Veteranların narazılığına səbəb qanunlardakı boşluqlardır

Bu il İkinci Qarabağ Müharibəsinin veteranları bir neçə dəfə etiraz aksiyası keçirərək Müdafiə, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirliklərindən əlilliyin müəyyən edilməsilə bağlı tələblərinin təmin edilməsini istəyiblər. Sonuncu aksiyada polisin Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin binasına buraxmadığı əlillər qapının şüşəsini sındırıblar. Polis münaqişənin böyüməsinin qarşısını ala bilib. Hadisə ilə bağlı videogörüntülər sosial şəbəkələrdə yayılaraq ictimaiyyətin narazılığına səbəb olub. İctimaiyyət hesab edir ki, məmurlar müharibə veteranlarını onların qanuni hüquqlarından qəsdən məhrum edirlər.

Turan sosial məsələlər üzrə ekspert, “Transparency - Azərbaycan” təşkilatının keçmiş rəhbəri Rəna Səfərəliyevaya müraciət edərək bəzi müharibə veteranlarının əlil statusu almamasının səbəbinin izah edilməsini  xahiş edib. Başqa səbəblərdən də narazılıq var. R.Səfərəliyevanın kompüterində hüquqi, texniki, bəzilərinə maddi dəstək göstərdiyi veteranların sənədləri var.

Sual: 2015-ci ildə Azərbaycanda əlilliyin müəyyən edilməsi üçün sovet meyarlarından prinsipial şəkildə fərqlənən digər meyarlar qəbul edilib. Yeni meyarlara keçid nəticəsində minlərlə mülki şəxs əlillikdən məhrum edilib, yaralı olan Qarabağ müharibəsi veteranları da narazıdır. Əlilliyin müəyyən edilməsi meyarlarında yenilik nədən ibarətdir?

Cavab: Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi əlilliyin müəyyən edilməsi və ya imtina zamanı Nazirlər Kabinetinin 30 dekabr 2015-ci il tarixli 413 nömrəli fərmanı ilə qəbul edilmiş əlilliyi və sağlamlıq məhdudiyyətlərini müəyyən edən meyarlar haqqında Əsasnamədə nəzərdə tutulmuş çox sərt meyarlardan istifadə etməyə borcludur.

Əlillik ərizəsinə baxılması üzrə aşağıdakı proses müəyyən edilib. Şəhərlərdə yaşayış yeri üzrə poliklinikada, rayonlarda mərkəzi rayon poliklinikasında forma 88, şəxsiyyət vəsiqəsi və Bakıdakı Mərkəzi Hərbi Poliklinikanın verdiyi orduya yararsızlıq haqqında yekun sənəd sistemə daxil edilir. Xalq içində bu küçə əvvəlki adı ilə “Papanin” adlandırılır.

Yararlılıq/yararsızlıq haqqında sənəddən kompüterə diaqnoz daxil olur və avtomat onu əlilliyə düşənlərin siyahısı ilə yoxlayır. Hər xəstəliyin kodları var. Sənədlər avtomatik skan edilir, əlilliyin verilməsi və ya imtina barədə məlumat SMS şəklində vətəndaşın telefonuna gəlir. Əmək və Əhalinin Müdafiəsi Nazirliyinin əməkdaşları sənədləri sistemdə görürlər, lakin bu mərhələdə heç bir dəyişiklik edə bilmirlər. Yararlılıq sənədi (şəhadətnamə) bu formulla bitir – dinc və müharibə vaxtı yararlı deyil – bu, əlillikdir; və ya dinc vaxtda yararlı deyil və müharibə vaxtı məhdud şəkildə yararlıdır.

Birinci problem buradadır. Bu formulu alan müharibə veteranları əlillik hüququna malik olduqlarına inanırlar, lakin mənzərə o qədər də sadə deyil. Orduya yararsızlıq meyarı ilə əlillik meyarı 100% üst-üstə düşmür.

Sual: Veteranlar bədənlərindəki xəsarətləri göstərirlər və deyirlər ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi onları əlil hesab etmir...

