«Şuşanı yox, Stepanakerti təhvil vermək doğru olardı», - Vova Vartanov

***

Sual: - 44 günlük müharibədə ermənilərin məğlubiyyətinin səbəbi nədir?

Cavab: - Qədim əlbəyaxa döyüş sənəti döyüşçüləri deyirdilər: məğlub olan qazanır. Qalib sakitləşir, ancaq uduzan öz üzərində işləməyə başlayır və düşmənin ondan gözlədiyindən daha çox şey əldə edir. Eyni şey başınıza gəldi. Ancaq eyni şey gələcəkdə başımıza yenə gələ bilər.

Keçmişdəki qələbənin bəhrələrindən zövq aldıq. Bu, möhtəşəm bir qələbə idi, 150 min nəfərlik əhalisi olan DQR Ermənistandan gələn könüllülərin dəstəyi 30 qat çox olan metropoliyanı məğlub etdi. Bu, bizi 30 dəfə çox özünəinamlı etdi. Bütün bunlar məğlubiyyəti əvvəlcədən müəyyən etdi. Əsas səbəb budur.

Mən də daxil çevik olmağa səsləyənlər var idi. Ancaq idman-vətənpərvərlik cəmiyyətimiz bunlardan bir tabur, 99 223 nömrəli hərbi hissəni və bir sıra digər birlikləri çıxara bildi. Lakin cəmiyyətin əsas hissəsi zəif hazırlaşmışdı.

Sual: - Ermənilər həmişə Cənubi Qafqazdakı ən yaxşı ordunun sizin -  Ermənistanın və Qarabağ qüvvələrinin olduğunu deyirdilər.

Ancaq əslində belə olmadı. Niyə?

Cavab: - Biri digərinə zidd deyil. Ən döyüşkən orduya sahib olmaq və müharibədə uduzmağı nəzərdə tuturam, amma bu, nonsens kimi səslənə bilər. Ordumuz 92-94-cü illər arasında ən döyüşkən ordu idi və çox güclü bir düşmən üzərində qələbə qazandı. Məğlub olan Azərbaycan ordusu inkişaf etdi, öz üzərində işlədi, korrupsiyaya qarşı mübarizə apardı, islahatlar etdi, yeni qoşun növləri yaratdı, bunlara çoxlu pul xərclədi. Nəticədə bizim çata bilmədiyimiz bir üstünlük qazandınız.

Sual: - Ermənistan Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının keçmiş rəisi Movses Akopyanın mətbuat konfransından, yəqin, xəbəriniz var. O, məğlubiyyətin səbəbləri kimi planlaşdırmada strateji səhvlər, təcrübəsiz idarəetmə, lazımsız silahların alınması və əsgərlərin aşağı mənəvi ruhunu göstərdi. O cümlədən. “SU-30” təyyarələrinin döyüş raketləri olmadan alınması, habelə pilotsuz təyyarələrə qarşı yararsız olan köhnəlmiş OSA hava hücumundan müdafiə sistemlərini qeyd etdi. Bütün bunlar düşməni qiymətləndirməmək yox, ordudakı sistem çatışmazlıqlarıdır. Bununla razısınız?

Cavab: - Bir sıra səbəblərdən onunla tam razı deyiləm. Birincisi, Qarabağ ordusunda aviasiya yox idi; Ermənistan ordusunda belə təyyarələr var. Türk ordusunun qarşıdurmada iştirak etdiyini gördük və 3-cü Türk Səhra Ordusu tərəfindən Ermənistana mümkün hücumun olacağını gözləyirdik. 102-ci Rusiya bazasının Gürcüstanla belə bir "əlverişli" münasibət olduğu vaxtda hərəkətə keçə biləcəyinə əmin deyildik, yəni Rusiya qüvvələrinin Gürcüstan ərazisindən Ermənistana keçməsini nəzərdə tuturuq. Buna görə belə bir vəziyyətdə Ermənistanın heç bir hərbi birləşməsi Qarabağa doğru irəliləmədi. Yeri gəlmişkən, baş naziri günahlandırırlar ki, səfərbərlik elan etdi, amma nizami ordunu Qarabağa göndərmədi. Oraya könüllü bölmələr göndərildi. O cümlədən, hərbi hissəyə çevrilən taburumuz tamamilə könüllülərdən yaradıldı.

