Məmurların gəlir bəyannaməsinin qəbulu yanvarın 30-da başa çatır. Qanuna görə

"Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi Qaydaları"nın təsdiq edilməsi haqqında qanunu onu icra etməli olanlar qəbul edildiyi gündən (24 iyun 2005-ci il) demək olar ki, unudublar. Seçkidən-seçkiyə müxalifət partiyaları "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" qanuna əsasən işlənmiş bu qanunu hakimiyyətin yadına salır, əlinə böyük sərvət toplamış oliqarxlardan bunun mənşəyini soruşur, seçki başa çatdıqdan sonra hər şey yenidən özməcrasına qayıdır. Amma hakimiyyət də vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi məsələsinə ara-sıra qayıdır. Düzdür, qanunun həmin ilin 9 avqust tarixindən qüvvəyə minməsinə baxmayaraq, hələ heç bir məmur gəlirlərini və əmlak vəziyyətini bəyan etməyib.

2018-ci ilin sonuna az qalmış parlament "Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi Qaydaları"nın təsdiq edilməsi haqqında qanuna növbəti düzəliş http://meclis.gov.az/?/az/law/2090/1 edib. Bəs qanuna "əl gəzdirmək" nədən indi yada düşüb? Məsələ çox sadə imiş: qanunda adı çəkilən dövlət qurumlarından birinin (Mərkəzi Bankının yanında Maliyyə Monitorinqi Xidməti) adı dəyişdirilib və bu, formal da olsa, sənəddə əksini tapmalıdır. Əslində, bu düzəlişin özü də gecikmiş addımdır: Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Monitorinqi Xidməti (MMX) ötən ilin may ayının 25-də yaradılıb. 2016-cı il fevralın 3-də ləğv edilənədək MMX Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının yanında fəaliyyət göstərirdi. Ləgv olunduqdan sonra isə o, Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasında idarə statusunda idi. Başqa sözlə, qurum bu dövrdə "üç dəfə cilddən-cildə girib" və qanuna düzəliş təxminən 3 il gecikib. Düzəlişin qısa mahiyyəti budur ki, maliyyə xarakterli məlumatları təqdim etməli olan şəxslər arasında MMX-nın direktoru və onun müavini də var. Amma fakt budur ki, bu düzəlişdən sonra da onlar gəlirləri haqda məlumata heç kəsə təqdim edəsi deyillər.

Maraqlıdır ki, parlamentarilər bu dəyişikliyi "Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında" qanunda 12 iyun 2018-ci il tarixdə edilmiş dəyişikliyin "icrasına hüquqi zəmin yaratmaq" məqsədi ilə izah etməyə çalışıblar. Hərçənd, sözügedən dəyişikliklərin yuxarıda adı çəkilən qanunla ciddi bağlılığı yoxdur.

Qanun işləsəydi, yanvar 1-dən başlayaraq ayın sonunadək prezident İlham Əliyevdən başlamış ta ən aşağı pillədə çalışan dövlət məmurunadək, eləcə də deputatlar, bələdiyyə qulluqçuları gəlirləri və əmlakları barədə bəyannamə təqdim etməli olacaqdılar. Qanun maliyyə xarakterli məlumatların, məmurların tutduqları vəzifə pilləsindən asılı olaraq, müxtəlif qurumlara (Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyası, Ədliyyə Nazirliyi və s.) təqdim etməsini müəyyənləşdirib. Bu qurumlar bəyannamələri qəbul edib, onları təhlil etməli, aşkara çıxardıqları yanlış məlumatları təqdim edən şəxslər barədə tədbir görməli idilər. Amma nə bəyannamə verən var, nə də onların korrupsiyaya uğradığını aşkara çıxaran.

İlk bəyannamə onun forması təsdiq edildikdən sonra dörd ay müddətində təqdim etməli olduğu da qanunda əksini tapmışdır. Bəyannamənin formasının təsdiq olunmasına prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinə 2 ay vaxt vermişdi. Beləliklə, məmurların, onların ailə üzvlərinin (əri və ya arvadı və onunla birgə yaşayan valideynləri və uşaqlar)) mülkiyyətindəki əmlakın, bank hesablarındakı vəsaitlərin, pul və digər gəlirlərinin hesabatı 2005-ci ilin oktyabr ayının 9-dan başlayaraq təqdim olunmalı idi. O zamansa ölkə gündəmi növbəti parlament seçkiləri ilə nəfəs alırdı və sənəd müstəqil və müxalif fikirli qruplardan başqa heç kəsin yadına düşmürdü.

Diqqət çəkən məqamlardan biri də budur ki, hətta məmurlar özlərinin maliyyə vəziyyəti haqda məlumatları təqdim etmiş olsaydılar belə, onlar ictimaiyyət üçün qapalı qalacaqdı. Səbəbsə budur ki, qanuna görə, Azərbaycanda vəzifəli şəxslərin maliyyə xarakterli məlumatları şəxsi həyatın sirri hesab olunur. Bu məlumatları qəbul edən orqanlar həmin məlumatların konfidensiallığını qorumalıdırlar. Bu məlumatları onlardan ya Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiya, ya da Azərbaycan Respublikası Baş prokuroru və məhkəmə tələb edə bilər. Özü də bir şərtlə: səbəb korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozma olarsa.

"Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi Qaydaları"nda o da qeyd olunur ki, maliyyə xarakterli məlumatların qanunsuz toplanılması və ya yayılması cinayət məsuliyyətinə səbəb olur. Lakin AR CM-də bu məsuliyyətin hədləri hələ ki, müəyyən olunmayıb. Elə qaydaların digər müddəalarının pozulmasına görə cinayət, inzibati və ya intizam məsuliyyəti tədbirlərini müəyyən edən qanunvericilik normaları da indiyədək qəbul edilməyib.

Beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında Belarus korrupsiya səviyyəsinə görə Azərbaycandan xeyli geridə qalır. Bu ölkədə "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" qanunun qəbulu Azərbaycandan 10 il sonraya təsadüf edir. Lakin bu ölkənin Nazirlər Şurası qanunun əhatə dairəsinə düşən şəxslər üçün səkkiz səhifəlik bəyannamə formasını 6 ay ərzində hazırlayaraq 2016-cı ilin yanvar ayında qəbul edib. İndi bu ölkənin məmurları da Avropadadı kimi əmlakları və gəlirləri haqda bəyannamə təqdim edirlər. Beləliklə, hazırda Azərbaycan Rusiya da daxil olmaqla, Şərqi Avropa məkanında məmurların gəlir və əmlak bəyannaməsini təqdim etmədiyi yeganə ölkədir. Ekspertlər ölkədə korrupsiyanın dərin kök salması səbəbləri arasında bu amili də xüsusi qeyd edirlər. Azərbaycan məmurları deyəsən hələ daha bir neçə il rahat nəfər alacaqlar. Çünki Açıq hökumətin təşviqinə dair 2016-2018-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planında (MFP) nəzərdə tutulmasına (8.2-ci bənd) baxmayaraq, hökumət yenə də vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim olunması ilə əlaqədar heç bir tədbir görmədi. Nazirlər Kabineti və Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiya hələ 2013-cü ildə vəzifəli şəxslərin maliyyə xarakterli məlumatları haqqında bəyannamənin elektron formada təqdim edilməsi ilə bağlı təkliflər hazırlamalı idi. Bu, Korrupsiyaya qarşı mübarizəyə dair 2012-2015-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planında (9.3-cü bənd) nəzərdə tutulmuşdu. Yeni MFP-lər isə hələ qəbul olunmayıb.