Ərdoğan qalib gəldi amma partiyası itirdi

***

-Elxan bəy, Türkiyədə seçkilərin ilkin nəticələri açıqlandı və ilkin nəticələrə görə Ərdoğan yenə də qalib gəldi. Son ana qədər dirənən Muharrem İnce son anda birdən-birə geri çəkildi. Bu da bəzi şübhələrə yol açdı. Sizcə bu nə ilə bağlıdır? Hansısa təqib, təzyiq, təhdid ola bilərmi yoxsa, İnce öz məğlubiyyətini anladı?

-Hesab etmirəm ki, Muharrem İnce geri çəkildi. Tam əksinə bu seçkidə Muharrem İnce parladı. Kifayət qədər səs topladı. Əgər o biri partiyaların namizdələri də onun qədər səs toplasaydı ikinci tur olacaqdı. Amma ondan başqa o biri namizədlər çox səs toplaya bilmədilər. Meral Akşener cəmi 7 faiz səs topladı. Heç olmasa 10 faiz səs toplasaydı, ikinci tura keçid olacaqdı və orada çox ciddi rəqabət gedəcəkdi. O ki qaldı Muharrem İncenin sonradan Ərdoğanı qalib elan etməsinə, bu da normaldır. Demokratik ölkələrdə məhz belə olur. Çünki fərq çox böyükdür. Muharrem İnce ilə Ərdoğan arasında 22 faizlik səs var. Hətta bəzi məntəqələrdə hansısa saxtakarlıq olsa belə səs fərqini Muharrem İnce ortadan qaldıra bilməyəcəkdi. Bütün hallarda ona görə Muharrem İnce doğru addım atdı. Muharrem İnce siyasətdən getmir. Tam əksinə düşünürəm ki, onun reytinqi bundan sonra yüksələcək. Onun iki yolu var. Ya o bu cür reytinqlə partiyanın başına gələcək. Ya partiya lideri ona imkan yaratmasa özü bir partiya yaradıb, özünə reytinq qazana bilər. çünki xarizmatik bir siyasətçi olduğunu Türkiyə cəmiyyəti gördü. CHP-nin 40 ildə bacarmadığını Muharrem İnce bacardı. Çünki sonuncu dəfə 77-ci ildə sol partiya 30 faizə yaxın səs toplamışdı. Bütün seçkilərdə solçular 20-25 faizdən çox səs toplamayıb.

-Yəni Muharrem İnce bu seçkidə məğlub olduğunu anladı...

Anladı deyəndə ki, etiraf etdi. Yəni o bilir ki, bəzi məntəqələrdə neqativ hallar olub. Amma hesablayıb və baxıb görüb ki, hətta o neqativ halları çıxsa belə, Ərdoğanı ikinci tura daşıya bilmir. 51 tamdan bir az yüksək olsaydı onda mübahisə doğurardı. Amma ərdoğanın sonuncu rəqəmi 52 faizdən də bir qədər yüksək idi. Yəni bu qədər fərqi ortadan qaldırmaq mümkün deyildi. Ona görə də etiraf etdi. Mən istisna etmirəm ki, hətta Ərdoğanla görüşüb, onun əlini də sıxacaq. İkinci alternativ nə idi? İnsanları küçələrə çağırmaq. Bu da indiki ağır geosiyasi vəziyyətdə türkiyənin problemlərini artırardı. Amma görünür Müharrem İnce həm də bir dövlətçidir. Dövlətin də təhlükəsizlik maraqlarını diqqətə alır. Ona görə də sonda siyasi prosesləri küçəyə çıxarmaqla yox, dialoq yolu ilə həllinə üstünlük verir.

