Georgi Vanyan: “Rusiya Ermənistanda xilaskar yox, xilasedicidir”

Sual: Sizin prezident İ.Əliyevə və baş nazir N. Paşinyana müraciətinizi çoxları oxuyub. Müraciətdə  iki xalqın barışığı üçün daha fəal hərəkət etməyi, azərbaycanlılar və ermənilərin qonşu ölkəyə gedə bilməsi üçün sərhədləri açmağı təklif edirsiniz. Hesab edirsiniz ki, sərhədlərin açılmasının vaxtı çatıb? Məgər xalqlar buna hazırdır?

Cavab: Xalqlar nəinki hazırdır, xalqlar üçün təcrid vəziyyətində yaşamaq təbii deyil. Ayrı-ayrılıqda götürülmüş insanlar istədiklərini edə bilərlər: ünsiyyət qurmamaq, getməmək, danışmamaq. Bu, onların azadlığıdır, heç kəs onları məcbur edə bilməz. Xalqların hazır olmaması Minsk Qrupunun nisbətən yaxın vaxtlarda düşündüyü çox uğursuz ifadədir. Bu qrup, biz artıq bunu dəqiq bilirik, təxmin etmirik – yaxşı heç bir şey etmədi. Xalqlarımız çox böyük qurbanlar bahasına bu "sirri" aça bildilər, həm də təkcə özləri üçün yox, həm də bütün dünya üçün.

Üçtərəfli sənədin 9-cu bəndinin birinci cümləsində yazılıb: "Regionda bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri açılır". Və icra müddəti dəqiqləşdirilməyib. Əgər sənədə imza atan üç şəxs bununla ancaq FTX Sərhəd Xidmətinin təsir zonasını nəzərdə tuturdusa, o zaman çox uğursuz formul veriblər. Əgər olduğu kimi oxusaq, o zaman region dedikdə onların rəhbərlik etdikləri ölkələri başa düşmək lazımdır.

Sual: İki ölkədə Paşinyana maraqlı münasibət var. Ermənistanda (Ermənistan xalqının əksəriyyəti) onu xəyanətkar adlandırırlar. Azərbaycanda deyirlər ki, qoy, idarə etsin, bizi qane edir, ondan sonra Köçəryan kimi növbəti qırğı gələ bilər. Bəs siz sülhməramlı vəzifələriniz məcrasında Paşinyanı  necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: Əgər Köçəryan qırğıdırsa, Paşinyan da eyni qırğıdır. Ermənistanda rəsmiləşdirilmiş sülh partiyası yoxdur və olmayacaq. Göyərçinlər və qırğınlar ancaq müstəqil və demokratik ölkələrdə bir-birinə qarşı çıxırlar. Baxmayaraq ki, Levon Ter-Petrosyanın yüngül əli ilə bizim xadimlərin müəyyən hissəsi erməni gerçəkliyinin bu yanlış təfsirini mənimsəyib. Bazar informasiya şirkətləri kimi, sülh və müharibə haqqında dərin analitik hesablamalarla ancaq hakimiyyət uğrunda və ya ən azı mövcud şəxsi kapitalın qorunması uğrunda klan mübarizəsi ört-basdır edilir. Paşinyan hakimiyyətdə olacaqmı, keçmişdən kimsə qayıdacaqmı və ya başqası olacaqmı, bu, sülhməramlı vəzifələrə təsir göstərmir.

Sual: Siz müraciətinizdə təklif edirsiniz ki, prezident Əliyev və baş nazir Paşinyan Ermənistanda və Azərbaycanda danışıqlar aparsınlar. Rusiyada yox.  Niyə Rusiyada yox? Ermənilərin əksəriyyəti RF-nı xilaskar  adlandırır. Siz başqa cür düşünürsünüz?

Cavab:  Mən indiki vaxtda  RF-nı xilasedici sayıram. Xilaskar yox, məhz xilasedici. Və əminəm ki, özlərini "qırğı" hesab edənlər də daxil olmaqla, ermənilərin əksəriyyəti mənimlə razıdır. Amma istənilən yadelli xilasedicilər kimi, onlar da artıq baş vermiş fəlakətin nəticələrini qazmağa gəliblər. İstənilən adekvat şəxs kimi, mən də indiki halda sülhməramlılara minnətdaram. Onlar həlak olanların cəsədlərinin axtarılmasında qarant oldular, həyatlarını riskə ataraq minalardan təmizləmə ilə məşğuldurlar.

