Finiş xətti əlçatmazlıq çərçivəsindədir

ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Azərbaycan və Ermənistan XİN başçılarının Dövlət Departamentinin vasitəçiliyi ilə aparılan dörd günlük məsləhətləşmələri başa çatdıqdan sonra bildirib ki, iki ölkə arasında sülh sazişi “əlçatandır”.

Amma o, bunun iki düşmən Qafqaz ölkəsinin rəhbərlərinin xoş məram nümayiş etdirməsi şərti ilə mümkün olduğunu qeyd edib.

“Mən nazirlərə təklif etdim ki, paytaxtlarına qayıtsınlar və hökumətləri ilə əlavə xoş məram, elastiklik və güzəşt olduğu təqdirdə sazişin əlçatan olacağı haqqında fikri bölüşsünlər”, deyə Blinken qeyd edib. 

Daha sonra Blinken qeyd edib ki, “istənilən marafonun son mili həmişə ən çətin olur. ABŞ dostlarımıza finiş xəttini keçməyə kömək etmək üçün buradadır”.

Dövlət Departamentinin başçısının sözlərindən belə çıxır ki, sülh müqaviləsinin aqibəti Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin əlindədir və hər şey onların razılaşmaq qabiliyyətindən asılıdır.

Ola bilər ki, bu, tərəflərin əsas aspekti, mümkün sazişin ən önəmli müddəası, daha dəqiq isə Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin gələcəyi ilə bağlı güzəştə hazır olmaması ilə əlaqədar Qərb hələlik prosesdən kənarda dayanır.

ABŞ-da nazirlər Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyan Dövlət Departamentinin Arlinqtondakı Diplomatik Xidmət İnstitutunda maraqlı gözlərdən uzaqda Qarabağ tapmacası ilə məşğul olduğu vaxtda prezident İlham Əliyev və baş nazir Nikol Paşinyan öz bəyanatları ilə mövqelərinin prinsipiallığını və sülh nizamlanmasında irəliləyiş olmadığını təsdiq ediblər. Əliyev mayın 3-də Şuşada beynəlxalq konfransda bildirib ki, Dağlıq Qarabağ Respublikasını subyekt kimi tanımır və Qarabağ erməniləri ilə bir icma kimi məsləhətləşmələr aparmağa hazırdır.

“Biz onlara sülh sazişinin layihə variantının dörd nüsxəsini, dörd yeni variantını göndərdik. Onlar öz qeydlərini bildirdilər. Biz onların sonuncu şərhini qırx gündən çoxdur ki, gözləyirdik. Biz bu şərhi, sadəcə, bir həftə bundan əvvəl aldıq. Bu da Vaşinqtondakı görüşdən əvvəl idi, çünki onlar onsuz da Vaşinqtondakı görüşün mənasız olduğunu başa düşdülər. Lakin bizim bu şərhlərdə gördüklərimiz yenə də Azərbaycana qarşı ərazi iddialarıdır… sülh sazişinin mətninə mövcud olmayan qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nı salmaq üçün istənilən cəhd qeyri-məhsuldardır”.

Öz növbəsində, Paşinyan mayın 4-də Çexiyaya rəsmi səfəri zamanı Praqanı və ümumilikdə Qərbi Laçında NBM təsis edilməsi və Qarabağda etnik təmizləmə aparmaq səyləri ilə əlaqədar Azərbaycana qarşı məqsədyönlü təzyiq göstərməyə çağırıb.

“Dörd aydır Dağlıq Qarabağa qaz verilməsi dayandırılıb, elektrik verilməsində fasilələr var, ərzaq məhsulları talonla satılır, bu da humanitar böhrana səbəb olub. Dağlıq Qarabağa və Laçın dəhlizinə faktların yığılması üzrə beynəlxalq missiya göndərilməsini zəruri hesab edirik. Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın hərəkətlərinə qiymət verməlidir”.

Arlinqtonda nazirlər şərti adı “Münasibətlərin normallaşması haqqında saziş” olan müqavilə layihəsini müzakirə ediblər. Yerevan üçün əsas olan Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin statusu məsələsi danışıqlar gündəliyinə daxil edilməyib.

“Öz müqəddəratını təyin etmə” kimi məsələlər danışıqların gündəliyinə daxil edilməyib, yalnız Azərbaycan qanunlarına uyğun olaraq ermənilərin “hüquqlarının müdafiəsi və təhlükəsizliyi” müzakirə olunur, xəbəri “Azadlıq Radiosu”nun Ermənistan xidməti yayıb. Bir halda ki, Ermənistan tərəfi Qarabağın danışıqlarda subyekt kimi çıxış etməsinə nail olmağa çalışır.

Blinken Bayramova və Mirzoyana “finiş xəttini keçməyə” kömək etdiyi vaxtda Kreml son anda amerikalıların bütün cəhdlərini əngəlləyən bəyanat yayıb.

Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov qeyd edib ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında vəziyyətin nizamlanmasına yalnız RF ilə birgə əldə edilmiş alternativi olmayan üçtərəfli razılaşmalar əsasında yardım təqdirə layiq ola bilər.

“İki ölkə arasında mövcud olan problemlərin həlli və regionda gərginliyin azalmasına yönəlmiş hansısa birgə tədbirlərin və addımların işlənib hazırlanması Rusiya ilə birlikdə imzalanmış üçtərəfli sənədlər əsasında mümkündür. Hələlik nizamlanmaya şərait yarada biləcək hər hansı başqa hüquqi əsas yoxdur. Müvafiq olaraq, indiyədək bu üçtərəfli sənədlər tamamilə alternativsizdir”.