Sual: - Yəni demək istəyirsiniz, Ermənistan ordusu Qarabağda döyüşmədi?

Cavab: - Ermənistan Respublikasının Ordusu döyüşmədi. Ermənistan ordusu boş bir anlayışdır. Ermənistandan olan könüllülər döyüşdülər, onlar da Ermənistan ordusunun bir hissəsidir.

Sual: Buna görə də Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin təyyarələri döyüşlərdə iştirak etməyib?

Cavab: - Bəli, biz Türkiyədən zərbə gözləyirdik.

Sual: - Buna görə Akopyanla razılaşmırsınız?

Cavab: - Mən onunla çox məsələdə razı deyiləm. Birincisi, bir zabit, general və keçmiş baş qərargah rəisi olaraq belə mövzularda danışmamalı idi. Bunlar vəziyyətə təsir etmək üçün manipulyasiya xarakterli bəyanatlar idi. Hökumətimiz də manipulyasiya xarakterli açıqlamalar verərək eyni şəkildə hərəkət edir. Aviasiya məsələsinə gəldikdə, onlar yalnız Qarabağ ərazisinə daxil olaraq Ermənistan ərazisi üzərində patrullar həyata keçirdi, lakin buna baxmayaraq, demək olar ki, döyüşlərdə iştirak etmədi. Məncə, iki “Su” vuruldu. Buna görə qismən iştirak etdik.

Sual: - Əgər Ermənistan Silahlı Qüvvələri müharibədə iştirak etməyibsə, nə üçün bu vəziyyətdə hamı Paşinyanı xəyanətdə günahlandırır,? Yəni onun xəyanəti Qarabağa ordu göndərməməkdir?

Cavab: - Əslində şəxsən mən onu heç vaxt xain elan etməmişəm. Hər şeyi rəflərə qoysan, deməli, o, düzgün iş görür: könüllülərə hər cür kömək etdi ki, Qarabağa muzdlular göndərmək ittihamları baş verməsin. Buna görə də könüllü bölmələr hərbi strukturlara tabe olan nömrələri və adları ilə hərbi hissələrə formatlaşdırıldı. Buna baxmayaraq, Türkiyədən gələn təhdid bu ölkədən ola biləcək hücumu dəf etmək üçün Ermənistandakı əsas hərbi birləşmələri və səfərbərlik ehtiyatlarını saxlamağı zəruri etdi.

Sual: - Yəni Paşinyan hər şeyi düzgün etdi?

Cavab: - Xeyr, yox, səhv etdi... Dəstəmlə birlikdə Qırmızı Bazar və Taqavarddakı mövqelərdə idim. Oradakı həmvətənlərinizin, eləcə də Osmanlı türklərinin, mücahidlərin, suriyalıların və digərlərinin irəliləməsini dayandırdıq. Biz onlara, onlar da bizə fasilə etmək imkanı verdi. Mənim 10, sizin 23 itkiniz oldu, iki yaralı da əlimizə keçdi. Təkcə Azərbaycan SQ-nin dağ-atıcı bölmələrinin Şuşaya daxil olması faktı bizim baş naziri o qədər qorxutdu ki, o çəkindi. Bir yarım-iki gün gözləmək lazım idi, yağışlar başlayacaqdı. Belə olan halda Hadrutdan Şuşa qruplaşması ilə rabitə və təminat əlaqəsi saxlamaq mümkün olmayacaqdı. O, özü təslim olacaqdı. Ermənistanın baş nazirində qorxu yaratmağın əsas kozuru (Şuşanın ələ keçirilməsi) o zaman işə yaramazdı. Baş nazir daha təmkinli və ya cəsarətli olsaydı, 10 noyabrda bu biabırçı müqaviləni imzalamazdı.

