Tramp israrlı şəkildə eyni mövqeni təkrarlayırsa, deməli, o ciddiyə alınmalıdır

ABŞ-nin 47-ci Prezidenti Donald Tramp yanvarın 20-də and içərək vəzifəsinin icrasına başladı. O, fəaliyyətə Meksika ilə sərhəddə fövqəladə vəziyyətin tətbiqi ilə başlayıb, həmçinin dərhal milli enerji fövqəladə vəziyyətini elan edəcəyini, strateji ehtiyatları dolduracağını və Amerikanın enerjisini bütün dünyaya ixrac edəcəyini vəd edib.

Co Baydenin prezidentliyi dövründə qəbul olunmuş 78 qərarı ləğv edən Tramp yeni fərmanla Kubanı yenidən terrorizmə dəstək verən dövlətlər siyahısına salıb.

Tramp həmçinin ABŞ-nin Paris İqlim Sazişindən, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatından çıxması ilə bağlı da fərman imzalayıb.

ABŞ Prezidenti hesab edir ki, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin müharibəyə son qoymaq üçün danışıqlar aparmalıdır. Onun fikrincə, Putin razılaşmanı qəbul etməməklə Rusiyanı məhv edir.

Bəs Trampın hakimiyyəti dünyaya və regiona nə vəd edir?

Siyasi şərhçi Şahin Cəfərli mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Şahin bəy, Trampın ilk addımları və bəyanatları sizdə hansı qənaət formalaşdırır?

Cavab:Trampın ilk addımları onun seçicilərə verdiyi vədlərini həyata keçirməkdə qərarlı olduğunu göstərir. Təbii ki, həmin vədləri nə dərəcədə uğurla gerçəkləşdirə biləcəyini zaman göstərəcək. Amma yeni Prezidentin öz proqramına sadiq və xalqla münasibətlərində dürüst davrandığını söyləmək lazımdır.

Sual: Bir çox ekspertlər onun bəyanatlarını qeyri-ciddi hesab edir, bəziləri isə narahat olduqlarını deyirlər. Sizcə, onun siyasətindən narahat olmağa dəyərmi?

Cavab: ABŞ Prezidenti vəzifəsini tutan istənilən şəxsin bəyanatlarına, sözlərinə ciddi yanaşmalıyıq. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, ABŞ Prezidentinin ağzından çıxan hər söz, hər cümlə praktikada mütləq mənada öz əksini tapır və reallaşır. Amma o, israrlı şəkildə eyni mövqeni təkrarlayırsa, deməli, bunu hər kəs ciddiyə almalıdır. Kanada, Panama və Qrenlandiya ilə bağlı dediklərinə gəldikdə, Trampın bu niyyətlərini hərbi güc tətbiq etməklə həyata keçirəcəyinə şübhə edirəm. Bu məsələdə diplomatiyaya üstünlük veriləcək. Sadəcə olaraq, Trampın anlaşma, yaxud onun sevdiyi sözlə ifadə etsək, sövdələşmə əldə etmək metodu klassik diolomatiya üsullarından fərqlənir. O, öncədən sərt və birmənalı mövqe ortaya qoymaqla, qarşı tərəfi hələ masaya oturmadan öz mövqeyini yumşaltmağa və sövdələşməyə tam açıq olmağa vadar etməyə çalışır.

Sual: Onun siyasəti dünyaya nə vəd edir? Hansı problemlər həll olunacaq, hansı problemlər qabaracaq?

Cavab: Hazırda onu görürük ki, Tramp Ukrayna müharibəsini mümkün olan ən qısa müddətdə dayandırmaq istəyir. Təbii ki, buna nail olub-olmayacağını zaman göstərəcək, amma şans var. O, hələ vəzifəsinin icrasına başlamadan İsrail və HƏMAS arasında anlaşma əldə olunmasında mühüm rol oynadı. Sonrakı mərhələdə böyük ehtimalla İsrail və ərəb ölkələri arasında normallaşmanı nəzərdə tutan “İbrahim anlaşmaları”nın həyata keçiriləcəyini müşahidə edəcəyik. Tramp Çinlə qarşılıqlı ticarətdə ABŞ-nin əleyhinə olan böyük həcmdə kəsiri dialoq yolu ilə azaltmağa çalışacaq, bu mümkün olmasa,Çin məhsullarına yüksək rüsumlar tətbiq edəcək. Bunu müttəfiq ölkələrlə (Kanada, Britaniya, Avropa İttifaqı, Yaponiya, Cənubi Koreya) ticarətə də aid etmək olar. Tramp iqtisadi, ticarət münasibətlərində müttəfiqliyə çox da əhəmiyyət vermir və hər hansı ölkəyə birtərəfli güzəştlərin qəti əleyhinədir. Şübhəsiz ki, Hind-Sakit okean regionunda ABŞ-nin Çinə qarşı aktivliyi davam edəcək. Əgər Çin hökuməti Tayvan məsələsini hərbi yolla həll etməyə cəhd edərsə, bu halda mövcud idarəolunan gərginlik açıq toqquşmaya çevrilə bilər. Orta Şərqdə İranın sıxışdırılması Tramp dövründə də davam edəcək və qarşıdakı 4 il ərzində bu ölkənin nüvə proqramı ilə bağlı problemin həlli üçün ABŞ və İsrail tərəfindən hərbi gücün tətbiqini də istisna etmək olmaz. 

