SABİNA FREYZER: DƏRİN İSLAHATLARA BAŞLAMAQ HAKİM REJİMİN MARAĞINA UYĞUNDUR

     (Beynəlxalq Böhran Qrupunun Avropa Proqramı direktorunun Turan agentliyinə müsahibəsi)
     Sual: BBQ-nin Azərbaycan üzrə son məruzəsi «Qüsurlu sabitlik» adlanır. Sizcə, hansı amillər Azərbaycanda sabitliyin qüsurlu olmasına səbəb olur?
     Cavab: Neft gəlirləri prezidentə yaxın olan hakim elitaya əsaslanan siyasi sistemin durğunluğunu bir az da artırıb və bu, rejimin islahatları qəbul etməməkdə daha israrlı olmasına gətirib çıxarır. Amma neft satışından əldə olunan gəlirlər azalır və proqnozlara əsasən, hələ bir neçə il azalmaqda davam edəcək. Bütün bunlar iqtisadi problemlərə və ictimai məyusluğun artmasına gətirib çıxara bilər.
     Qapalı siyasi sistem Azərbaycanın mühüm və uzunmüddətli problemlərinin müzakirəsinin qarşısını alır, süstlük və etimadsızlıq hissi yaradır. Buna görə dövlətin sabitliyinin müdafiəsi iqtisadi və siyasi islahatlar başlanmasını tələb edir.
     Hər şey indiki kimi davam etsə, Azərbaycanın daha möhkəm dövlətçilik sistemi yaratmaq üçün enerji resurslarından istifadə etmək üçün tarixi imkanı əldən buraxmaq riski var. Enerji sektorundan artmaqda olan və hədsiz asılılıq, təbii sərvətlərin ədalətsiz bölüşdürülməsi və cəmiyyəti hökumətə və ənənəvi müxalifətə olan ümidinin boşa çıxması ortamüddətli və uzunmüddətli gələcəkdə radikallığın və qeyri-sabitliyin artması ehtimalını yüksək edir.
     Buna görə siyasi məkanı açmaq, korrupsiyaya və iqtisadiyyatın inhisarlaşmasına qarşı tədbirlər görmək rejimin öz marağına uyğundur.
     Azərbaycan artıq neft satışı hesabına ÜDM artımının ən yüksək həddinə çatıb. 2006-cı ildə bu rəqəm 35% təşkil edib. Amma bu artımın 2010-cu ildə 3%-ə və 2011-ci ildə 0,6%-ə qədər zəifləyəcəyi gözlənilir.
     Hakimiyyət bundan sonra da islahatları gecikdirsə, vəziyyətə nəzarət etmək və artmaqda olan ictimai gözləntiləri təmin etmək qabiliyyətini itirə bilər.
     Sual: Azərbaycanda müəyyən dairələr iddia edirlər ki, müxalifətin problemləri elə müxalifətin öz zəifliyinin və güclü liderləri olmamasının nəticəsidir. Bununla razısınız?
     Cavab: Bizim məruzədə deyilir ki, müxalifət «daxili düşmənçilik və gücsüzlük vəziyyətinə düşüb». «Bu, qismən hökumətin siyasi fəaliyyətə tətbiq etdiyi məhdudiyyətlər, azad və ədalətli seçkilərin olmaması və müxalifətin özündə olan nöqsanlarla əlaqədardır».
     Fikir ayrılıqları müxalifətin gücünü azaldır, birliyin olmaması və müxalifətin zəifliyi isə ictimai inamsızlığı artırır.
     Tərəflər rəqabəti aradan qaldırıb razılaşdırılmış məsələlər və ya vahid namizədlər ətrafında birləşə bilmirlər. Hazırki müxalifət partiyaları çətin ki, Azərbaycanda demokratiyanın inkişafı üçün model ola bilər.
     Layiqli alternativ yaratmaq üçün müxalifət partiyalarının da islahatlara və koalisiya, birlik və seçki blokları yaratmağa ehtiyacı var.
     Fəaliyyət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün Azərbaycan hökuməti vətəndaşlara əsl toplaşmaq azadlığı, o cümlədən şəhərin mərkəzində ictimai nümayişlər keçirmək hüququ verməli, müxalifətçilərin və QHT fəallarının hərəkət azadlığını məhdudlaşdırmağa son qoymalıdır.
     Hakimiyyət həmçinin siyasi müxalifətlə real müzakirələrdə iştirak edə və ona dövlət televiziyası və radiosuna müntəzəm çıxış verə bilər. Özəl KİV-lərə alternativ baxışları yayımlamağa icazə vermək və ATƏT-in yerli ofisinin himayəsi altında müntəzəm hakimiyyət-müxalifət dialoqunu bərpa etmək lazımdır.
    
     Sual: Məruzənizdə deyilir ki, «avtoritarizmin bundan sonra da möhkəmlənməsi və korrupsiyanın davam etməsi Azərbaycan dövlətinin uzunmüddətli sabitliyini təhlükə altına qoyur». Bu təhlükədən uzaq olmaq üçün nə etmək lazımdır?
