İnternet qiymətləri artırıldı: Rəqabətsiz mühit, inhisarçılıq və əziyyət çəkən istehlakçı...

Avqustun 15-də Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinə tabe olan “Aztelecom” dövlət telekommunikasiya provayderi davam edən antiinhisar araşdırmalarına baxmayaraq, qiqabit passiv optik şəbəkə (GPON) xidmətlərinin tariflərini artırıb.

“Aztelecom” özünün aztelekom.az veb saytını yeni qiymətlərlə yeniləyib ki, bu da istehlakçılara təqdim olunan minimum internet sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Yenidən nəzərdən keçirilmiş tariflərə əsasən, minimum trafik sürəti 40 Mbit/s-dən 100 Mbit/s-ə yüksəlib. İndi istehlakçılar ayda 100 Mbit/s üçün 25 manat, 150 Mbit/s-ə 30 manat və 250 Mbit/s-ə 36 manat ödəyəcəklər. Bundan əvvəl 40 Mbit/s sürətli ən aşağı paket 18 manata başa gəlirdi.

Elan Azərbaycan Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin yoxlaması fonunda verilib. Avqustun 14-də agentlik “Aztelecom” və “Baktelecom” dövlət telekommunikasiya provayderlərinin  tətbiq etdikləri  qiymət dəyişikliklərinin yoxlanılmasına  başlayıb. Araşdırmada məqsəd provayderlərin hərəkətlərinin Rəqabət Məcəlləsinə  uyğun olub- olmadığını və yeni tariflərin hüquq normalarına uyğun  tətbiq edilib-edilmədiyini müəyyən etməkdir.

Araşdırma barədə qərar sahə üzrə ekspertlərin tənqidlərindən sonra qəbul edilib. Onlar dövlət provayderlərinin birtərəfli hərəkətlərindən narahatlıqlarını bildiriblər.  “Aztelecom”un qiymət artımı Azərbaycanın telekommunikasiya bazarında inhisarçı nəzarətilə bağlı narahatlığı artırıb, istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi və bazarın şəffaflığı məsələlərini ön plana çıxarıb.

Araşdırma davam etdiyi üçün onun nəticəsi Azərbaycanın  inkişaf edən rəqəmsal məkanında qiymət siyasətinin tənzimlənməsinə dair presedent yarada bilər.

Mövzu ilə bağlı İT üzrə mütəxəssis Vahid Qasımov ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Vahid bəy, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinə tabe olan “Aztelecom” dövlət telekommunikasiya provayderi davam edən antiinhisar araşdırmalarına baxmayaraq, qiqabit passiv optik şəbəkə (GPON) xidmətlərinin tariflərini artırıb. Elan Azərbaycan Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin yoxlaması fonunda verilib. Bu elandan bir gün əvvəl  agentlik “Aztelecom” və “Baktelecom” dövlət telekommunikasiya provayderlərinin tətbiq etdikləri qiymət dəyişikliklərinin yoxlanılmasına başlayıb. Araşdırmada məqsəd provayderlərin hərəkətlərinin Rəqabət Məcəlləsinə uyğun olub-olmadığını və yeni tariflərin hüquq normalarına uyğun tətbiq edilib-edilmədiyini müəyyən etməkdir. Buna baxmayaraq qiymətlər qaldırıldı. Bu nədən xəbər verir?

Cavab: İnhisarçılıq siyasəti aparan müəssisələr də dövlət müəssisələridir. Antiinhisarçılığa nəzarət edən də bir dövlət qurumudur. Faəliyyəti, ancaq ondan ibarətdir ki, şikayət olunanda, "biz məşğul olarıq" deyərək, aranı yatışdırsın. Ola bilsin ki, müəssisələrlə həqiqətən də müəyyən bazarlıq edərək qiymətləri 1-2 manat aşağı salsın, ya da müəyyən regionlar və ya sosial qruplar üçün endirim siyasətini tətbiq etsin. Amma ümumilikdə, dövlət səviyyəsində inhisarçılığın əsas əlamətləri, rəsmi olaraq guya bir neçə müəssisənin iş görməyidir, de-fakto isə həmin müəssisənin eyni mərkəzə tabe olmasındadır. Həmin mənzərəni təkcə internet qiymətlərində yox, domen satışı sektorunda da, mobil rabitə sektorunda da, dərman sektorunda da, yanacaq sektorunda da müşahidə etmək mümkündür: rəqabətli qiymət yoxdur, fərqli müəssisələrin eyni qiymətə satış etmək məcburiyyətləri var. Rəqabət olmadığına görə də, əziyyəti istehlakçı çəkir.