Sual: - Ancaq bundan sonra Ermənistan Baş Qərargah rəisi Onik Qasparyan və Qarabağ lideri Arayik Arutyunyan müharibəni dayandırmaqda israr edirdilər, çünki Stepanakert süqut edə, 25 min hərbçi mühasirəyə düşə bilərdi.

Cavab: - Hər şey düzdür. Ancaq onlar Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qruplaşması Şuşaya girməmişdən əvvəl bu məsələdə israr edirdilər. Hərbi baxımdan və Dağlıq Qarabağ əhalisinin gələcək həyatda qalma perspektivləri üçün Şuşanı deyil, Stepanakerti təslim etmək daha doğru olardı. Laçın, Kəlbəcər, Mardakert və Şuşa bölgəsinin bir hissəsini bu dağ ərazilərini özündə saxlayıb geridə qoyub düzənliklərdən uzaqlaşmaq və dağlara getmək lazım idi. Bu halda Qarabağın arxasında Ermənistan dayanacaqdı. Belə olan halda Qarabağ insanpərvərlikdən deyil, şəxsi maraqlar üzündən burda olan müttəfiqimiz Rusiyadan daha az asılı olardı.

Sual: - Yəni bu vəziyyətdə Azərbaycanın bütün digər əraziləri azad etmək üçün gücü çatmazdı?

Cavab: - Bəli, sizin və müttəfiqlərinizin qüvvələri ilə bunu etmək mümkün olmazdı.

Sual: - Sizə elə gəlmir ki, Azərbaycan ordusunu düzgün dəyərləndirmirsiniz?

Cavab: - Xeyr, məsələ bunda deyil. Mən sizə keçən dəfə (2019-cu ildə verdiyi müsahibə) də dedim və ordunuzun nə qədər hazırlaşdığını əvvəllər də yaxşı bilirdim. Səfərbərlik resursu bir yana, silahlı qüvvələrinizin motivasiyasının yaxşı olduğunu çox gözəl bilirdim. Səfərbərliklə hər hansı bir uğursuzluqla, hətta taktiki uğursuzluq olsa, böyük problemləriniz olardı. Çünki söhbət itirilən əmlakı qaytarmaqdan gedirsə, mülki insanı döyüşməyə sövq etmək çox çətindir. Bu, dəvət etdiyiniz muzdlulara xasdır. Bunun üçün həyatını riskə atmaq çox çətindir. İnsanlar vətənləri üçün, ailələri üçün həyatlarından keçir. Ordunuz hətta alpinist bacarığı ilə dağlarda bizə hücum edə bilməzdi. Erməni əhalisi və ordu dağlarda, yüksəkliklərdə, meşələrdə özlərini qoruya, hava hücumlarından gizlənə bilərdi.
Sual: - 2019-cu ildə keçirdiyimiz müsahibəni xatırlatdınız və o vaxt dediklərinizdən sitat gətirmək istəyirəm: “Ermənilərdə belə müasir silahlar olmasa və bunlar daha az olsa belə, hazırlıq azərbaycanlılarla eyni olmasa da, ermənilərin kifayət qədər silahı var və yüksəkliklər üzərində nəzarət qalır və bu, yalnız ordunuzu deyil, Osmanlı ordusunu da dayandırmaq üçün əsasdır. Mən artıq motivasiya haqqında danışdım, sizin motivasiyanız o idi ki, heysiyyatiniza toxunulmuşdu, çünki say üstünlüyünüzə baxmayaraq, müharibədə sizi məğlub etmişdilər. Bizim motivasiya isə yaşamaq arzusudur. Geri çəkilmək üçün heç bir yerimiz yoxdur və sizin qaçmağa yeriniz var".

Cavab: - Düzdü, bu, əvvəl dediklərimə zidd deyil. Hökumətimizin əhalini və ordunu dağa çəkib müdafiəni təşkil edəcəyini düşünürdüm. Ancaq təəssüf ki, hərbi və siyasi rəhbərlik mənimlə həmfikir deyildi.