     Cavab: Hesab edirik ki, prezident Əliyev dərin struktur dəyişiklikləri həyata keçirməklə daxili və beynəlxalq mövqeyini möhkəmləndirə bilər. Belə bir islahat dövlət büdcəsinin parlamentdə müzakirəsinə qoyulan məhdudiyyətlərin ləğvi hesabına idarəetmə sisteminin şəffaflığına və hesabatlılığına şərait yaratmalı; maraqların toqquşmasından uzaq olaraq, dövlət investisiyaları, dövlət müqavilələri üzrə tenderlərlə bağlı planlara ictimai çıxışı təmin etməli; yüksək vəzifəli şəxslərin üzərinə korrupsiyaya qarşı mübarizə idarəsinə müntəzəm olaraq maliyyə bəyannamələri vermək öhdəliyi qoymalı və bu informasiyanın müstəqil və qərəzsiz yoxlanılması üçün mexanizm tətbiq etməlidir.
     Bundan başqa, maliyyə sabitliyini təmin etmək məqsədilə Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transferlərin məhdudlaşdırılması yolu ilə sabit və müxtəlifləşdirilmiş bazar iqtisadiyyatının yaradılması; nüfuzlu beynəlxalq qurumlar tərəfindən Dövlət Neft Fondundan maliyyələşən iri infrastruktur layihələrinin müntəzəm müstəqil auditini tətbiq etmək və onların nəticələrini dərc etmək vacibdir.
     Sual: Azərbaycan məmurları BBQ-nin məruzəsinin müddəalarını tənqid ediblər. Bu, Azərbaycanla BQQ arasında gələcək əməkdaşlıq üçün problemlər yaratmır?
     Cavab: Beynəlxalq Böhran Qrupu hökumət əleyhinə məruzə yazmayıb. Biz qeyd edirik ki, prezident İlham Əliyev güclü liderdir və çətin islahatlar həyata keçirmək üçün potensialı və dəstəyi var. Onun cəmiyyətdə ciddi müxalifi və ya KİV və ya vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən ciddi müqaviməti yoxdur.
     Əlbəttə, hökumət təhlilimizdən nəyisə qəbul etməyə bilər, amma biz ümid edirik ki, bəzi şərhlərimiz faydalı olacaq. Bu məruzənin əsasən hökumət üçün nəzərdə tutulub, Azərbaycan üzrə siyasi vəziyyətə və insan hüquqlarına aid kifayət qədər məruzəsi olan beynəlxalq ictimaiyyət üçün yox.
     Ümid edirəm ki, hökumət bu məruzəni oxuyacaq, müxalif KİV-lərin qiymətləndirməsini əsas götürməyəcək. BBQ həmişə hakimiyyətlə sıx əməkdaşlıqda maraqlı olub və biz hökumətlərin bizimlə razı olmadığı bir çox ölkələrdə edirik. Məqsədimiz həm hökumət, həm də qeyri-hökumət mənbələri ilə dialoq və əməkdaşlıq qurmaqdan ibarətdir.
     Sual: Qarabağ nizamlanmasında tezliklə irəliləyiş olacağını gözləyirsiniz?
     Cavab: Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll edilməmiş qalması Cənubi Qafqazdan və əlbəttə ki, Azərbaycandan böyük vəsaitlərin axıb getməsinə şərait yaradır. Baxmayaraq ki, ATƏT-in Minsk qrupu çox maraqlı prinsiplər təklif edib və ABŞ və Rusiya həll yolu tapmaq üçün unikal əməkdaşlıq edir, bu gün razılıq əldə edilməsi nə vaxtsa olduğundan xeyli çətin görünür.
     Münaqişənin həll edilməməsi Azərbaycan hökumətinə böyük təzyiq göstərir, köçkünlər probleminin həll edilməmiş qalmasına səbəb olur. Lakin bütün bunlardan islahatlardan qaçmaq üçün səbəb kimi istifadə olunmamalıdır.
     Məcburi köçkünlər problemi siyasiləşdirilməməli və ya ondan siyasi və iqtisadi islahatların yubadılması üçün bəhanə kimi istifadə edilməməlidir.
     Bəzi hökumət məmurları BBQ-ni sonuncu məruzədə Dağlıq Qarabağ probleminə kifayət qədər diqqət yetirməməkdə ittiham ediblər. Lakin BQQ müntəzəm olaraq öz məruzələrində, xəbərlərində və həm regionda, həm də Brüsseldə, Moskvada, Vaşinqtonda və s. keçirilən konfranslarında həll edilməmiş münaqişələrə toxunub.
     Sonuncu dəfə biz Qarabağ haqqında 2009-cu ilin oktyabrında yazmışıq. Yəqin ki, bəziləri hələ 2005-ci ildə təməl həll prinsiplərini ilk dəstəkləyənlərdən birinin biz olduğumuzu xatırlayırlar.
     Biz əvvəlki kimi qətiyyətlə tərəfləri işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərinin azadedilməsi və beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin bu ərazilərə yeridilməsi prosesinə başlamaq üçün təməl prinsipləri qəbul etməyə çağırırıq.-0-