-YSK seçkinin ilkin nəticələrini hələ açıqlamamış Muharrem İnce geri çəkildi. Eyni zamanda onun həmin gün verdiyi əvvəlki bəyanatı ilə son bəyanatı arasında təzad vardı. Biz səsimizə sahib çıxacağıq deyirdi əvvəlcə. CHP onun son bəyanatından təxminən bir saat öncə əminliklə bəyan etdi ki, seçki ikinci tura qalıb. Eyni zamanda bəzi söhbətlər gəzirdi. YSK-nın bəzi üzvlərinin istefaya getdiyi ilə bağlı və.s. Belə bir şəraitdə Muharrem İncenin son bəyanatı bəzi şübhələr yaratdı. Bu şübhələr təhdid mövzusunu ortaya atdı. Amma siz deyirsiz ki, təhdid məsələsi ağlabatan deyil.

-Türkiyədə seçki prosesində siyasi prosesə qatılan namizədlərin informasiyaları digərlərindən daha çoxdur. Muharrem İnce də təkbaşına deyil. Köməkçiləri var, müşavirləri var. Rəqəmlər barədə məlumatlıdırlar. Harda saxtakarlıq olubsa o haqda kifayət qədər məlumat əldə edib. siyasi prosesdir. Mübarizə gedir. Burda şayiələr də olur, dezinformasiyalar da. Mən istisna etmirəm ki, Anadolu agentliyi keçmişdə olduğu kimi ində də müəyyən qədər manipulyasiya ilə məşğul olub. Çünki əvvəl ərdoğanın səsi 56 faiz idi, sonda gəlib 52-yə endi. Amma bütün hallarda istənilən manipulyasiyalar, istənilən saxtakarlıq halları Ərdoğanın rəqəminə ciddi təsir edə bilmədi. Uzaqbaşı 100-200 min saxtakarlıq ola bilərdi. Amma fərq milyondusa, burda artıq nə etsən də fərqi ortadan qaldıra bilmirsən. Ona görə də Muharrem İnce bu detalları nəzərə alaraq gərginliyə getmədi. İkinci yola da gedə bilərdi. Deyərdi saxtakarlıq olub, seçkinin nəticəsini tanımıram. Amma bu halda Türkiyə çox gərgin bir duruma düşəcəkdi. Onsuz da türkiyədə vəziyyət o qədər də yaxşı deyil. İqtisadi vəziyyət, üstəgəl türkiyə ordusu Suriya və İraqda hərbi əməliyyatlar aparır. Belə bir vəziyyətd Muharrem İnce desəydi ki, seçkinin nəticəsini tanımıram bu o demək idi ki, tərəfdarlarını küçələrə səsləyir. İnqilab olmalıydı. Yəni bunu da Türkiyə qaldıracaq gücdə deyildi. Muharrem İnce dövlətçi olaraq doğru qərar verdi. Amma bu o demək deyil ki, siyasətdən gedir. Və o çox düzgün bir ifadə işlətdi. O dedi ki, mən bu 50 günlük seçki kampaniyası çox az müddətdir. Əvvəllər çox da tanınmayan bir siyasətçi 50 günə Ərdoğanla başabaş mübarizə apardı və 30 faizə yaxın səs topladı. Özünün dediyinə görə 50 gün deyil, 3-4 ay seçki kampaniyası olsaydı bəlkə də daha böyük nəticə əldə edə bilərdi. Mən düşünürəm ki, Muharrem İncenin gələcəyi hələ qabaqdadır və onu çox parlaq bir siyasi fəaliyyət gözləyir. Çünki xarizmatik fiqurdur. Natiqlik qabiliyyəti yüksəkdir. Mən hesab edirəm ki, öz partiyasının liderindən də güclü siyasətçidir. Bütün imkanlar var ki, gələcəkdə indiki prezidentə güclü rəqibə çevrilsin. 9 aydan sonra Türkiyədə bələdiyyə seçkiləri var. Muharrem İnce bu bələdiyyə seçkilərinə yaxşı hazırlaşıb, tərəfdarlarının qələbə çalması üçün əlindən gələni edə bilər.

-Versiyalardan biri də budur ki, Muharrem İnce son açıqlaması ilə hakimiyyətin adamı olduğunu, hakimiyyətin ssenarisi olduğunu sübüt etdi.

