilə, maddi hüququn tapdalanmasına icazə verilmir. Bir gün Rusiyanın Qarabağda yürütdüyü işğalçı siyasətlə bağlı da Nürnberq məhkəməsi kimi bir məhkəmə qurulacaq və Vladimir Putinin o məhkəmədən yayınması mümkün olmayacaq. Mərhum Ələsgər Məmmədov Nürnberq məhkəməsində tərcüməçi olmuşdu, bizə danışırdı. Məhkəmə prosesləri 15 cildlik kitabda toplanıb. Ona görə biz Ukraynada olan hər şeyi yaxından izləməliyik. Rus şərhçilər müharibə barədə tamamilə subyektiv və ədalətsiz şərhlər verirlər. Daha sonra Belarus, ondan sonra Azərbaycan gəlir. İlham Əliyev Nikol Paşinyanın getmədiyi yerlərin hamısına getdi. Halbuki, o yerlərə getməməliydi. Millətin taleyinin həll edildiyi yerdə dövlətin başında duran şəxsin kimlərdənsə küsməyə və ya şıltaqlıq etməyə haqqı ola bilməz. Milli mənafeyi kaprizlərlə müdafiə etmək olmaz. Vəziyyəti hər kəs öz peşəsinə uyğun terminlərlə ifadə edə bilər. Ancaq həqiqəti görmək və qiymətləndirmək lazımdır. Bu gün Qubad İbadoğlu və Əvəz Zeynallının həbsdə saxlanmaları Rusiyanın oyunlarının tərkib hissəsidir. Əvəz bəy Rusiyanın oyunlarına qarşı təsirli verilişlər hazırlayırdı. İstanbuldan birini aparıb Qubad bəyin üzünə durğuzublar. Bunlar hamısı oyundur, Mircəfər Bağırovun vaxtında atalarımız, sonra isə biz bu cür oyunları çox görmüşük. Bu oyunları Rusiya birbaşa bizim milli dəyərlərimizə zərbə endirmək üçün qurur və səhnəyə qoyur. Rusiyanın “Kommersant” qəzeti Putini heç vaxt bayağı şəkildə tərifləmirsə, onda qəzet kimi reytinqi aşağı düşür? Əsla. Azərbaycanda o qədər pul töküb “media” adlı nəsə yaratmağa çalışırlar, gülüşdən başqa heç bir təsir yaratmır. Prezident də deyir ki, mediamız sağlamlaşır. Həqiqətən insan bilmir ki, buna gülsün, yoxsa ağlasın? Bu tragikomediyalar kimə lazımdır, bunlara nə vaxt son qoyulub normal mühit yaradılacaq?