Sual: Regiona necə təsir edəcək Trampın siyasəti?

Cavab: Bizim region – Cənubi Qafqaz ABŞ xarici siyasət prioritetləri baxımından ilk sıralarda dayanmır. Amma yeni administrasiya yaxın gələcəkdə Azərbaycan və Ermənstan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail ola bilər. Yeni dövlət katibi Marko Rubio ilə Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan arasındakı telefon danışığında bu mövzu gündəmə gəlib. Ankara və Vaşinqtonun tezliklə sülh imzalanması məsələsində maraqları üst-üstə düşür. Gürcüstandakı siyasi böhranla bağlı Tramp administrasiyasının hansı mövqe tutacağı hələ aydın deyil. Konqresdə respublikaçılar və demokratlar Bidzina İvanişviliyə və onun hökumətinə qarşı sərt mövqedədir və bu ölkədəki etirazçılara, müxalifətə açıq dəstək verirlər. Administrasiya Konqresdəki bu rəyi rədd edə bilməz. Amma “Gürcü Arzusu” hökuməti ümidlidir ki, Tramp dövründə onlara olan münasibət müsbətə doğru dəyişəcək və Qərblə əlaqələrdə yeni səhifə açılacaq, ölkədəki etirazlar isə heç bir nəticə əldə etmədən sona çatacaq. Bu ümid özünü doğrultmasa, Gürcüstanda vəziyyətin dəyişməsinin şahidi ola bilərik.

Sual: Azərbaycan hakimiyyəti onun yenidən prezident kürsüsünə oturmasından məmnun görünür. Amma bundan əvvəlki hakimiyyəti dövründə neftin qiyməti dünya bazarında xeyli aşağı enmişdi. Maraqlıdır, Azərbaycan hakimiyyətinin onun yeni gəlişindən umacağı nədir?

Cavab: Azərbaycan hakimiyyəti ideoloji-siyasi baxımdan özünü Tramp və respublikaçıların “trampçı” qanadı ilə eyni düşərgədə görür. Onlar hesab edirlər ki, Trampın və ümumən respublikaçıların ideoloji müstəvidə mühafizəkar dəyərlərə üstünlük verməsi, siyasi sahədə isə idealizmdən uzaq, praqmatik mövqeyi bu administrasiya ilə daha rahat anlaşmağa münbit zəmin hazırlayır. Trampın xarici syasətdə daha çox biznes təfəkkürü ilə hərəkət etməsi, masaya oturub konkret sövdələşmələr əldə etməyə, alverə meylli olması Bakıda müsbət qarşılanır. Azərbaycanda populyar olan küçə jarqonu ilə ifadə etsək, bizim hakimiyyət düşünür ki, Trampla oturub “kişi söhbəti” eləmək mümkündür. Demokratlar isə bütün bu məsələlər üzrə republikaçıların tam antoqonisti kimi qəbul olunur. Bakıda hesab edirlər ki, demokratlarkonkret deyil, qeyri-ardıcıldır, verdikləri sözlərdən yayınır, yalan danışır və s... Xarici siyasətdə demokratların bəzən insan haqları və demokratiya məsələlərini önə çəkməsi (ritorik səviyyədə də olsa) Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən daxili işlərə müdaxilə kimi qəbul olunurvəqıcıq doğurur. Belə bir yanaşma var ki, respublikaçılar ikitərəfli dialoqda enerji və təhlükəsizlik sahələrinə üstünlük verdiyi halda, demokratlar insan haqları mövzularını da qaldırır, ölkədəki müstəqil-müxalif vətəndaş cəmiyyəti qurumlarını maliyyələşdirməklə daxili sabitliyə təhlükə törədir. Eyni zamanda, demokratlar Azərbaycanda “ermənipərəst” qüvvə kimiqəbul olunur. Bütün bu səbəblərdən respublikaçılar daha arzuolunan tərəf-müqabil sayılır.

Neft mövzusuna gəldikdə isə Tramp artıq bu əmtəənin qiymətini aşağı salmaq lazım olduğunu açıqlayıb. Əgər neft ciddi şəkildə ucuzlaşarsa və ucuz qiymətlər bir müddət (azı 1 il) davam edərsə, şübhəsiz ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı ciddi stresə girəcək. Azərbaycanda hələ də xammal ixracına əsaslanan arxaik iqtisadi model mövcuddur. Bizim dövlət büdcəsi tamamilə neft-qaz gəlirlərindən asılıdır. Bu gəlirlərdə hiss olunan azalma baş verərsə, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün qırmızı işıqlar yanmağa başlayacaq. Belə olan halda manatın devalvasiyası və sosial gərginlik qaçılmazola bilər.   

Sual: Trampın Panama, Kanada, Qrelandiya ilə bağlı dedikləri başqa ölkə liderlərinə də ilham verə bilərmi?

Cavab: Trampın öz ərazi iddialarını praktik müstəvidə, zorla reallaşdırmağa çalışması şübhəsiz ki, beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması demək olardı. Bu halda Rusiyanın Ukraynadakı işğalçılığı da, bir növ, legitimləşər. Ümumən güclü dövlətlər zəifləri əzməyə, onların ərazilərini, sərvətlərini ələ keçirməyə həvəslənə bilər. İnanıram ki, bunlar baş verməyəcək və ABŞ tərəfi bu məsələlərin həllində diplomatik metodlara üstünlük verəcək.