-Bunların hamısı komplo-teorilərdir. Azərbaycanda da çox xoşlayırlar bu komplo-teorilər ətrafında müzakirələr aparmağı. Ağlabatan bir şey deyil. Əvvəlcədən razılaşdırılsın, Muharrem İnceni ortaya atsınlar, sonra da o Ərdoğanın qələbəsini tanısın. Birdən alınmazdı Muharrem İnce səs toplayardı, ikinci tura keçərdi. Onda belə çıxır ki, belə bir plan da olmayıb. Belə bir nəticə olduğuna görə müəyyən komplo-teorilər haqda fikir yürüdülür. Guya Kemal Kılıçdaroğlu olsaydı o durun Ərdoğanın qələbəsini tanımayacaqdı. Və yaxud keçən prezident seçkilərini xatırlayaq, bir namizəd vardı İkmələddin İhsanoğlu. O daha çox səs toplamışdı. Muharrem İncedəən zəif siyasi fiqur olsa da. 38 faiz. O da nəyin hesabına? İki böyük partiyanın onu dəstəkləməsi hesabına. Amma o zamanda seçkinin nəticələri tanındı. Heç kim insanları küçəyə səsləmədi, inqilaba səsləmədi. Eləcə də indi. Muharrem İnce inanmıram ki, Ərdoğanın cızdığı planın tərkib hissəsi olsun. Tam əksinə kifayət qədər güclü rəqabət apardı. İzmirdə milyonlarla insan küçələrə töküldü. Ankara və istanbulda çox böyük mitinqlər həyata keçirdi. İnanmıram ki, kemal Kılıçdaroğlu o qədər insanı küçədə, mitinqdə yığa bilərdi. Bunun hamısını Muharrem İnce bacardı. Muharrem ince Ərdoğanı da çox kəskin tənqid edirdi. Siyasətinin yanlış olduğu istiqamətləri göstərdi. Bütün bunların razılaşdırılmış bir ssenari olduğunu düşünmürəm. Əksinə, başqa bir razılaşdırma olub ki, əslində Ərdoğan MHP ilə ittifaqa girməklə strateji olaraq doğru bir yol seçdi. Belə bir ittifaq olmasaydı Ərdoğan birinci turdan prezident seçilməzdi.

-Bəzi ekspertlər düşünür ki, Türkiyə artıq demokratiya və dünyəvilik yolunda bütün şanslarını bu seçki ilə itirdi. Bu seçkini türkiyənin son şansı kimi qiymətləndirənlər də vardı. İndi Türkiyədə avtoritarizmin möhkəmlənəcəyini deyənlər var. Ərdoğanın ö hakimiyyətini daha möhkəmlətməyə çalışacaq və hakimiyyətini bundan sonra özündən və öz dairəsindən başqa heç kimə verməyəcəyinə inananlar var. Sizcə, bu teorilər məntiqlidirmi?

