Rayon rəhbərlərinin həbsi korrupsiyaya qarşı mübarizədə bir addım deyil

***

-Azərbaycanda bir hazırki və bir köhnə icra başçısı korrupsiyada ittiham olunaraq həbs edildi. Demək olarmı ki, artıq hakimiyyət korrupsiyaya qarşı mübarizə məsələsində ciddi addımlar atır?

-Azərbaycanda baş verən bu son həbslər lokal xarakter daşıyır. Yəni, ayrı-ayrı bölgələrdə icra hakimiyyətinin başçıları törətdikləri cinayətə görə həbs olunublar. Amma məsələ bundadır ki, bu kimi hallar Azərbaycanın çox rayonlarında baş verir. Jurnalistlər daim bu barədə yazırlar, hətta Hesablama Palatasının hesabatlarında büdcə vəsaitlərinin mənimsənilməsi ilə bağlı çoxlu faktlar var. Ayrı-ayrı məmurlar bunu edir. Amma təbii ki, bunun arxasında icra hakimiyyətləri dayanır. Rüşvət, korrupsiya məsələsində yüzlərlə fakt var. Vətəndaşlar müxtəlif dönəmlərdə bununla bağlı şikayətlər edirlər, mediaya çıxırlar. Rayonlarda birbaşa icra hakimiyyətlərinin, onların tapşırığı ilə, onların himayə etdiyi şəxslərin rüşvət alması ilə bağlı, həm sahibkarlardan, həm başqa şəxslərdən pay ummaları ilə bağlı kifayət qədər faktlar var. Bunlar çox geniş yayılmış faktlardır. Baş verən son həbslərdə başqa mənalar axtarmaq istəmirəm. Amma bunlar korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində böyük addımlar sayıla bilməz. Ona görə ki, bu addımlar ilk növbədə qanunvericilikdə olmalıdır, həmçinin məhkəmə islahatlarında olmalıdır. Yəni, birinci bu islahatların qanunvericilik bazası yaradılmalıdır, sonra isə icra olunmalıdır. Burada ən önəmli məsələ təbii ki, hüquqi  və məhkəmə islahatlarıdır. Yəni, korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan ölkələrdə məhkəmələrin müstəqilliyi təmin olunur. Eyni zamanda antikorrupsiya məhkəmələri, antikorrupsiya prokurorluqları yaradılır. Bütün bunlarla müqayisədə iki şəxsin həbs olunması böyük addım deyil. Azərbaycanda hətta nazirlər də həbs olunub. Vaxtilə 2005-ci ildə nazirlər həbs olunub. Onda da deyirdilər ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə çərçivəsində bu həbslər baş verib.

-Bütün bunların Azərbaycanda hakimiyyətin iddia etdiyi kimi islahatların getdiyi fonda, eləcə də struktur və kadr dəyişikliklikləri dönəmində baş verməsi maraq doğurur. Sizcə, demək olarmı ki, hakimiyyət yeni siyasi ritorikaya keçid edir?

-Baş verənlərin konteksti maraqlıdır.  Hakimiyyət daxilində mübarizə var. Prezident İlham Əliyev idarəetmə formasını dəyişir. Belə deyək, hakimiyyət dəyişir. Bu forma əvvəllər oliqarxik bir forma idi. Yəni, klientalist bir forma idi. Ayrı-ayrı oliqarx, nazir, məmur şəxslər var idi və onların himayəsində olan bölgələr var idi. Həmin bölgələrə icra başçılarını onlar təyin edirdilər. İndi bu formadan imtina olunur və menecerlərə keçirlər. İndi Azərbaycana sanki vahid bir şirkət kimi baxırlar. Burada ailəyə loyallıq, xüsusən də birinci xanıma loyallıq üstünlük təşkil edir. Bütün bunlardan başqa bir qədər də müasir idarəetmə bacarığı tələb olunur. Fərq bundan ibarətdir. Ancaq bu insanlar təyin olunduqdan sonra, üstündən bir necə il keçəndən sonra necə olacaqlar, bunu deyə bilmərik. Biz zaman-zaman görmüşük ki, bizim hakimiyyət siyasətini tez-tez dəyişib. Təxminən belə bir islahat ritorikası 2009-cu ildə də var idi. O vaxt neftin qiyməti dünya bazarında kəskin düşmüşdü. Eyni zamanda “ərəb baharı”ndan sonra da bu ritorika var idi. ASAN xidmət və s. bundan sonra yarandı. Burada dəyişikliklər mümkün idi. Amma islahat deyəndə sistemli dəyişikliklərdən söhbət gedir. Bax, bu sistemli dəyişikliyi biz görmürük. Bizim hökumətin siyasəti, ümumiyyətlə, belədir ki, bir məsələnin üstünə düşürlər, sonra həmin məsələ yaddan çıxır, başqa məsələnin üstünə düşürlər. Yəni, dediyim odur ki, bu, yenilik deyil, sadəcə, forması indi bir az başqadır. Çünki əvvəlki variantlar daha keçmir, buna görə yeni formalar düşünürlər. Hökumət də yeni formalar düşünür, əvvəl etdiklərini yeni forma kimi  təqdim edir ki, bu yenilik kimi, islahat kimi qəbul olunsun.  Amma əslində mahiyyət budur ki, bunlar köklü islahatlar deyil.