Sual: İnternetin minimum trafik sürəti 40 Mbit/s-dən 100 Mbit/s-ə yüksəlib. Qiymətlərə gəlincə, istehlakçılar ayda 100 Mbit/s üçün 25 manat, 150 Mbit/s-ə 30 manat və 250 Mbit/s-ə 36 manat ödəyəcəklər. Bundan əvvəl 40 Mbit/s sürətli ən aşağı paket 18 manata başa gəlirdi. Sadə vətəndaş sadəcə aşağı və ya normal orta sürətli internet sürəti almaqda daha çox maraqlıdır, nəinki sürətli internet paketi almaqda. İndi belə deyək misal üçün, Gədəbəyin hansısa ucqar kəndində yaşayan Məmməd dayıya 100 Mbit/s lazımdırmı? Hətta nəzərə alanda ki, o həm də məcburi şəkildə bunun üçün artıq pul da ödəməlidir.

Cavab: Minimal paketlərdə trafik həcmlərinin artırılması ölkə səviyyəsində kifayət qədər əhəmiyyətli məsələdir. Çünki beynəlxalq qurumlar vəziyyət monitorinqlərini aparanda, əhalinin əsas hissəsinin aşağı trafiki istifadə etməsi, ölkə miqyasında orta trafikin digər ölkələrə görə daha aşağı olmasına gətirib çıxarır. Bu da Azərbaycanın imicinə çox da yaxşı təsir etmir. Buna görə də, infrastruktur imkan verdiyi təqdirdə minimal trafik limitinin artırılması ümumilikdə müsbət bir addım olaraq qiymətləndirmək olar. Ümumilikdə götürüləndə trafikin vahid qiyməti ucuzlaşdığını nəzərə alaraq, qiymətlərin yenidən tənzimlənməsi də bir qədər anlaşılandır. Amma yuxarıda qeyd etdiyim kimi, yük, həmişəki kimi əhalinin boynuna düşəcək. 18 manata qoşulduğu internetə artıq 25 manat ödəməklə, ayda 7 manat artıq ödəmiş olacaq. Ölkədə ortalama trafikin 2 dəfədən artıq yüksəlməsi fonunda aylıq 7 manat vətəndaş üçün çoxmu əhəmiyyətli bir məbləğdir? Bir çox vətəndaş üçün, xeyr, qatlana bilər. Amma, qeyd etdiyim kimi, həssas əhali qrupuna daxil vətəndaş ailələri üçün və gəlirləri aşağı olan region sakinləri üçün güzəştli qiymətlərin tətbiq olunması hamını qane edəcək həll yolu ola bilər. Provayderlərin dövlətə aid olduğunu nəzərə alsaq, dövlət bunu asanlıqla təşkil etmə gücünə malikdir.

Sual: Amma satıcının “Mənim aşağı sürətli internet paketim yoxdur” – deməsi insanları məcburən bu paketə keçib artıq pul ödəməsinə səbəb olacaq. Bu nə dərəcədə düzgün addımdır?