RF hərbi kontingentinin münaqişə zonasına gəlməsi sayəsində qan tökülməsi dayandırıldı. Bu, necə baş verdi? İnanın ki, hər bir erməninin bu suala öz unikal cavabı var. Rusiya dövlətinin xilaskarcasına himayədarlığı haqda səmimi danışanlar və referendumda Ermənistanın RF–ya birləşdirilməsinə səs vermək istəyənlər marginallar və utopistlərdir. Digərlərinə isə “xilaskar” və “xilasedici” arasındakı məna fərqini tutuşdurmağı məsləhət görürəm (erməni dilində hər iki söz var), o zaman hər şey öz yerini alacaq.   

Siz sülhməramlı vəzifə kimi bir şey qeyd etdiniz. Ermənilərin və azərbaycanlıların iştirak etdikləri işgüzar görüşlərin və bütün tədbirlərin bizim ölkələrin ərazisinə keçirilməsi sülhməramlı vəzifələrdən biridir. Qarabağ məsələsini həll etmək üçün istisnasız olaraq hamı Bakıda və Yerevanda görüşməlidir. Mədəniyyəti dəyişmək lazımdır. Biz 21-ci əsrdə yaşayırıq, hər şey bu sözün ən geniş mənasında mədəniyyətə əsaslanır.

Sual: Amerikalı professor Arman Qriqoryanın jurnalist ilə videomüsahibəsinə baxdım. Qriqoryan deyir ki, məğlubiyyətdən sonra Ermənistanda elə vaxt gəldi ki, artıq Azərbaycanla sülh haqqında danışmaq və bunu təklif etmək olar. Sarqsyanın hakimiyyəti illərində sizi belə söhbətlərə, çağırışlara görə repressiya edirdilər. Ermənistanda hansı vaxt yetişdi? Azərbaycanlılarla daha yaxşı münasibətlər qurmaq üçün sizi əməkdaşlığa dəvət etmirlər ki?

Cavab: Müharibədən sonrakı Ermənistanda müəyyən mülayimləşmə dövrü yaranıb və bu, adamların yaşadığı şok ilə izah olunur. Hakimiyyət müqaviməti nə zaman zəiflətməyin lazım gəldiyini həmişə bilir. Lakin düşmənçiliyin təbliğat maşını işləməyə davam edir və bu, çox narahat edir.

Heç kim məni əməkdaşlığa dəvət etməyib və mən bu əməkdaşlığın necə ola biləcəyini təsəvvür etmirəm. Mən onsuz da əməkdaşlıq edirəm, bacardığımı edirəm. Azərbaycanlılarla münasibətlər qurmaq üçün alicənab insanın xüsusiyyətlərini göstərmək, maraqlı həmsöhbət olmaq, dinləməyi bacarmaq kifayətdir. Bizim hər birimizin daxilində özünüqoruma mexanizmi var və etnik, dini və ya nifrətin digər  təzahürü ilə üzləşdikdə və həmin  o an bizim təxribat etmək barədə ödənişli tapşırığımız olmadıqda, biz ümumi dil tapırıq və dialoqu davam etdirmək yolunu buluruq. Bu cür üsullardan bütün dünyadakı ermənilər və azərbaycanlılar qədim zamanlardan bəri və  bu gün də istifadə edirlər. Bununla onlar özlərinin və həmsöhbətlərinin, tərəfdaşlarının təhlükəsizliyini təmin edirlər.

Repressiyalara gəlincə, mahiyyətcə məni yox, rəhbərlik etdiyim layihələrdə iştirak edənlərin hamısını repressiya ediblər. Qeyri-hökumət təşkilatını repressiya ediblər.

Düşünürəm ki, azərbaycanlıların bir çoxu, xüsusən də son dövrdə erməni təşviqat və təbliğatının haradan gəldiyini aydınlaşdıra bilib. Çünki "ermənipərəst Kreml təbliğatçıları"nın müharibəni necə şərh etdiklərini dinləmək kifayət edirdi. Telekanallarda, əsasən Youtube-da canfəşanlıq edən SSRİ DTK ideologiya şöbəsinin bu gizli əməkdaşlarının tərzinə baxmaq kifayət idi. 

