Xalq səfərbərliyə hazır deyilsə, deməli ordu da hazır deyil

(Turan-ın hərbi psixoloq Azad İsazadə ilə müsahibəsi)

Sual: Sizcə tez-tez əsgər ölümlərinin səbəbləri nədir?

Cavab: İlk növbədə, gənclər hərbi xidmətə psixoloji cəhətdən hazır deyil. Daha dəqiq desək, cəmiyyət içində orduya hazırlıq işləri mənfi planda gedir. Cəmiyyətdə ordu haqda mənfi məlumatlar, ölüm və dedovşinaya dair informasiyalar o qədər yayılıb ki, gənc çağırışçı əvvəlcədən düşünür ki, “orduya gedəcəyəm, orada məni sıxacaqlar” və s. Orduya getməyən gənclərin arasında belə söhbətlər var ki, sən orduya düşən kimi özünü güclü göstərməlisən. Sıxılmağa məruz qalmamalısan. Buna görə də bəziləri ordu sıralarına gələn kimi aqressiv reaksiya verir.

Bu, əslində oğru qanununa oxşayır. İlk gündən özünü necə göstərsən, elə də davam edir. Gənclər dzgün hərbi qulluq öyrənməyə hazırlaşmır, özünü kazarmada zəif göstərməməyə hazırlayır. İnsan harasa getməyə hazırlaşırsa, orada özünə qarşı aqressiya gözləyirsə və aqqresiyaya cavab verməyə hazırlıq görürsə aqressiv olacaq. Demirik ki, orduda ölümlər düşünülmüş formada olur, amma ölümlərin düşünülmüş forması da var ki, kimisə hansısa səbəbə görə öldürmək istəyirlər. Gənc əsgərlər fiziki təzyiqə məruz qoyulur.

Bir müqayisə aparaq, məsələn, əsgərlik dövründə 10 əsgər döyülür. Bunların arasında deyək ki, biri ölür, ikisi xəsarət alır. Qalanlarının üzərində isə döyülmə izləri qalır. Yanvardan bu günə kimi 30-a yaxın əsgər ölüb. İndi təsəvvür edin ki, orduda nə qədər əsgər döyülür? 

Sual: Orduda korrupsiya hansı rolu oynayır?

Cavab: Ordunun yuxarı eşalonunda korrupsiya olması haqda mətbuatda çox yazılıb. Silah, geyim, ərzaq və s. satışı haqda deyilir, ortada yalnız sözsöhbət dolaşır. Əsgər və kiçik zabitlər arasında korrupsiya halları var. Pul yığma, kontur məsələləri və s. buna nümunədir. Məsələn, valideynlər komandirə pul, yaxud övladlarının incidilməməsi üçün “şirinləşdirici hədiyyələr” verir. Bəziləri bunu könüllü edir, bir çoxlarından da komandir tələb edir. Bu əsgərlər arasında imkansızlar da var. Kim pul veribsə qulluğu yüngül keçir, onun əsgərlik yükü digər əsgərlərin üzərinə yüklənir. Məsələn, tualet təmizləmək bütün silahlı qüvvələrdə “za podlo” sayılır. Demək ən zəif, ən acizlər tualeti yumalıdır ki, bu xırda detalın özü korrupsiya hallarına gətirib çıxarır.

Sual: Məkətblərdə və ümumiyyətlə cəmiyyətdə orduya hazırlıq necədir? 

Cavab: Hərbi psixoloji hazırlığın bir neçə mərhələsi var. İlkin mərhələ, çağırışçının mülki həyatdakı hərbi-psixoloji mühitilə başlanır. Burada söhbət hərbi qulluqdan öncəki mülki həyatda hərbi psixologiyadan gedir. Çağırışçılar hərbi qulluqdan əvvəl, mülki həyatda ilkin hərbi psixoloji hazırlıq keçmədiyi üçün hərbi hissəyə düşən kimi ikinci mərhələ başlayır. 

İlkin mərhələ keçilmədiyindən hərbi hissədə birinci və ikinci mərhələ bir-birinə qarışır. Əsgərin karantin hazırlığı qurtarandan sonra hərbi hazırlıq başlamalıdır. Hərbi hazırlığın ən yüksək səviyyəsi döyüş hazırlığıdır. Bir il və ya bir il altı ay müddətinə hərbi həyatda olan əsgər vaxtı ititirir deyə, bütün proses sadəcə ümumi bilgilərə yönəldilir. Beləliklə hərbi xidmət müddəti başa çatır və əsgər döyüş hazırlığı keçmədən geri qayıdır. 

