"Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" Qanun Prezident ailəsinin biznesini korrupsiya kimi qiymətləndirmir

Prezident İlham Əliyev İtaliyanın “La Repubblica” qəzetinə müsahibəsində Pandora sənədlərində onun Londonda 700 milyonluq mülkünün olması ilə bağlı sualı cavablandırarkən deyib ki, həmin sənədlərdə yazılanların 5 faizi həqiqətdir. Qalanı isə yalandır. 

“Mən on səkkiz ildir Prezidentəm. Mən bundan əvvəl sahibkar olmuşam, bizneslə məşğul olmuşam. Tərcümeyi-halım da məlumdur. Özü də uğurlu sahibkar olmuşam. Prezident seçiləndə mən kasıb insan deyildim. Prezident olduqdan sonra mən biznesdə birbaşa iştirakımı dayandırdım və biznesi öz ailəmə ötürdüm.”- prezident belə deyib. 

İlham Əliyev prezident olmazdan əvvəl 1994-cü ildən dövlət orqanlarında yüksək vəzifələr tutub. O SOCAR-ın vitse prezidenti, 1995-ci ildən deputat olub, 2003-cü ildə prezident seçkilərinə qədər baş nazir vəzifəsini daşıyıb. Eyni zamanda bu vəzifələri daşıyarkən həm də prezident oğlu idi. 

Bəs qanunvericilik bununla bağlı nə deyir? Dövlət rəsmisi, deputat vəzifələrini daşıyan şəxs bizneslə məşğul ola bilərmi? Prezident ailəsinin bizneslə məşğul olması rəqabət mühitinin pozulması deyilmi?

Hüquqşünas Səməd Rəhimli mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarını cavablandırıb. 

* * *

Sual: Səməd bəy, Prezident İlham Əliyev İtaliyanın “La Repubblica” qəzetinə müsahibəsində deyib ki, o prezident olmamışdan əvvəl sahibkar olub, bizneslə məşğul olub. Amma siz də bilirsiniz ki, İlham Əliyev prezident olmazdan əvvəl 1994-cü ildən dövlət orqanlarında yüksək vəzifələr tutub. O SOCAR-ın vitse prezidenti olub, 1995-ci ildən deputat olub, 2003-cü ildə prezident seçkilərinə qədər baş nazir vəzifəsini daşıyıb. Azərbaycanda hər hansı dövlət rəsmisi bizneslə məşğul ola bilərmi? Bununla bağlı qanunvericilik nə deyir? 

Cavab: 12 noyabr 1995-ci ildə formal olaraq referendumla qəbul edilmiş və 27 noyabr 1995-ci ildə qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 89-cu maddəsinin I hissəsinin 3-cü bəndinə əsasən digər hallarla yanaşı deputat kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul ola bilməz və kommersiya fəaliyyəti məşğul olduğu hallarda deputat mandatından məhrum edilməlidir. Qeyd edək ki,  prezident İlham Əliyev məhz 12 noyabr 1995-ci ildə referendumla paralel keçirilmiş Milli Məclisə seçkilərdə Milli Məclisin deputatı olub və həmin Konstitusiyanın müddəaları İlham Əliyevə münasibətdə də tətbiq edilməli idi (Konstitusiyanın Keçid müddəalarında da bu müddəaların tətbiq edilməməsi barədə hər hansı hüquq norması nəzərdə tutulmayıb). Bu baxımdan Prezidentin hazırkı bəyanatı kontekstində bu bəlli olur ki, 2003-cü ilə kimi o, kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olub və paralel olaraq da deputat kimi fəaliyyət göstərib. Bu hal Konstitusiyanın 89-cu maddəsinin və müvafiq qanunvericiliyin pozuntusu olub. Lakin hal-hazırda bununla bağlı hər hansı hüquqi tədbir görülməsi mümkünsüzdür. Çünki bu fakt İlham Əliyevin deputatlığı dövründə baş verib. Bu halda İlham Əliyev həmin dövrdə mandatdan məhrum edilməli idi. Lakin hazırda bu mümkün deyil. Çünki retrospektiv olaraq mandatdan məhrum etmə mümkün deyil. Bu baxımdan Prezidentin bu bəyanatı siyasi olaraq əhəmiyyət kəsb etsə də, hüquqi olaraq bununla bağlı hər hansı prosedur mövcud deyil.  

Sual: İlham Əliyev müsahibəsində həmçinin bildirib ki, prezident olduqdan sonra biznesdə birbaşa iştirakını dayandırıb və biznesi öz ailəsinə ötürüb. Yeri gəlmişkən, bir nüansı da unutmayaq. İlham Əliyev prezident olmamışdan əvvəl prezident oğlu idi. Yəni həm prezident oğlu, həm də dövlət rəsmisi. Sizdən soruşmaq istədiyim odur ki, prezident ailəsinin üzvlərinin bizneslə məşğul olması maraq toqquşması yaratmırmı? Rəqabət mühiti pozulmurmu? Prezident ailəsinin üzvləri hesabat verməli deyillərmi? Bu məsələlərlə bağlı qanun nə deyir?