Cavab: Sizə sadə bir misal deyim. Əgər veteran bir əlində 3 barmağını itiribsə və ya onda barmaqlarını funksionallıqdan məhrum edən ağır kontraktura və ya ankiloz varsa, müddətsiz 3-cü qrup əlillik hüququna malikdir (maddə 2.5.1). Əgər iki əlində üç barmağı belə vəziyyətdədirsə, bu adam dinc vaxtda hərbi xidmətə yaramır, lakin ona əlillik düşmür.

Ankiloz və ya işləməyən barmaqlarla bağlı tərif var - açıq ifadə olunmuş dərəcə - o zaman əlillik şamil edilir. Yüngül ifadə olunmuş dərəcədə əlillik şamil edilmir. Amma adamlar diaqnozu oxuyurlar,  ankilozdur, onlara aylıq və ömürlük müavinət almaq hüququ verən sənədin verilməsini tələb edirlər. Adamlar problemi səhv yerdə axtarırlar - problem əlilliyin sərt meyarlarında və hərbi klinikanın səhvlərindədir.

Başqa bir misal. Ayaq sümüyü normadan 7 sm. qısa olarsa, əlillik şamil edilir, 6 sm.-dirsə, orduya qəbul edilmir, amma əlillik də düşmür. Və bizim etiraz edən igid əsgərlərimiz belə bir hüquqi boşluğa düşüblər.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi meyarlarla bağlı problemi öyrənib və qərara alıb ki, iyulun 1-dən digər meyarlardan istifadə edilsin, bu zaman əmək qabiliyyətinin itirilməsi faizlə qiymətləndiriləcək. Mən bütün detalları bilmirəm, ancaq onu deyə bilərəm ki, sümüyü 3 sm. qısalmış, bu gün əlilliyə düşməyən, 80 manat veteran pensiyasından başqa heç bir imtiyazı olmayan əsgər, yaralanmayanlar kimi bu gün 3-cü qrup əlilin aldığı imtiyazların bir hissəsini alacaq.

Vətəndaşlar bilməlidirlər ki, mövcud problem qanunvericilik bazasındadır, Əmək və Əhalinin Müdafiəsi Nazirliyinin əməkdaşlarının veteranlara kömək etmək istəməməsində deyil. Təbii ki, söz-söhbətlərin, ictimai narazılığın qarşısını almaq üçün əsgərlərə və xalqa KİV vasitəsilə həm vətəndaşların, həm də nazirlik əməkdaşlarının hüquq və vəzifələrini izah etmək lazım idi.

Bundan əlavə, hərbi klinika tərəfindən verilən sənəddə tez-tez səhvlər olur, lakin bunu düzəltmək olar. İmtina alan əsgər Komissiyaya yazıla və baş ixtisaslaşdırılmış tibb müəssisəsinə göndəriş ala bilər. Məsələn, Travmatologiya İnstitutunda ayağın zədələnməsi barədə. Və əgər orada daha ağır diaqnozla arayış versələr, o zaman Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Komissiyası əlillik verir, çünki hərbi poliklinika idarə, Travmatologiya İnstitutu isə daha yuxarı instansiyadır.

Sual: Müzakirə olunan problem parlament diskussiyası səviyyəsinə çıxıb. Müharibə veteranlarının qanuni tələblərini tez həll etmək üçün hansı inzibati həll yolları mövcuddur?

Cavab: Veteranların narazılığının əsas səbəbi ləng bürokratik maşındır (baxmayaraq ki, məmurların səhvləri olur, aşkarlanır və düzəldilir) və veteranların öz hüquqlarını bilməməsidir.

Mən veteranlara hüquqi dəstək mərkəzlərinin yaradılması barədə millət vəkili Nigar Arpadainin təklifini dəstəkləyirəm. Ancaq kiçik bir düzəlişlə. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin DOST mərkəzlərində nazirliyin təqdim etdiyi güzəştlər və xidmətlər haqqında ətraflı məlumat verilir.

Bununla yanaşı, qanunda müxtəlif strukturlar tərəfindən təqdim olunan digər güzəştlər də nəzərdə tutulub, məsələn, müharibə iştirakçıları üçün gəlir vergisi güzəştləri, bu barədə demək olar ki, heç kim bilmir və ya TƏBİB və Tibb Universitetinin Klinikası nəzdində pulsuz psixoloji yardım var. Yaxşı olardı ki, DOST-larda hüquq məsləhətxanaları yaradılsın ki, əlilliyi olan və olmayan müharibə veteranları qanunla onlara verilən bütün imtiyazlar barədə məsləhət ala bilsinlər.