Onlar hələ qüvvədə olduğunu anlamaq asandır  və nə qədər ki Qarabağ münaqişəsi var, qüvvədə olacaqlar. Əslində onlar "ermənipərəst" deyillər, elə erməni təşviqat- təbliğatçısıdırlar. Və onlar göründüyü kimi sadə deyil. Ermənistanda fəaliyyət göstərən və özgəfikirliliyi yatırmaq üçün istifadə olunan bütün qruplaşmalar danışan imperiya başlarını idarə edən həmin klanın tabeliyindədir. Mən bunu öz təcrübəmdən bilirəm.  Bizim ölkələrin vətəndaşlarının sərbəst hərəkət hüququnun təmin edilməsi Stalin XDİK-in  bu sadiq davamçılarının boyunduruğundan qurtulmaq üçün yaxşı başlanğıc ola bilər.

Sual: Xahiş edirəm, erməni əhalinin kütləvi şüurunda, əhval-ruhiyyəsində dəyişikliklərə ekspert rəyi bildirəsiniz. Əlbəttə, münaqişə, Qarabağ haqqında fikirlər müxtəlif ola bilər. Sadalamaq olar, birinci yerdə nə gəlir, ikinci yerdə nə və s. Sizin mövqedə olan adamlar  bu reytinqdə hansı yeri tutacaqlar?

Cavab: Mənim mövqeyim ondan ibarətdir ki, insan hüquq və azadlıqları hakimiyyət üçün ən yüksək dəyər olmalıdır. Hərbi cinayətlərə və diplomatik uğursuzluqlara görə məsuliyyəti vətəndaşlar yox, hakimiyyət daşımalıdır. Mənim mövqeyim belədir ki, Azərbaycan və Türkiyə ilə mehriban qonşuluq münasibətləri qurulmalıdır. Və əgər bu mərhələdə düşmən beynəlxalq hüquqda güclü arqumentlərə malikdirsə və üstəlik, müharibə ilə hədələyirsə, öz vətəndaşlarının, o cümlədən hərbçilərin həyatını qorumaq üçün ən yaxşı variantı seçmək lazımdır. Ümumbəşəri reytinqdə bu mövqe birinci yerdədir.

Ermənistan kimi ölkələrdə kütləvi şüurun ölçülməsi praktiki olaraq mümkün deyil. Təşkilatların, partiyaların reytinqi ilə mülahizə yürütmək olar. Onların arasında antiimperiyaçılar da var, lakin onlar münaqişənin həllilə bağlı alternativ variantları və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində kompromisin mümkünlüyünü açıq şəkildə dilə gətirmirlər. Belə xadimlərin böyük sosial bazası var, amma özləri passivdirlər. Solçuların sosial bazası daha genişdir, ancaq onların özləri, solçu qüvvələr siyasi baxımdan rəsmiləşdirilməyiblər və nəticədə hər hansı xarici siyasi alternativ səsləndirmirlər. Təəssüf ki, Ermənistanda liberal ideologiya nüfuzdan düşüb və bu, məntiqlidir. Biz kölə, kazarma həyatı yaşayırıq, sosial ədalət və mühafizəçilərdən  azad olmağı ancaq xəyal edə bilərik. Odur ki, hələlik ancaq solçular və Ermənistanın müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparan "əsl" millətçilər üçün sosial baza var.

Amma indi bütün resurslar müxtəlif bayraqlar altında çıxış edən əqidəsiz populistlərin əlində cəmləşib. Əgər bu da mövqe sayılırsa, demək olar ki, onlar hələ ki kütləvi şüura total nəzarəti saxlayırlar. Azərbaycanla sərhəddin açılması bu nəzarətin zəifləməsinə imkan verəcək. Ona görə də mən azərbaycanlıları yardım etməyə çağırıram, hətta bu, sizə o qədər də lazım olmasa belə, xahiş edirəm, sadəcə, qonşu xalqa qardaş yardımı göstərəsiniz.