Peskovun bəyanatı The Wall Street Journal-ın danışıqlarla bağlı rəyini faktiki olaraq təsdiq edib. Nəşrin rəyinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Rusiya və İran birlikdə Amerikanın vasitəçiliyini neytrallaşdırmağa çalışacaqlar.

WSJ-nin şərhində qeyd edilir ki, Amerikanın daha fəal iştirak etməsi zərurəti yaranıb, belə ki, Rusiya və İran sülh prosesini pozmaq üçün, çox güman ki, Qarabağ ermənilərindən istifadə edəcəklər.

“Cənab Blinken tərəfləri Amerikanın bir neçə günlük təcrübi vasitəçiliyini gözləməyə hazırlayıb. Bu plan sülh vasitəçisi kimi Vaşinqtonun rolunun xeyli genişlənməsindən ibarətdir ki, bu da tərifə layiqdir. Noyabrda da cənab Blinken Mirzoyanı və Bayramovu qəbul edib, amma həmin vaxt yalnız qonaqlarını salamlayıb və bir-biri ilə birbaşa əlaqə saxlamağa çağırıb. İndi cənab Blinken etiraf edir ki, Amerikanın daha fəal iştirakı olmadan Rusiya və İran sülh prosesini pozmaq üçün ermənilərlə əməkdaşlıq edəcək”.

Arlinqton danışıqlarının nəticələrindən göründüyü qədər, Moskva hələ də Vaşinqton və Brüsselin vasitəçilik səylərini əngəlləməyə müvəffəq olur.

ABŞ, Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər idarələri başçılarının dörd günlük görüşü ərəfəsində Amerikanın diplomatik mənbələri bildiriblər ki, Vaşinqton danışıqlarında sülh üçün “yol xəritəsi” hazırlamaq mümkün olsa, Avropa “bir neçə gün ərzində” sülh müqaviləsi bağlamaq üçün Azərbaycan və Ermənistan liderlərini qəbul edərək, “işini yekunlaşdıracaq”.

Yəni söhbət Avropa Siyasi Birliyinin iyunun 1-də Kişinyovda keçiriləcək sammitindən gedə bilərdi. Sammitdə Avropa İttifaqının rəsmiləri və Azərbaycan və Ermənistan da daxil olmaqla, Avropanın 50-yə yaxın dövlət və hökumət başçısı iştirak edəcək.

“Ümid edirik ki, Kişinyovda Praqada (ötən ilin oktyabrında) keçirilən dialoq kimi yüksək səviyyəli dialoq keçirmək mümkün olacaq”, deyə Fransa XİN başçısı Katrin Kolonna Arlinqton səfəri ərəfəsində regiona səfəri zamanı bildirib.

Kolonna Fransanın tezisini təkrar edib: “Ermənistan və Azərbaycan bir-birinin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tanımalıdır - bu, sülh müqaviləsinin əsasını təşkil etməlidir”.

Amma Yerevanın və Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin Azərbaycanın tərkibində istənilən şəkildə mövcudluğu istisna edən prinsipial mövqeyi ilə əlaqədar bu müqavilənin bağlanması qeyri-mümkündür.

Ermənistan və Azərbaycan arasında danışıqlar prosesində yalnız o halda irəliləyiş ola bilər ki, Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin öz müqəddəratını təyin etməsi məsələsi sülh müqaviləsinə daxil edilsin. Bu barədə mayın 4-də keçirilən brifinqdə ER Milli Yığıncağının insan hüquqlarının müdafiəsi və ictimaiyyətlə əlaqələr komissiyasının sədri, deputat Taqui Tovmasyan jurnalistlərin xahişi ilə vaşinqtonun Ermənistan və Azərbaycan arasında danışıqlar prosesində irəliləyiş haqqında bəyanatını şərh etmək xahişinə cavabda bildirib.

O qeyd edib ki, Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin öz müqəddəratını təyin etməsindən Fransa prezidenti, Almaniya kansleri, bununla bağlı layihələr təqdim edən ABŞ konqresmenləri Ermənistanın özündən daha çox danışır.

Qarabağ ermənilərinin lideri Araik Arutyunyan da ənənəsinə uyğun olaraq belə bir bəyanatla çıxış edib. O, Ermənistan rəhbərliyini və bütün erməniləri “Dağlıq Qarabağ xalqının mübahisəsiz öz müqəddəratını təyin etmək hüququ” uğrunda qətiyyətli və uzun mübarizə aparmağa çağırıb.

Son günlər maraqlı münaqişə tərəflərinin və vasitəçilərin bütün bu xaotik ritorikası danışıqlar prosesinin “nə sülh, nə müharibə” status-kvo vəziyyətində davam edəcəyini göstərir.

Ermənistan və Azərbaycan, hər biri öz maraqlarına əsaslanaraq, bu şəraitdə 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanata istinad etməyə üstünlük verir, Ermənistan və Azərbaycan XİN başçıları Avropa sammiti ərəfəsində Moskvada bu bəyanat çərçivəsində məsləhətləşmələr aparacaqlar. Çətin ki, Kremldən Bakıya və Yerevana Kişinyovda Aİ liderlərinin tövsiyələrinə qulaq asmağı məsləhət görsünlər.