Sual: Narazı veteranlardan bəziləri deyirlər ki, müharibəyə gedəndə öz mənzilləri olmayıb, qayıdanda isə müharibə iştirakçısı statusu olsa da, mənzil məsələsini həll edə bilmirlər.

Cavab: Bu halda normativ sənədlərdə çatışmazlıqlar var. Qanunvericilikdəki boşluqların nəticəsində əlilliyi olan və güzəştli ipoteka kreditinə malik müharibə veteranı mənzil və ya ipotekanı bağlamaq üçün dövlətdən maliyyə dəstəyi almayacaq. İpotekanın pensiyadan ödənilməsi, sadəcə, real deyil.

Bu, necə baş verir. Əlilliyi olan veteranlar dövlətdən mənzil almaq hüququna malikdirlər (mənzillər, torpaq sahələri və fərdi yaşayış evlərinin tikintisinə köməklik – hər şey yaşayış yerindən asılıdır). Mənzillə bağlı göstərişi icra hakimiyyəti yanında veteranların işləri üzrə xüsusi komissiya, mənzili isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi verir. Qaydalar Mənzil Məcəlləsində (üçüncü bölmə, sosial kirayə müqaviləsilə verilən yaşayış sahələri).

Lakin bir problem var. Əgər güzəştli ipoteka ilə alınan mənzil varsa (bu, hərbi qulluqçulara verilir), o zaman mənzil verilmir. (Mənzil Məcəlləsi, maddə 55. Yaşayış sahəsinə ehtiyacı olan qismində vətəndaşların uçotdan çıxarılması. 55.1.4. qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarına əsasən yaşayış sahəsinin əldə edilməsi üçün güzəştli ipoteka krediti verildikdə).

Digər tərəfdən, Yaşat Fondu əlil veteranların müharibədən əvvəl də götürülmüş istehlak kreditlərini bağlayır, lakin Fondun qaydalarına görə, ipoteka kreditləri bu kateqoriyaya aid deyil.

Qeyd etmək lazımdır ki, burada qismən veteranların özlərinin də səhvləri var, çünki ipoteka alarkən əlilliyin alınması halında müəyyən imtiyazlar verən sığorta çox zaman sənədləşdirilmir.

Veteranların əsassız narazılığına səbəb olan daha bir problem var - onların bəziləri paytaxtda, bəlkə illərlə yaşadıqları digər şəhərlərdə mənzil almağa çalışırlar, amma mənzil ancaq qeydiyyat yeri üzrə verilir və bu, düzgündür.

Sual: Müharibədə xəsarət almış mülki şəxslərlə bağlı əlilliyin müəyyən edilməsi necə həll olunur?

Cavab: Bərdənin atəşə tutulması zamanı qolunu itirmiş mülki şəxs mövcud və qanunvericilər tərəfindən nəzərə alınmayan hüquqi boşluq nəticəsində qanun baxımından heç bir xüsusi imtiyaz almır və xəstəliklə bağlı adi əlillərlə eyni hüquqlardan istifadə edir.

Nazirlər Kabinetinin 453 №li qərarına dair 20.11.2020 tarixli izaha əsasən, hərbi əməliyyatlar zamanı həlak olan və ya itkin düşən mülki şəxslər şəhid statusu alır və bununla yanaşı, şəhid hərbi qulluqçular kimi, demək olar ki, bütün imtiyazlara malik olur;  hərbi əməliyyatlar nəticəsində əlil olan mülki şəxslərin isə bu fərmanda, ümumiyyətlə, adı çəkilmir. (Ermənistanın təcavüzü nəticəsində cəbhə xəttindən kənarda yerləşən yaşayış məntəqələrində həlak olmuş şəxslər şəhid hesab olunur (Nazirlər Kabinetinin 453 №li qərarına dair 20.11.2020 tarixli izah, 

Ümid edirəm ki, sözügedən üç problem müvafiq dəyişikliklərlə və düzəlişlərlə öz həllini tapacaq.--0-