Gəncə hadisələrinin sirlərinin açılması zamana bağlıdır

* * *

-İlham bəy, Gəncə hadisələrinin üstündən 1 il keçdi. Artıq hadisələrdə iştirakda şübhəli bilinən şəxslərin məhkəmə prosesi keçirilir. Bu bir ildə nələr aydın oldu? Məhkəmə proseslərində nələr üzə çıxdı? Nələr hələ də qaranlıq qalır?

-Hadisələrdən bir il keçsə də, bu zaman ərzində baş verən hadisələrin təfərrüatı, mahiyyəti barədə informasiyalar çox az oldu və bu işdə cəmiyyəti maraqlandıran və həm də narahat edən suallar qalmaqda davam edir. Məhkəmə proseslərindən verilən xəbərlər çox ziddiyyətlidir və bu işdə sağ qalanların da, ölənlərin də konkret nədə ittiham olunması aydın təsir bağışlamır. Bu ilin yanvar ayından başlayan məhkəmə araşdırmasından ittiham olunanların ailə üzvlərinin narazılığı barədə daha çox məlumatlar yayılır, nəinki rəsmi açıqlamalar və jurnalist araşdırmaları barədə. Görünür, 3 iyul sui-qəsdindən sonra baş verənlərin təfərrüatının açıqlanması arzuolunmaz hesab edilir. Niyə? Bu da çoxlu suallar yaradan işdir. Bu mənada "qaranlıq qalan" çox tərəflər var. Ən birincisi, cinayətin motivinin tam nədən ibarət olduğu dəqiq bilinmir. İlk olaraq icra başçısına olan sui-qəsdin motivinin dini zəmin, ya da məmurun qəddar hərəkətlərinə etiraz təşkil etdiyi barədə yekun rəy yoxdur, ya ən azı ictimaiyyət məlumatlandırılmayıb. Cinayəti törədənin dindar şəxs olduğu, İranda xüsusi hərbi hazırlıq keçdiyi məlumdur, amma bu, hələ kiməsə sui-qəsdin motivi ola bilməz. Bu işin istintaqına 80 nəfər cəlb olunub. Kiçik rəqəm deyil. Bu insanların nə planladığı, nəyə nail olmaq istədiyi açıqlanmayıb. İttiham olunanlar isə birmənalı şəkildə iddiaları qəbul etmirlər. Nə vaxtadək müəmma davam edəcək, demək çətindir.

-Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevə atəş açıb yaraladıqdan sonra polis bölməsində saxlanılan Yunis Səfərovun bölmədə qan içində, ölümcül vəziyyətdə fotoları yayıldı. Niyə istintaq orqanları bu faktı araşdırıb səbəbkarlar barədə ölçü götürmədi? Niyə iddia edildiyi kimi, 10 iyulda Gəncə sakinlərinin WhatsApp nömrələrinə mitinq çağırışı edənlər tapılmadı?

-Dediyiniz faktı hamı gördü. Amma buna bənzər hadisə bu ölkədə ilk dəfə deyil ki, baş verir. İlk hərəkət olmadığından cəmiyyət qanunsuz hərəkətləri az qala qanunauyğun hal kimi qəbul etməyə alışıb. Norveçdə 77 nəfəri öldürüb 151 adamı yaralayan Anders Breyviklə heç belə rəftar olunmamışdı, əksinə həbs olunanda ilk olaraq ona hüquqları xatırladılmışdı və bütün hüquqi dövlətlərdə belədir. Və inanmıram ki, Səfərovu bu hala salan haqqında hansısa hüquqi ölçü götürülsün. O ki qaldı WhatsApp çağırışlarına, ümumiyyətlə, sui-qəsddən sonra mitinq çağırışları, həmin gün meydanda əli qılınclı qatilin sərbəst dolaşması, hüquq-mühafizə orqanlarının situasiyaya uyğun olmayan davranışları müəmma yaradır, ona görə indi də cavabı hələlik məlum olmayan bu suallar barədə yalnız ehtimal irəli sürmək olar. Ehtimal isə dəqiq informasiya deyil və həqiqətə yaxın olsa belə, sübut olunmadığı halda onu irəli sürənə qarşı ən azı ciddi iradlar ola bilər. Hadisələri təhlil edəndə 15 iyul 2016-cı ildə Türkiyədə baş verən hadisələri CHP liderinin "kontrollu darbe" adlandırmasını xatırladım. 3 iyuldan sonra Gəncədə baş verənlər də sanki bir "kontrolluq" təsiri bağışlayırdı.

-Ümumiyyətlə, istəyirəm ki, baş verənləri 1 il sonra soyuqbaşla analiz edəsiniz. Nə idi bu? Həmin vaxt Gəncədə nə baş verirdi? Bu, xarici ölkələrdən hansınınsa təxribatı idi, yoxsa hakimiyyətdaxili savaşın təzahürü? Yəni, bu olayı kimlərsə hansısa məqsədlər üçün təşkil edə bilərdimi?