Sual:  Sizcə, daimi sülhün bərqərar olması üçün İ.Əliyev nə edə bilər və ya ermənilərə nə verə bilər? Bundan ötrü Paşinyan nə etməlidir və nə edə bilər, nə verə bilər? Ermənilər və azərbaycanlılar, iki müxtəlif xalq sizin sadaladığınız təklifləri qəbul edəcəklərmi? İndi, 2020-ci il 9 noyabrdan sonra kompromis mümkündür?

Cavab: Əliyev və Paşinyan Qarabağ münaqişəsini birdəfəlik həll etməlidirlər. Bu, onların xalq qarşısında vəzifə borcudur. Onlar həmçinin iki müharibənin nəticələrini aradan qaldırmaq üçün yol tapmalıdırlar. Bu da onların vəzifə borcudur. Bacarmazlar? O zaman istefa versinlər. Ancaq sonrakı rəhbərin də vəzifəsi dəyişməyəcək.

9 noyabr 2020-ci ildə çox əhəmiyyətli hadisə baş verdi. Üç nəfərin imzası göstərdi  ki, onlar müharibəni dayandıra bilər. Bu o deməkdir ki, onlar münaqişəni də həll etməyə çalışa bilərlər. Birinci Qarabağ Müharibəsindən sonra vəziyyət tamam başqa idi, qarışıqlıq vardı, “sular bulanıqdı”, kimin və nəyə cavabdeh olduğunu, kimin nədə və hansı dərəcədə iştirak etdiyini  ayırd etmək çətin idi. 

Sual: Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdakı vəzifələrini və real işlərini necə qiymətləndirirsiniz? Onların Dağlıq Qarabağda fəaliyyətinin ilk beş ilində nələr baş verə bilər? Məlum olduğu kimi, hər beş ildən bir Bakı və Yerevan ruslardan Qarabağda qalmağı və ya tərk etməyi xahiş edəcək.

Cavab: Bir variant da əlavə etmək olar. Ruslar öz mülahizələrinə əsasən Qarabağdan, Ermənistandan, regiondan çıxa bilər.

Sülhməramlıların öz missiyasını yaxşı yerinə yetirib-yetirmədiyini hazırda onların özləri və ya onların rəhbərliyi deyə bilər. Nə qədər ki bizim ölkələrin rəhbərləri "mübahisə edir" və bir-biri ilə Putin vasitəsilə ünsiyyət qururlar, sülhməramlıların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün parametrlər ola bilməz. Biz hazırda əhilləşdirilmiş vəhşilər statusundayıq. Sülhməramlıların və ya FTX Sərhəd Xidmətinin nəzarət zonasında nə baş verirsə versin, günahkar onlar olmayacaqlar.

İlk beş ildə, əlli ildə və ya sabah nə baş verə bilər? Bu, yerdəki vəziyyətdən asılıdır. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi bütün regional və regiondankənar oyunçuların maraqlarına toxunur, lakin onların hərəkətləri, məncə, yerindəcə vəziyyətdən asılıdır.

Müharibə istəməyən adamlar vəziyyətə təsir edə bilərmi? Məncə, edə bilər, əgər hakimiyyətdən ancaq çörək və tamaşa yox, həm də sülh və təhlükəsizlik tələb etməyin lazım olduğunu başa düşsələr. 21-ci əsrdir. Dünyanı informasiya idarə edir, informasiya məkanında konkret addımlar və informasiyaya səbəb üçün konkret aksiyalar lazımdır. Hər kəs bu idarəçilik metodunu sınaqdan keçirə bilər. Ermənistan və Azərbaycana gəlincə, hər kəs vəziyyəti indi dəyişməyə çalışmalıdır, sonra gec olacaq. Əgər bir gün səhər yuxudan oyandığımızda görsək ki, viza almaq və öz maşınımızla Ermənistana/Azərbaycana getmək imkanımız var, bu, artıq bizimlə sizin vəziyyəti dəyişəcək. Lakin bu gün təhlükəsizlik ərazisini tədricən mənimsəyərək, azərbaycanlılarla ermənilərin təhlükəsiz birgə yaşayış sərhədlərini genişləndirərək kiçik vəzifələrdən başlamaq lazımdır. Mən hələ ki Qarabağ uğrunda növbəti müharibəyə yol verməmək, onu qabaqlamaq üçün başqa bir yol görmürəm. Müharibə təxirə salınıb, bizə ayrılan vaxtı dəyərləndirmək lazımdır.

Söhbətləşdi Kamal Əli