Cavab: “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanun Prezidentin ailə üzvlərinin (yaxın qohumlarının) biznes fəaliyyəti ilə məşğul olmasını korrupsiya hüquqpozması və korrupsiyaya şərait yaradan hüquqpozma (həmin Qanunun 9-cu maddəsi) kimi qiymətləndirmir. Ümumiyyətlə, “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanunda yaxın qohumlarla əlaqədar yeganə məhdudiyyət yaxın qohumların birbaşa tabelik münasibətində işləməsinə maneə qoyulmasıdır (həmin Qanunun 7-ci maddəsi). Bu baxımdan Prezidentin ailəsinin biznes fəaliyyəti ilə məşğul olması özlüyündə korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında qanunvericiliyin birbaşa pozuntusu deyil. Lakin Azərbaycan Respublikasının korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında qanunvericiliyi beynəlxalq standartlara tam uyğun deyil. Belə ki, həmçinin Azərbaycanla əlaqədar müvafiq regional prinsiplər Avropa Şurasının GRECO təşkilatının sənədlərində əks olunur. Azərbaycanın korrupsiyaya qarşı mübarizə qanunvericiliyi tamlıqla GRECO standartlarına uyğunlaşdırılmayıb. Ona görə də hesab edirəm ki, bununla bağlı müvafiq uyğunlaşdırmalar aparılsa bu problem aradan qalxar. 

Sual: Niyə Azərbaycanda prezident və ailə üzvlərinin gəlir və mal bəyannamələri cəmiyyətə açıqlanmır? 

Cavab: Maliyyə bəyannamələrinin açıqlanması məsələsi uzun müddətdir gündəmdədir. Lakin iqtidar bununla bağlı lazımi addımlar atmır. Düzdür, Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Qanunda maliyyə bəyannamələrinin verilməsinin normativ hüquqi əsasları müəyyən edilir (həmin Qanunun 5-ci maddəsi). Lakin bununla bağlı müvafiq qanunaltı normativ baza arzuolunan səviyyədə formalaşdırılmayıb və müvafiq inzibati tədbirlər atılmır. Bu cür yanaşma artıq uzun müddətdir ki, mövcuddur. Bu cür etinasız yanaşma hökumətin bu məsələdə maraqlı olmadığını açıq-aşkar nümayiş etdirir.

Sual: Bu kimi məsələlər qanunvericilikdə necə tənzimlənməlidir? Hansı qanunlar qəbul olunmalıdır? Hansı qanunlara dəyişiklik edilməlidir?

Cavab: İlk növbədə, Azərbaycanın korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında qanunvericiliyi Avropa Şurasının GRECO təşkilatının oturuşmuş standartlarına uyğunlaşdırılmalıdır. GRECO standartlarında müvafiq standartlar müəyyən edilir. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, korrupsiya yalnız formal zəmində deyil, həmçinin informal zəmində baş verir. Bununla əlaqədar olaraq informal korrupsiya, o cümlədən vəzifəli şəxslərin ailə üzvlərinin (yaxın qohumlarının, qohumlarının, kroni çevrəsinin (dost-tanış çevrəsi)) biznes fəaliyyətlərinə nəzarətlə bağlı daha aydın hüquq normaları müəyyən edilməlidir. Xüsusilə bu cür biznes fəaliyyəti dövlət layihələrində iştirak etmək niyyətləri olduqda və dövlət layihələri götürdükdə (dövlət büdcəsindən maliyyələşən tenderlər kimi). Həmçinin maliyyə bəyannamələrinin verilməsi ilə əlaqədar inzibati təcrübə formalaşdırılmalıdır. Bundan əlavə, Azərbaycanda qara bazar leqallaşdırılmamış vəzifəli şəxslərin biznes fəaliyyəti ilə qara bazar və yarı-qara bazar arasında əlaqələri aşkar etmək və sənədləşdirmək mümkün olmayacaq. Bunlarla əlaqəli müvafiq dəyişikliklər edilməlidir. Hər şeydən əvvəl isə bunları etmək üçün siyasi iradə olmalıdır. Azərbaycan hökuməti xırda məmur korrupsiyasının yığışdırılması üçün addımlar atıb. Lakin endemik (sistemli, yuxarı səviyyəli) korrupsiyanın aradan qaldırılmasında Azərbaycan hökumətində siyasi iradə mövcud deyil.

Kamran Mahmudov