-Bu sualınıza qismən yuxarıda cavab versəm də, əlavə edim ki, Gəncə tarixən etiraz etməyi bacaran şəhər olub. Məmur özbaşınalığı yalnız Gəncədə deyil, ölkənin hər yerində olub və var. Amma Gəncədə özbaşınalıq yox, qəddarlıq, kobudluq, zülm, ən əsası insanların heysiyyatının təhqir olunması baş verirdi və 7 illik hirs, əsəb özünü bir şəkildə büruzə verdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, keçmiş icra başçısının insanları təhqir etməsi, qəddarlığı əsas səbəbdir, amma cinayətin konkret motivi deyil. Qubada bir cür, İsmayıllıda başqa cür, Gəncədə fərqli şəkildə etirazlar olub.

Xarici ölkə faktoruna gəldikdə bu, ilk gün ən azı belə təəssürat yaratmışdı. Hadisədən bir gün əvvəl Mingəçevirdə ölkənin həyati vacib obyektində baş verən qəzadan sonra Gəncədəki sui-qəsd ilk baxışda təxribat elementlərinə oxşayırdı, amma hadisələr əlaqəli olsaydı, ehtimal olunan "təxribat" başqa yerlərdə də davam edərdi, ona görə hadisələr arasında bağlılıq görmürəm. Sui-qəsdi törədən şəxsin dindar olması, Moskvadakı məsciddə xüsusi fəallığı, İrana ziyarəti və iki il orada qalması şübhə yaradan hallardır. Hadisələri Rusiyanın, İranın xəbərdarlığı kimi də yozmaq olardı, amma hakimiyyət və deyilən ölkələr arasında xüsusi fikir ayrılığı olmadığından bu versiya da az inandırıcıdır, amma istisna da deyil.

-İyulun 3-də axşam Azərbaycan prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov 2018-ci il Gəncə hadisələrinin birinci ildönümü ilə bağlı bəyanatla çıxış edib. Ə.Həsənovun bəyanatının məğzi ondan ibarətdir ki, hadisə xarici dairələrin, radikal dini qrupların işidir. Eyni zamanda, Ə.Həsənov ölkənin dünyəvi müxalifəti, vətəndaş cəmiyyəti və KİV-i sui-qəsdi dəstəkləməkdə və ona haqq qazandırmaqda, dövlətçiliyə və milli maraqlara zidd fəaliyyət göstərməkdə günahlandırır. Əli Həsənov nə dərəcədə haqlıdır? Bu bəyanatla nə demək istəyir?

-Əli Həsənovun dedikləri dövlətçilikdən çox, hakimiyyət maraqlarından irəli gəlir. Yaxşı olardı ki, hörmətli Ə.Həsənov xarici dairələrin( əgər belədirsə) niyə məhz Gəncəni seçdiyini də vurğulayaydı. Üstəlik, o dairələrin maraqlarını da qeyd edəydi. Radikal dini qrupların mövcudluğu məlumdur, amma Gəncənin icra başçısı nədən hədəf seçilsin? Adlarını çəkdiyiniz qurumların sui-qəsdi dəstəkləməyi, haqq qazandırmağı faktdır, amma bu deyildiyi kimi "dövlətçiliyə və milli maraqlara zidd" deyil, çünki insanlar bu cinayətə zülmün cavabı kimi baxırdı, həm də yalnız qurumlar deyil, məmurun zülmü bütün ölkə əhalisinə məlum olduğundan hamı belə düşünürdü. Bu cinayət başqa bir məmura, başçıya qarşı törədilsəydi, heç vaxt əhali tərəfdən dəstəklənməzdi. Yaxşı olardı ki, cinayəti doğuran səbəblərə də münasibət bildiriləydi.

-Ümumiyyətlə, hakimiyyət bu hadisənin əsl mahiyyətini ictimaiyyətdən gizlətməklə nəyə nail olmaq istəyir? Bununla hakimiyyət nə qazanır?

-Gəncədə idarəetmə sistemindən qaynaqlanan sui-qəsdin əsl mahiyyətini gizlətmək hakimiyyət maraqları çərçivəsində olduğundan. Mingəçevir İES-də baş verən qəzanın səbəblərinin arxasında korrupsiya faktının dayandığından. Bu cür yanaşmada "qazanc" müvəqqətidir, əsl səbəblər göstərilsə məncə, daha effektli təsir bağışlayardı və cəmiyyət də hadisələri yaradan səbəblərlə hakimiyyətin ciddi mübarizə apardığının şahidi olardı.

-Gəncə hadisələrinin iç üzü, mahiyyəti, məqsədi, məramı, gizli tərəfləri nə vaxt tam üzə çıxacaq? İctimaiyyətə hər şey aydın olacaq?

-Yalnız Gəncə haisələrinin deyil, ölkədə baş vermiş bu tip cinayətlərin gizli tərəflərinin üzə çıxması zamana bağlıdır. SSRİ-də 37-ci il hadisələri haqqında 50 il danışılmadı, sonra vəziyyət dəyişdi, tarixi faktlar üzə çıxdı. Fironun dövründən tarix saxtalaşdırılıb, amma az bir müddət çəkib. Tarix üçün 10 il, 50 ilin zaman kəsimi azdır. İctimaiyyət də o zaman gizli məqamları öyrənəcək.