-Niyə məhz icra hakimiyyəti başçılarından başladı bu məsələ?

-Çünki icra hakimiyyətləri ən korrupsiyalaşmış, rüşvətin kök atdığı strukturlardır. İndi yeni forma tətbiq olunur. Bu yeni forma əvvəlki kimi pul toplamaq, yuxarı vermək deyil. Ölkədə ağır iqtisadi-sosial vəziyyət var və rayonlarda olan bu problemlər Bakıya gəlir. İnsanların özü Bakıya gəlir, problemlərini qaldırırlar. Məsələn, hər gün ölkədə hansısa formada kiçik də olsa etiraz var. Nazirlər Kabinetinin, Prezident Administrasiyasının qarşısında etirazlar baş verir. Sadəcə olaraq Azərbaycanda müstəqil media qurumlarının, hazırda yalnız sosial şəbəkələrdə fəaliyyət göstərən media qurumlarının imkanları yoxdur ki, bütün bu problemləri işıqlandırsınlar. Amma hakimiyyət bunu özü gözəl görür. Ona görə də bu iş metodları hakimiyyətin nöqteyi-nəzərincə dəyişdirilir. İndi buna uymayan insanları cəzalandırırlar. Təbii ki, həmin insanların hamısını həbs etməyəcəklər. Amma bir- ikisini həbs edirlər ki, başqaları da bundan ibrət götürsünlər. Amma yaxın bir ildə yavaş-yavaş köhnədən qalmış, gündə bir rayonun icra başçısı olmuş şəxsləri dəyişdirəcəklər. Onları həm də belə cəzalandırırlar ki, əvvəlki metodla işləməsinlər, yeni metoda keçsinlər. Təbii ki, onlara izah etmək mümkündür. Onlar istəsələr bir gündə bu metodu dəyişərlər. Amma hakimiyyətin sivil idarəetmə metodu da yoxdur ki, deyə bilsinlər ki bu gündən qanun işləyir, qanunlara əməl etmək lazımdır. Ona görə belə metodlara əl atırlar. Qanun işləsə, hüquq- mühafizə orqanları öz boyunlarına düşən vəzifələri layiqincə yerinə yetirsə və bunun yerinə yetirilməsi üçün bütün normativ hüquqi baza yerində olsa, qanunun aliliyi təmin olunsa, onda bu xəmir çox su aparardı. Ona görə də buna getmirlər, yalnız bu cür lokal cəzalandırmalara əl atırlar ki,  həm başqalarına göstərsinlər, həm də görüntü yaratsınlar. Dediyim kimi, artıq rayon icra başçılarına himayədarlıq edən oliqarx-məmur dayılar yoxdur. İndi hamısı birbaşa Prezident Administrasiyasından idarə olunacaq. Bu sistem özü də mürəkkəb sistemdir. Bu, necə baş tutacaq?Biz onu hələ deyə bilmərik.

-Bəzi ekpertlər bunu seçkiöncəsi bir şou, bəziləri islahatların bir parçası, bəziləri Maltada baş verənlər fonunda diqqəti başqa tərəfə yönəltmək,  bəziləri yeni DTX sədrinin debütü, bəziləri köhnə komandanın adamlarının vurulması, bəziləri isə klanlararası savaşın nəticəsi olduğunu iddia edir. Sizin fikrinizcə, hansı versiya daha məntiqəuyğundur?

-Azərbaycan ictimaiyyəti, fəallar, media Malta məsələsini bir qədər çox şişirdirlər. Çünki bunlar hamısı ehtimallardır. Ehtimallar isə həmişə var. Ona görə də bu məsələlərin Maltadakı baş verənlərlə elə də əlaqəsi yoxdur. Maltada hansısa bir cinayət törədilibsə və həmin cinayət açılacaqsa, bu, təbii ki, bizim hakimiyyət üçün çətin olacaq. Amma Azərbaycanda yox, Azərbaycandan kənarda. Yəni, beynəlxalq müstəvidə. Bu məsələ bir qədər dərinləşsə, hətta sanksiya ilə də üzləşə bilər. Amma indi baş verənlərin buna aidiyyatı yoxdur. Yeni DTX sədri bunu özbaşına edə bilməz. Bu, təbii ki, prezidentlə razılaşdırılaraq həyata keçirilir. Yeni DTX sədrinə imkan verilsə, o, onlarla məmuru həbs edər və onları öz nəzarətinə keçirər, keçmiş MTN nazirinin etdiklərindən daha qalmaqallı problemlər yaradar. Bütün bunlar konkret İlham Əliyev tərəfindən idarə olunur və yeni idarəetmə formasını təmin etmək üçün təşkil olunub.