Sual: Son müsahibənizdən başqa bir məqam bu idi ki, Azərbaycan ordusunda bir çox milli azlıqlar, ləzgilər, talışlar, avarlar var və onlar döyüşməyəcəklər, fərarilik edəcək, çünki bu, onların müharibəsi deyil.

Ləzgilər, talışlar, avarlar, ruslar və digərlər xalqları təmsil edən döyüşçülərimizin Şuşanın azad edilməsi daxil olmaqla ən vacib qələbələrimizdə hansı rol oynadığını bilirsinizmi?

Cavab: - Xeyr, məndə rəqəmlər çox deyil, çünki belə məlumatım yoxdur. Buna baxmayaraq, 90-cı illərin təcrübəsini nəzərə alaraq düşünürəm ki, bayaq səsləndirdiyim plana uyğun davransaydıq, Azərbaycan ordusunun başına gələcək ilk uğursuzluqda milli azlıqlarla bağlı problem başlayacaqdı. Hətta neçə nəfərin hərbi qeydiyyat komissiyasına gəlməməsi, onların arasında neçə nəfərin milli azlıqlardan olması, neçə nəfərin fərarilik etməsindən danışmıram. Bu məlumatlar sizdə də yoxdur.

Sual: - Niyə? Bu, hamıya məlumdur. Sıfır fərarimiz var idi. Amma Movses Akopyan müharibənin 5-ci günü ermənilərin 1500 fərarisi olduğunu söylədi. Onları təşviş yaranmasın deyə Qarabağda təcrid etdilər. Bunu o, Yerevanda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirdi.

Cavab: - Bu müsahibəyə baxmamışam. Bəlkə də, daha çox fərarimiz var idi. Ancaq təkrar edirəm, əminsiniz ki, uğur qazanmasanız, qaçanlar olmayacaqdı?

Sual: - Biz indi olanlardan danışırıq və proqnozunuz səhv çıxdı.

Cavab: - Proqnozum tədbirlər planı (dağlara çəkilmək) qismən yerinə yetirildiyi üçün səhv çıxdı. Hərbi-siyasi rəhbərliyimiz ya uzaqgörən ola bilmədi, ya da qorxaqlıq etdi. Ancaq hərbi baxımdan, Ermənistan dövlətçiliyinin və ya Azərbaycan dövlətçiliyinin tamamilə çökməsinə gətirib çıxara biləcək səviyyədə hərbi əməliyyatlar baş tutmadı, yalnız kapitulyasiya aktı oldu. Hərbi əməliyyatlar davam etsəydi, çox şey dəyişərdi.

Yerevan-Bakı

Redaksiyadan:

Əlində silahla ölkəmizə qarşı döyüşmüş və döyüşməyə davam edən insanla müsahibəni dərc etmək nə dərəcədə doğrudur? Ona söz haqqı vermək və bütün bunları tirajlamaq nəyə lazımdır? Oxucular tez-tez bu və buna bənzər suallar verirlər.

Qısaca cavab versək – düşməni tanımaq lazımdır.

Daha ətraflı izah etsək, müharibə apardığımız ölkədə nə baş verdiyi, oradakı əhval-ruhiyyənin necə olduğu, güc bölgüsünün necə olduğu, nə gözləməli olduğumuz, nəyi diqqətdə saxlamalı olduğumuz haqqında təsəvvürümüz olmalıdır. Buna yalnız ünsiyyətlə nail olmaq olar.

Bu halda müsahibə söhbətə maksimum yaxın formada yazılıb, çünki əks halda qarşı tərəfin məntiqini, psixologiyasını və mentalitetini hiss etmək çətindir.

Həmsöhbətin özünə gəlincə, o, sıravi əzgər deyil, böyük bir birliyin komandiridir. Buna görə onun dedikləri Ermənistan SQ-nin yüksək rütbəli hərbiçilərinin müəyyən hissəsinin mövqeyini əks etdirir.-0-