Yaxın dörd ildə Qafqaz Obamanın prioritetlərindən biri olacaqmı?

(Turan-ın amerikalı analitik Devid Satterlə müsahibəsi) 

Prezident Obamanın xarici siyasəti yanvarın 20-də keçiriləcək andiçmə mərasimi ərəfəsində Vaşinqtonda ən çox müzakirə olunan mövzulardan biridir.

Ekspertlər ABŞ-ın Qafqaz regionunda iqtisadi islahatlara, o cümlədən insan hüquq və azadlıqları və demokratiya normaları sahəsində dəstəyinin necə olacağını təxmin edirlər.

Hadson İnstitutunun və Cons Hopkins Universitetinin Xarici Siyasət İnstitutunun əməkdaşı Devid Satter Turan-a müsahibəsində bu mövzulardakı fikirlərini paylaşır.

Sual: Qafqazda insanlar ABŞ-ın xarici siyasətində nə gözləyə bilərlər və Amerika-Azərbaycan münasibətlərində hansı dəyişikliklər gözlənilir?

Cavab: Azərbaycana qarşı münasibət İrandakı vəziyyətdən çox asılı olacaq. Orada vəziyyət kritik olmasa, ABŞ üçün Azərbaycanın strateji müttəfiq kimi əhəmiyyəti xeyli artacaq.

İran və Rusiya ilə Əfqanıstan üzrə əməkdaşlıq Obama administrasiyasını Rusiyada və digər keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrində insan hüquqlarına qayğını azaltmağa məcbur edir.

Sual: Vaşinqton Azərbaycandan nə gözləyir?

Cavab: Nə baş verəcəyini əvvəlcədən demək çətindir, belə ki, bütün Yaxın Şərq çaxnaşma içindədir. İran əsas müttəfiqi olan Suriyanı itirə bilər, ABŞ İrana hücum etsə və ya İsrail İrana hücum etsə, bu iki ölkənin hərbi strateqləri Azərbaycandan bu və ya digər formada dəstək gözləyəcək.

Buna görə düşünürəm ki, Amerika hərbiçiləri Azərbaycandan strateji yardım almaq mümkünlüyünü diqqətlə araşdırmalıdır.

Sual: Bir çox Vaşinqton məmurları üçün demokratiyanın irəliləməsi əvvəlki kimi ABŞ xarici siyasətinin diqqət mərkəzində olan məsələdir Eyni zamanda, həmişə energetika, təhlükəsizlik və digər maraqlar da var Bir tərəfdən aydındır ki, ABŞ öz maraqlarını müdafiə etməyə və avtoritar rejimlərlə danışıqlar aparmağa davam edir, buna baxmayaraq, digər tərəf onları pozur.

Məsələn, Azərbaycanda və Rusiyada qərb QHT-lərini bağlamaq cəhdləri, ictimai xadimlərin və jurnalistlərin təqibi faktları olub. Türkiyə həbs edilmiş jurnalistlərin sayına görə rekord vurub.

Amerikanın maraqlarını regionda irəlilədərək, eyni zamanda bütün bu problemlərə qarşı necə mübarizə aparmaq olar?

Cavab: Azərbaycan haqqında danışarkən, düşünürəm ki, bu, müəyyən mənada Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyətindən asılı olacaq. Belə ki, nə qədər ki, rəsmi Vaşinqtonun problem haqqında xəbəri yoxdur və ya nə qədər ki, hadisələr onların diqqətini çəkməyib, onlar vəziyyətə məhəl qoymamağı və ya hadisəni kiçiltməyi daha asan görəcəklər.

Azərbaycan kiçik ölkədir və onun ABŞ-ın müttəfiqi qismində əhəmiyyəti onun strateji mövqeyi ilə bağlıdır.

Bununla belə, Amerika cəmiyyəti insan hüquqları ideallarına və prinsiplərinə sadiqdir, bu pozuntular baş verdiyi zaman Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti bunu ABŞ-ın gündəliyinə daxil etmək üçün dünyanın diqqətini buna çəkməyə çalışmalıdır.

Sual: Obamanın hakimiyyətinin əvvəllərində Bakı və Vaşinqton arasında münasibətlər soyudu, baxmayaraq ki, sonradan Obama administrasiyası münasibətləri düzəltməyə çalışdı. Necə düşünürsünüz, Obamanın ikinci prezidentliyi ərzində nə olacaq?

