Kseniya Kirillova: “Rusiya etirazının dərketmə səviyyəsi artır”

***

-Navalnının mühakimə edilməsini, xüsusən kütləvi etiraz aksiyalarını əlamətdar hadisə, Rusiya tarixində demokratiya uğrunda mübarizənin dönüşü kimi qiymətləndirmək olarmı?

- Bu, şübhəsiz ki, mühüm məqamlardan biridir, amma etirazların əvvəlkilərdən kardinal şəkildə fərqləndiyini söyləməzdim. Əvvəllər olduğu kimi, bunlar güc qurumları tərəfindən sərt şəkildə yatırılan dinc aksiyalar idi. Amma əlbəttə ki, burada müəyyən məqamlar Kreml üçün kifayət qədər narahat olan meylləri göstərir.

Məsələn, aydındır ki, xalq narazılığı artır və etirazçı əhval-ruhiyyə təkcə paytaxtı deyil, regionları da əhatə edir, kütləvi olmasa da Rusiyanın əksər regionlarını əhatə edir. Həmçinin görünür ki, etiraz daha qətiyyətli və dərk edilmiş olur, o mənada ki, adamların çoxu artıq illüziyaya qapılmır. Onlar başa düşürlər ki, polis zorakılığı, inzibati cərimələr, hətta cəza müddəti ilə üzləşə bilərlər. Belə ki,  son illər repressiya tədbirlərinin nə qədər sərtləşdiyini başa düşürlər və buna baxmayaraq, yenə də küçələrə çıxırlar (yeri gəlmişkən, şaxta və pandemiyaya baxmayaraq).

Etiraz aksiyalarında çağırışlara cavab verən və nə ilə üzləşdiklərini tam anlamayan məktəblilər də vardı. Rusiya KİV-in məlumatlarına zidd olaraq, onların sayı o qədər də çox deyildi. Ömür boyu ardıcıl olaraq istənilən manipulyativ texnologiyaya qarşı çıxan bir şəxs kimi mənim üçün insanların bu cür aksiyalara şüurlu şəkildə çıxması çox vacibdir. İndiki halda fikrimcə, bu dərketmənin səviyyəsi kifayət qədər yüksək idi: çoxları Navalnıya görə yox, özünün hakimiyyətdən narazılığına görə çıxırdı və bunlar kifayət qədər böyük adamlar idi.

Güc strukturlarının etirazları yatırdığı sərtlik də kifayət qədər əlamətdar oldu. Bu, gözlənilən idi. Görünür, rejim nəinki daha da repressiv olacaq, həm də onun vətəndaşlara repressiyalardan, siyasi meydanın təmizlənməsindən, vətəndaş fəallığını imitasiya edən görüntüdən başqa təklif etməyə heç bir şeyi yoxdur. Lakin problemlərin mahiyyətcə həll olunmadığı bir şəraitdə bu müxalifətçilik ancaq ağırlaşacaq.

-Navalnı üzündən Rusiyaya qarşı sanksiyalar qəbul edilərsə, bunlar əməli olacaqmı?

- ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken bildirib ki, o, Rusiyaya təzyiqlərin Kremli ABŞ-ın xoşuna gəlməyən hərəkətləri dayandırmağa məcbur edəcəyinə ümid etmir, amma bu, ən azı Putin üçün xərcləri artıracaq. Konkret şəxslərə qarşı sanksiyalar Kremlin onsuz da düşmən olan "qüllələri" arasında ziddiyyətləri kəskinləşdirə, Putinin ətrafının bir hissəsini ondan imtina etməyə məcbur edə bilər. Bu, Kremlə təzyiq alətlərindən biri ola bilər və digərlərilə birlikdə Rusiya hakimiyyətinin həyatını çətinləşdirər.

- Hakimiyyət Putin üçün saray haqda çarxın saxtalaşdırıldığını iddia etməkdə haqlıdırmı, əgər bu çarxın saxta olduğu üzə çıxarsa, nəsə dəyişəcəkmi?