-Bu teorilər ondan yaranır ki, Ərdoğan 15 ildən çoxdur hakimiyyətdədir. Və həqiqətən idarə üsulu müəyyən insanlarda suallar doğurur. Amma məsələ burasındadır ki, Ərdoğan 15 ildir bütün seçkilərdə qələbə çalıb və hətta bunu bütün rəqibləri etiraf ediblər. Amma buna baxmayaraq hətta bu seçkidə qələbə qazansa belə 52 faiz səs toplayıb. O deməkdir ki, 48 faiz onun siyasətini dəstəkləmir. Bu balaca rəqəm deyil. Belə şəraitdə Türkiyədə sırf avtoritarizm qurmaq mümkün deyil. Seçki kampaniyasını izlədik. Müxalifət çox rahatlıqla mitinqlər keçirdi. Televiziyalar digər namizədlərində çıxışlarına yer ayırdılar. Belə bir ölkədə inanmıram ki, təkbaşına bir hakimiyyət qurmaq olsun, güclü bir avtoritar ölkə kimi formalaşsın. Türkiyədə güclü siyasi partiyalar var. Cəmiyyət güclüdür. Vətəndaş öz haqqını bilir. Və nə qədər Ərdoğan güclü olsa da, 15 ildir bütün seçkiləri qazansa da müəyyən sistem var ki, o sistem Türkiyənin avtoritarizmə, diktaturaya getməsinə mane olacaq. Ərdoğan bəlkə də bunu istəyə bilər. Amma bunu aşıb keçə bilməz. Çünki müəyyən cizgilər, müəyyən həddlər var. Doğrudur, bu illərdə müəyyən şikayətlər var ki, Türkiyə mediası nəzarət altına alınıb. İdarəetmədə avtoritar üsullar var. Amma yenə də Türkiyədə CHP kimi, yeni yaranan İYİ parti kimi partiyalar var ki Türkiyənin avtoritarizmə yuvarlanmasına böyük maneədir. Muharrem İncenin apardığı uğurlu seçki kampaniyası göstərdi ki, Ərdoğan siyasətində birqədər ehtiyyatlı olmalıdır. Çünki onun tərəfdarı çox olduğu kimi, rəqibləri də az deyil.

-Bu seçki Ərdoğana nəyi sübut etdi. Bu seçkidən Ərdoğan nələri dərs götürüb, siyasətində hansı dəyişikliklər edə bilər? Ümumiyyətlə Ərdoğanın hansısa siyasətində dəyişiklik gözləniləndirmi?

-Mən dəyişiklik gözləmirəm. Ərdoğan 15 ildir müxtəlif seçkilərdə iştirak edib və öz siyasətini davam etdirib. Ərdoğan bu seçkini udmaqda ona görə maraqlı idi ki, böyük planları var. 2023-cü ildə Türkiyə Cumhuriyyətinin 100 illiyi olacaq. Bu 100 illikdə dövlətin başında olub, özünün qurduğu regional planları, böyük layihələri reallaşdırmaq istəyir. Oktyabrın 29-da dünyada ən böyük hava limanı açılacaq. İstanbul kanalı adında böyük layihə var, Azərbaycanla həyata keçirdiyi böyük layihələr var. Onların açılışları olacaq. İstəyir ki, bu layihələr onun adı ilə bağlı olsun. Bu da istənilən siyasətçi üçün obyektiv bir istəklərdir. Siyasətçi istəyir ki, hakimiyyətdə çox qalsın, uğur qazansın və hakimiyyətdəki ömrünü uzatmağa çalışsın. Əlbəttə, söhbət demokratik seçki olan ölkələrdən gedir. Amma inanmıram ki, bu seçkidən sonra Ərdoğanın hansısa fövqəladə hədəfi olsun. Əksinə düşünürəm ki, hakimiyyətdən müəyyən yorğunluq ola bilər. Bunu Ərdoğanın özü də toplantıların birində qeyd etmişdi, belə bir ifadə işlətmişdi "metal yorğunluq". Yəni hakimiyyətdə çox qaldıqca istər-istəməz həm insanların, həm də hakimiyyətdə olanların özünün yorğunluğu yaranır. Bəs onda deyə bilərik ki, niyə Ərdoğanı yenidən seçdilər? bir qisim Türkiyə cəmiyyətində insanlar var ki, düşünür ki, bu yolu Ərdoğanla davam etdirmək lazımdır. ərdoğan olmasa vəziyyət gərginləşə bilər. Bunun nə dərəcədə doğru və yanlış olduğunu bizim üçün söyləmək çətindir. Amma fakt ondan ibarətdir ki, hakimiyyətdə çox qalanda yorğunluq hiss olunur. Bunu Ərdoğanın mitinqlərində də hiss etmək mümkün idi. Ona görə seçkidə qələbə çaldı, partiyası parlamentdə birinci oldu və bu odeməkdir ki, müəyyən müddətdə Türkiyə hakimiyyətində olacaqlar. Amma yenilik gətirilməsə, Türkiyə iqtisadiyyatında inkişaf olmasa hakimiyyətin problemləri də arta bilər. Seçki kampaniyası getdiyi dövrdə qəfil xəbər gəldi ki, kartof-soğanın qiyməti dəhşətli dərəcədə qalxıb. Türkiyə lirəsi son günlər dollara nisbətdə xeyli dəyərdən düşmüşdü. İnflyasiya sürətlə gedir. Bu problemləri Ərdoğan həll etməlidir. Bunu da Muharrem İnce qeyd edirdi. Bu problemləri həll etməsə reytinqi aşağı düşə bilər.