Cavab: Cavab vermək çətindir, çünki indi administrasiya üçün real problem İranın nüvə cəhdləri, Əfqanıstanda taliblərə qarşı mübarizədir. Buna görə düşünürəm ki, Azərbaycanla bağlı xüsusi bir siyasət olmayacaq. Hazırda bu ölkəyə konkret problemlər nöqteyi-nəzərdən deyil, ümumi geosiyasi vəziyyət nöqteyi-nəzərdən baxılır. Bu, kifayət qədər acınacaqlı olsa da, belədir.

Azərbaycan dünyanın elə bir yerində yerləşir ki, ABŞ-ın orada həyati əhəmiyyətli hesab etdiyi marağı var. Və hətta Ermənistan və Azərbaycan arasında müharibəyə də ABŞ-ın həyati əhəmiyyətli maraqları cərgəsində baxılmır.

Sual: Prezident Obama ilk prezidentliyi dövründə Qafqaza sülh gətirmək üçün bir sıra addımlar atdı, lakin heç nə alınmadı: Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi, Rusiya-Gürcüstan münasibətləri, Türkiyə-Ermənistan yaxınlığı – bütün bu məsələlər həll edilməmiş qalır. Vaşinqton regionda status-kvonu dəyişdirə bilərmi?

Cavab: Düşünürəm ki, şans var... Əlbəttə, Amerika tərəfinin Dağlıq Qarabağ müharibəsi və bu məsələnin həllinin əhəmiyyəti barədə yaxşı məlumatı var. Amma hazırda bu, ən üstün prioritet deyil və çətin ki, olsun, təbii ki, regiondakı hadisələr ümumi strateji maraqları təhlükəyə atmasa.

Sual: Maqnitski qanunu açır-aşkar Moskvanın xoşuna gəlmədi. Soyuq müharibənin yenidən başlayacağını demək olar?

Cavab: ABŞ Administrasyası bunu istəməzdi. Məsələ ondadır ki, Konqres və Amerika xalqı Kremlin hərəkətlərinə ABŞ administrasiyasından asılı olmadan reaksiya verib. Düşünürəm ki, münasibətlər pisləşib və bir sıra səbəblərdən pisləşməyə davam edəcək.

Bu səbəblərdən biri Rusiya rejiminin çox avtoritar və korrupsiyaya uğramış, həmçinin kriminal olmasıdır və Sergey Maqnitskiyə qarşı cinayət bu rejimin yalnız bir hissəsidir.

Eyni zamanda, Putinin mövqeyi əvvəlki qədər güclü deyil. Ona qarşı çoxsaylı etiraz nümayişləri baş verir, buna görə Putin diqqəti özündən yayındırmaq üçün əhalini daha çox xarici düşmənə qarşı səfərbər edəcək. 

Xarici düşmən roluna ən yaxşı namizəd isə ABŞ-dır. 

Sual: ABŞ və Rusiyanın Azərbaycandakı prioritetləri arasında əsas fərqlər nədən ibarətdir?

Cavab: Zənnimcə, ABŞ-ın Azərbaycan vasitəsilə neft kəməri marşrutlarını müxtəlifləşdirmək, habelə Rusiyanın Xəzər neftinin nəqlini tam nəzarəti altına almasına mane olmaq istəyi var.

Amma Amerikanın Azərbaycanda başqa maraqları da var və artıq qeyd etdiyim kimi, İranla münaqişə baş verərsə, Azərbaycan çox mühüm logistika meydanına çevrilə bilər.

Əminəm ki, israillilər də buna eyni şəkildə baxır.

Sual: Vaşinqtonda Azərbaycanın real imicini necə təsvir edərdiniz?

Cavab: Fikrimcə, insanlar Azərbaycanın Xəzər neftinə görə çox zəngin olduğunu və sərvətlərin kifayət qədər düzgün paylanmadığını başa düşürlər, böyük korrupsiya olduğunu və dissidentlərin qətlə yetirildiyini bilirlər. Yəni, başqa sözlə, Azərbaycan bir çox digər postsovet respublikaları ilə eyni imicə malikdir.

Sual: Azərbaycanda belə bir fikir var ki, din müntəzəm müxalifəti əvəz edəcək. Belə bir təhlükə ehtimalı nə dərəcədədir?

Cavab: Bu təhlükə realdır və təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada.

Uzaq gələcəkdə bu dini qruplar avtoritar rejimlər üçün indi onlara qarşı müqavimət göstərən insanlardan daha çox təhlükəlidir.

Məhz buna görə qeyri-demokratik rejimlər dünyada real olaraq zəifdir, çünki radikal müxalifətin meydana çıxmasına şərait yaradırlar. Vaxtilə korrupsiyaya uğramış çar rejimi məhz belə radikal kommunizmə şərait yaratdı. -25В-