- Hakimiyyət uzun-uzun, alovlu şəkildə və səriştəsiz olaraq bu video ilə bağlı özünə elə bəraət qazandırmağa çalışdı ki,  sarayın olmasının saxta olmadığını  dolayısı ilə sübut etdi. Əks təqdirdə, saxtakarlığa dair sübutlar dərhal, bir-birinə zidd bəyanatlar verilmədən və Arkadi Rotenberqin onun "benefisiar"ı təyin edilməsilə bağlı gecikmiş təyinatdan öncə təqdim edilərdi. Bütün bunlarla yanaşı, saray yalnız oliqarxik-korrupsiya sisteminin xarici simvolu və Rusiya cəmiyyətinin üzünə nəzərəçarpacaq və açıq çəkildə tüpürülən tüpürcək oldu. Lakin adamlar bu tüpürcəyə məhz ona görə reaksiya verdilər ki, qəlblərinin dərinliyində anlayırdılar: konkret sarayın olub-olmamasından asılı olmayaraq, bu, yalnız sistemli korrupsiyanın və hakim yuxarı təbəqənin ölkənin idarəçiliyinə yırtıcı-mafioz yanaşmasının nəticələrindən biridir. Elitanın ölkəni qarət etməsi və dəbdəbə içində yaşaması hamıya məlum faktdır və hətta "dərin xalq"da elə  şübhə doğurmur.

Bəli, saray haqda film bu hissi kəskinləşdirdi, xüsusən də gənclərdə. Bunu Levada Mərkəzinin direktoru Lev Qudkov da son sorğuları şərh edərkən qeyd edir. Həmin sorğulara görə, son üç ildə gənclər arasında Putinin antireytinqi üçqat artıb.  Eyni zamanda, Qudkov vurğulayır ki, bu, son iki ildə inkişaf edən tendensiyanın davamıdır. Həqiqətən də əgər biz Levada Mərkəzinin dekabrın əvvəlində dərc olunmuş məlumatlarına baxsaq, görərik ki, hələ Navalnı ilə bağlı araşdırma başlamadan və o, Rusiyaya qayıtmadan öncə gənclər arasında Vladimir Putinin reytinqi təxminən iki dəfə aşağı düşüb. Başqa məsələdir ki, Navalnının qayıtması və onun barəsində şərti müddətin real ilə dəyişdirilməsi fonunda əhalinin ona olan inamı  getdikcə artır: 2020-ci ilin sentyabrında 3%-dən 2021-ci ilin yanvarında 5%-ə qədər.

-  Rusiyada baş verən analoji hadisələr Azərbaycanda demokratikləşməyə necə təsir göstərir? Ümumiyyətlə, region üzrə bu istiqamətdə nə gözləyirsiniz? Qafqaz və Rusiya demokratiyaya doğru gedir, yoxsa avtoritarizmin dərinləşməsinə? Baydenin qayıdışının Əliyev və onun komandasının hakimiyyətinə necə təsir edəcəyini izləmək maraqlıdır.

- Təəssüf ki, mən Azərbaycanda daxili vəziyyətdən o qədər də yaxşı xəbərdar deyiləm, amma düşünürəm ki, 2020-ci ildə əsası qoyulmuş tendensiya davam edəcək, yəni Azərbaycan Rusiyanın təsirindən daha da uzaqlaşacaq və Türkiyə ilə daha sıx yaxınlaşacaq. Müvafiq olaraq, bu, Moskva ilə bağlı klanlara və qruplaşmalara ciddi zərbə vura bilər. Lakin bu, Azərbaycanın avtomatik demokratikləşməsi demək deyil ki, ən azı ona görə ki, Birləşmiş Ştatların çağdaş administrasiyasından fərqli olaraq, Türkiyə öz müttəfiqlərinə demokratiya və insan hüquqlarının qorunması tələblərini irəli sürmür, onun mövqeyi daha praqmatikdir.

Bununla belə, Türkiyə, Ukrayna və Azərbaycan hələ 2020-ci ildə birgə regional təhlükəsizlik sistemi yaratmağa başlayıblar. Onun daxili siyasi sistemə birbaşa aidiyyatı yoxdur, lakin təhlükəsizlik məsələlərinin bir hissəsi bilavasitə bu sistemə aiddir. Məsələn, korrupsiya postsovet avtoritarizminin dayağıdır. Lakin müdafiə sahəsində korrupsiya təkcə vəsaitlərin oğurlanması deyil, həm də vacib informasiyanın sızması deməkdir, bu, ümumi təhlükəsizlik sistemində boşluqdur. Azərbaycanın Qafqazda rolu artdıqca, Bakının Qərb müttəfiqlərinin bu cür boşluqların aradan qaldırılmasına çalışacağını ehtimal etmək məntiqli olardı.

Siyasi analitik, Rusiya cəmiyyətində proseslərin və təbliğat mexanizmlərinin təhlili sahəsində mütəxəssis, yazıçı Kseniya Kirillova ABŞ-da yaşayır, yazıları JamestownFoundation və digər analitik mərkəzlərdə dərc olunur. Karyerasına 2008-ci ildə Ural (Rusiya) mətbuatında başlayıb.