-Xarici siyasətdə hansısa dəyişiklik gözlənilirmi?

-Xarici siyasətdə elə bir dəyişiklik gözləmirəm. Hansı siyasət vardısa, o siyasət də davam edəcək. Son illər Qərblə münasibətlərdə müəyyən gərginliklər yaranıb. Ərdoğan hakimiyyətə təzə gələndə, 2000-ci illərin əvvəllərində avropa ilə çox sıx münasibətləri vardı. Avropa birliyinə üzvlük hədəf qoyulmuşdu. Amma sonradan obyektiv və subyektiv səbəblərdən münasibətlərdə müəyyən gərginlik yarandı. Suriyada, İraqda Türkiyə ordusu terrorçularla mübarizə aparır. Bu siyasət davam edəcək. Azərbaycanla strateji müttəfiqlik davam edəcək. Amerika ilə mümkün qədər yaxınlaşmağa çalışacaq. Rusiya ilə ciddi strateji tərəfdaşlıq münasibətləri quracaq. Yəni bu siyasət əvvəlki kimi davam edəcək.

-Parlament seçkilərinin də ilkin nəticələri artıq məlumdur. Ərdoğan seçki gününün sonunda xalqa ilk müraciətində bidlridi ki, qoyduqları hədəfə tam nail ola bilməsələr də kifayət qədər səs toplaya biliblər. AKP Parlamentdə ən çox yerə sahib olacaq. Bəs Ərdoğanın dediyi hədəflər nə idi?

Ərdoğan 52 faizdən çox səs qazanıb. Partiyası isə 42 faiz. Bu o deməkdir ki, Ərdoğan özü partiyasından 10 faiz çox səs qazanıb. Bu o deməkdir ki, insanlar Ərdoğanla partiyası arasında müəyyən fərq qoyurlar. Ərdoğana daha çox inanırlar. Amma partiyası bu seçkidə birinci olsa belə bir çox vilayətlərdə səs itirib. Bu da elə metal yorğunluqdan irəli gəlir. O barədə Ərdoğan elə haqlı idi. Amma buna baxmayaraq MHP ilə ittifaq hakim partiyanı xilas etdi. Bu ittifaq düşünülmüş bir addım idi. Bu məsələdə Dövlət Bahçelinin də rolu artdı. Ərdoğan bir az da Bahçelidən asılı vəziyyətə düşdü. İkisinin bir yerdə parlamentdə 339 səsi olacaq. Bu səs kifayətdir ki, istədiyi qanun və qətnaməni həyata keçirsin. Buna baxmayaraq AKP səsləri itirib. Yəni Ərdoğan olmasa AKP bu qədər səs toplaya bilməz. AKP Ərdoğan karizması üzərində fəaliyyət göstərə bilib. Yəni bir gün bu və ya digər səbəbdən Ərdoğan siyasətdən getsə, AKP bu qədər yüksək səs toplaya bilməz. Türkiyədə siyasət liderlər üzərində qurulub. Liderlərin çiynində daşınır bu siyasət. Eləcə də CHP. Türk insanı bu seçkidə Muharrem İnce ilə CHP-ni bir-birindən ayırdı. Çox maraqlı detallarla formalaşdı parlament. Türkiyə parlamentində ciddi müzakirələrin gedəcəyinin biz yenə şahidi olacağıq.