Hazırlıq keçilməməsi üzündən hərbi xidmət başa çatdıqdan sonra  məlum olur ki, əsgər natamam hərbi döyüş hazırlığı keçib. Bu səbəbə görə, hərbi psixoloji hazırlıq mülki həytada ikən həddindən artıq vacibdir. Bu hazırlığı praktik keçmirik, onun imitasiya forması hərbi oyunlardır. Oyunların özləri də düzgün keçirilmir. Məktəbdə hərbi hazırlğın sadə forması keçirilir, əldə silah tutulmur, yalnız nəzəriyyə öyrədilir.   Düşünürük ki, bu psixoloji hazırlıq sistemi peşəkar formada aşılanmalıdır. 

Sumqayıt məktəblərinin birində qumbara partlaması hadisəsi baş vermişdi. Səhv nəticəsində təlim qumbarası əvəzinə döyüş qumbarası qoyulmuşdu. Avtomat silahları təlim sırasından çoxdan yığışdırıblar. Elə hərbi hissələr var ki, əsgərin bir il altı ay ərzində silaha əli 3-5 dəfə dəyir ya yox. Bəzi əsgərlər ümumiyyətlə avtomat silahı söküb-yığa bilmir. Əsgərlər silahı ancaq cəbhə zonasında görür. Cəbhə zonasından kənar hərbi hissələrdə təhlükə olmasın deyə əsgərlərə silah verməməyə çalışırlar. Amma bu halda gənclərin hazırlığı barədə düşünən olmur. Müharibə başladığı halda əsgərlər döyüşə getməlidir. Silahı idarə edə bilmək özü döyüş qabiliyyətidir. Əsgərin döyüş qabiliyyəti natamam olanda ordu özü natamam olur.

Sual: Cəmiyyətdə ordunun nüfuzunu qaldırmaq içün nə etmək lazımdır?  

Cavab: Orduya çoxsaylı peşə sahibləri lazımdır. Sürücüdən, həkimdən, dərzidən, aşbazdan tutmuş sadalaya bilmədiyimiz peşələrə kimi. Bir zamanlar hərbi komissarlıqların tərkibində müxtəlif dərnək və kurslar var idi. Avtomobil idarə edən bir gənc hərbi xidmətə getməzdən öncə sürücülük vəsiqəsi alırdı, hərbi xidmətə artıq sürücü kimi başlayırdı. Rabitəçini, tibb işçisini və s. hazırlamaq lazımdır  və bu, istər-istəməz ordunun nüfuzunun yüksəlməsinə səbəb olacaq. Əsgər hər-hansı bir peşə sahibidirsə, hərbi hissədə buna uyğun yönləndirmə olmalıdır. Bununla paralel başqa bir peşəni də öyrətmək mümkündür.  

Sual: Şou biznes nümayəndələri bu gün milli qəhrəmanlardan daha məşhur və daha hörmətlidir. Belə olan ölkədə gənclər orduya can atarmı, torpaq  uğrunda qan tökərmi?

Cavab: Bunu isbatlamaq üçün müğənni Faiq Ağayevi və Milli Qəhrəman Eldar Ağayevi kimin tanıması haqda sorğu keçirsək yetərlidir. Azərbaycanın indi həyatda olan cəmi16  Milli Qəhrəmanı var. Milli Qəhrəmanı, peşəkar zabiti heç kim tanımır. Faiq Ağayevi isə hamı tanıyır. Bu paralel cəmiyyətdə ordu ilə şou-biznesin yerini dəqiq göstərir. İkisinin də soyadı eynidir, Ağayevdir. Biri tanınır, digərini isə tanınmırlar. E.Ağayevi hərbiçilər tanıyır, amma Faiq Ağayevi… Bu o demək deyil ki, müğənniləri tanımayaq, amma ən azı qəhrəmanlarımızı da tanıyaq, o qədər də çox deyillər. 

Hələlik müharibəyə hazırlaşmırıq, amma müharibə başlasa belə, cəmiyyət buna tam hazır deyil. Qarabağı müharibəsiz azad etmək inandırıcı görünmür. Yalnız danışıqlarla nə isə əldə etmək də ağlabatan görünmür. Ordu bir neçə uğurlu əməliyyatlar keçirməlidir. Tək ordu müharibəni uda bilməz, müharibəni dövlət udur. Ordu da xalqa arxalanır. Ona görə də səfərbərlik xalqdan gəlməlidir. Səfərbərlik zamanı xalq hazır olmayacaqsa, ordu döyüşə bilməyəcək. -26В-