-Bu tipli addımlar məmurlarda korrupsiya məsələsində bir ehtiyatlılıq, bir çəkingənlik yaradacaqmı?

-Dediyim kimi, bu addımlar həm də başqa məmurları qorxutmaq üçündür. Davamı ola bilər, amma lokal bir formatdır. Ümumi olaraq köklü bir addımların atılması, daha çox məmurun həbs olunması olmayacaq. Amma lokal olaraq 1-2 nəfər ola bilər. Həbsə qalsa, bu dəqiqə onlarla icra başçısının həbs olunması üçün kifayət qədər əsaslar var. Amma təbii ki, onların hamısını həbs etməzlər. Amma başqalarını qorxutmaq məsələsi var. Köhnə idarəetmə forması indiki hakimiyyət üçün də artıq bitib. Bu metod çox böyük narazılıq yaradır. Hakimiyyət də bunun fərqindədir. Ona görə də bu metodu aradan qaldırmaq istəyirlər. Bu addımın yardımçı olub-olmayacağını zaman göstərəcək. Amma mənə elə gəlir ki, olmayacaq. Hətta köhnə icra başçılarının hamısını dəyişsələr belə. Çünki kadrlara münasibət hakimiyyətdə fərqlidir. İcra hakimiyyəti idarəetməsi özü qüsurludur. Bir Prezident Administrasiyası buna nəzarət edə bilməz axı. Bunun üçün gərək yerlərdə işləyən icra strukturu rəhbərləri hansısa formada hesabat verməlidirlər. Bunun ən optimal yolu isə regionlarda seçkili qurumların olmasıdır. Onların qarşısında hesabat verməlidirlər. Parlament qarşısında hansısa bir hesabatlılıq olmalıdır.

-Korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün nə çatışmır? Korrupsiyaya qarşı ciddi mübarizə aparmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?

-Korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün ilk növbədə hüquqi qanunvericilik bazası olmalıdır. Azərbaycanın bugünki qanunvericiliyi korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün ciddi imkanlar vermir. Reyestrlər açılmalıdır. Daşınmaz əmlakın reyestri və kommersiya qurumlarının benefisiarlarının reyestri ictimaiyyət üçün açıq olmalıdır. Belə sistemlər yaradılmalıdır. Eyni zamanda məmurların gəlir bəyannaməsi olmalıdır. Hər il bu bəyannamə verilməlidir. Bu sistem saat kimi dəqiq işləməlidir. Hüquq-mühafizə orqanları bütün bunları nəzarətdə saxlamalıdır. Onda cəmiyyət özü müqayisələr apara biləcək. Bundan başqa korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün hüquqi islahatlar olmalıdır. Məhkəmə müstəqilliyi təmin olunmalıdır. Dediyim kimi, başqa ölkələrdə olduğu kimi antikorrupsiya məhkəmələri, antikorrupsiya istintaq orqanları yaradılmalıdır. Korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün bunlardan başlamaq lazımdır. Bu prosesdə parlament də böyük rol oynamalıdır. Hazırda buraxılmış parlament bu işin heç 5 faizini görə bilməzdi. Yeni seçiləcək parlamentin bu işi görə bilib-bilməyəcəyini zaman göstərəcək. Mənim buna ehtimalım çox azdır. Bu işlərin görülməsinə siyasi iradə olsaydı, bu işlərə daha əvvəldən başlanılardı. Hətta siyasi iradə olsa,  qarşıdan gələn parlament seçkilərinə müdaxilə olmaz. İmkan yaradılar ki, insanlar gerçək millət vəkillərini seçsinlər. Gerçək millət vəkilləri olarsa, onda bu mübarizədən danışmağa dəyər. Yəni, korrupsiyaya qarşı mübarizənin təşkilindən söhbət gedə bilər. Ən azından parlamentin əksər hissəsi gerçək seçilərsə, buna ümid etmək olar. Milli Məclis ölkədəki gerçək siyasi qüvvələr balansını əks etdirməlidir. Əgər əks etdirməsə,  yenə parlament islahatların aparıcı qüvvəsinə çevrilə bilməyəcək.