Cavab: Çıxışsız vəziyyət yoxdur. Əhalini maddi olaraq onsuz da sıxdıqca sıxırlar. Nəticədə də, vətəndaş özünə uyğun müəyyən bir çıxış yolu tapır. Gədəbəydəki Məmməd dayı üçün əlavə 7 manat ödəmək çətinlik yaratdığı təqdirdə, o internet xidmətindən imtina da edə bilər. 3-4 ev birləşərək 1 internet paketi alıb, evlər arası məsafədən asılı olaraq ya naqilsiz (Wi-Fi) ya da naqil (LAN + Router) vasitəsi ilə aralarında paylaşa da bilərlər. Amma nəticədə, provayder istehlakçılarını itirmiş olacaq. Buna görə də, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, xüsusilə də regionlar üçün qiymətləri əvvəlki kimi saxlamaqla, yuxarı trafikli internet verilə bilər. Onsuz da rayon(kənd) yerində trafik sərfiyyatı yuxarı olası deyil, sürətə görə yox, həcmə görə ödəniş edən provayderlər üçün bu böyük ziyan verməz.

Sual: Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkədə 1.6 milyon internet abunəçisi var. Onun da 60%-dən çoxu Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin (RİNN) tabeliyindəki Aztelekom, Baktelekom, Azevrotel) təbii inhisarçı şirkətlərə aiddir. İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyi 163 provayder şirkəti qeydə aldığı digərlərinin bazar payı isə cəmi 1% civarındadır. İndi müştəriləri daha sürətli internet paketi (100bits) almağa təhrik etmənin hansı məqsədləri ola bilər?

Cavab: Bu təhrik deyildir. Qeyd etdiyim kimi, bu ölkə miqyasında internetin orta sürətinin yüksəldilməsi üçün atılan zəruri və stratejik əhəmiyyətli bir addımdır. Buradakı problem, 163 provayder (bunların hamısı İSP deyil, aralarında hostinq provayder, operator v.s. da var) ola-ola bazar payının inhisarçılığı haqqında danışmağa əsas verən ədalətsiz paylanmadır.

Sual: Ölkədə internet tariflərinin 30 faizə yaxın bir həddə artırılmasının doğura bildiyi risklər də istisna olunmur. Bu qərardan sonra aztəminatlı insanlar, bölgələrimizdə yaşayanlar, həssas sosial qrupların internetdən imtina halı da arta bilər. Bunu nəzərə alınmırmı? Yoxsa bu da məqsədlidir?

Cavab: Digər komunallarla müqayisədə internet ən son qiymət artımı göstərən xidmətdir.  Necə ki, digər komunalların qiymət artımına əhali arasında gileylənməkdən başqa reaksiya verilmədiyi kimi, bu da udula bilər. Vətəndaş işıq, su, qaz, yanacaqdan imtina edə bilmədiyi kimi, indiki dövrdə informasiyadan, onun təminatçısı olan internetdən də imtina edə bilməz. Buna görə də, xidmətdən tam imtina etməz, alternativ, yuxarıda qeyd etdiyim çıxış yollarını axtarıb mütləq şəkildə tapacaq. Həmin addımlar qiymət qaldıran qurumlar tərəfindən əvvəlcədən nəzərə alınıbmı? Zənn etmirəm. Amma əhali öz başının çarəsinə baxdığı kimi, həmin qurumlar da artıq, istehlakçıların azaldığı təqdirdə müəyyən addımlar atmalı olacaq.

Sual: Necə etmək olar ki, internet hamı üçün əlçatan və qiyməti də münasib, cibəuyğun olsun? Sizin təklifləriniz nədən ibarətdir?

Cavab: İnternetimiz ola bilsin ki, qonşu ölkələrlə müqayisədə daha bahadır. Bu, birinci növbədə ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun və xüsusilə də İT sektorunun qonşu ölkələrlə müqayisədə çox daha az inkişaf etdiyindən irəli gəlir. Dövlət İT sektoruna girişməkdən və inhisarçılıq yaratmaqdan əl çəksə, İT sektor müstəqil olsa, sektora xarici şirkətlər cəlb olunsa, rəqabət mühiti yaransa, - nəticədə İT sektoru inkişaf edəcək və rəqabətli qiymətlər istehlakçılara uyğun seçim imkanlarını təqdim edəcək. Hər şey yazıldığı kimi asan olsaydı, çox gözəl olardı. Amma bu dediklərim illər aparacaq. Hamımıza səbr arzulayıram. İnkişaf qurban tələb edir.