“Belə şəraitdə banklara necə etimad edəsən axı?!”

Milli Məclisin iyunun 23-də keçirilən iclasında “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında” qanuna təklif edilən dəyişikliklərin müzakirəsi zamanı Mərkəzi Bankın sədri Taleh Kazımov deyib ki, Azərbaycanda kredit faizi hüquqi şəxslər üzrə 10,1%, fiziki şəxslər üçün isə 16,1 %dir.

AMB sədri bildirib ki, bu, Gürcüstanda hüquqi şəxslər üçün 14%, fiziki şəxslər üçün 18,6 %-dir: “Bizdə kredit faizləri qonşu ölkələrdən çox aşağıdır. Kredit faizləri bir neçə amildən formalaşır. Yüksək inflyasiya şəraitində kredit üzrə faizlərin azaldılması məqbul hesab edilmir.”.

Ümumiyyətlə Taleh Kazımov son bir neçə gün ərzində kredit faizləri məsələsini davamlı olaraq gündəmə gətirib. Bu açıqlamadan bir neçə gün əvvəl Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq Komitəsinin iclasında kredit faizlərinin yüksək olmasına dair iddiaları cavablandırarkən bildirmişdi ki, “Mən Azərbaycanda bank kreditləri faizinin 20-25 faiz olmasını görməmişəm".

Bəs Azərbaycanda istehlak kreditlərinin faiz dərəcələri reallıqda nə qədərdir?

Bank- maliyyə məsələləri üzrə ekspert Əkrəm Həsənov Mərkəzi Bankın sədrinin dediklərini ASTNA-ya şərh edib. 

* * *

Sual: Mərkəzi Bankın sədri Taleh Kazımov deyib ki, Azərbaycanda bank kreditləri faizinin 20-25 faiz olmasını görməyib. Ölkədəki bankların kredit faizləri nə qədərdir? Doğrudanmı ölkədəki banklarda 20-25 faizdən yuxarı kredit verilmir?

Cavab: Taleh Kazımov əsasən korporativ bizneslə məşğul olan kommersiya bankından gəlib. Yəni sahibkarlarla işləyən bankdan. Sahibkarlara hazırda 20-25%-lə kredit verilmir. Götürməzlər də. Buna görə də baş bankir 20-25%-lə kreditləri görməyib. Amma vətəndaşlara belə kreditlər verilir. Özü də bank sistemi yalnız banklardan ibarət deyil axı. Bank olmayan kredit təşkilatları da var. Onların kredit faizləri yüksəkdir. Mən hələ lombardların 50-100%-lə verdiyi kreditləri demirəm. Odur ki, güman edirəm ki, Taleh Kazımov biznes kreditlərini ehtiva edib.

Sual: Azərbaycanda kredit faizləri niyə yüksəkdir?

Cavab: Çünki kredit riskləri yüksəkdir. Yəni kreditin qaytarılmama, qaytarılmasında problemlərin, süründürməçilik və bu əsnada kredit təşkilatlarının əlavə xərclər çəkməli olması ehitmalının yüksəkliyi. Əlavə xərclər həm rəsmi (kollektor, vəkil və s.), həm də qeyri-rəsmi (məhkəməyə, icra məmuruna rüşvət və s.) ola bilər. Ölkədə qanunçuluğun, məhkəmə-hüquq sisteminin səviyyəsi bərbaddır. Qeyri-müəyyənlik çoxdur. Bu da kreditorlar üçün riskdir. Buna görə də gələcək əlavə xərclərini faiz dərəcəsinə daxil edirlər.

Digər tərəfdən, kredit təşkilatları (iri banklar istisna olmaqla) üçün pulun dəyəri yüksəkdir. Əmanətlər 10-12%-lə qəbul edilir. Mərkəzi Bank banklara (o da hamısına yox) krediti 9%-lə verir, bank olmayan kredit təşkilatlarına ümumiyyətlə vermir. Banklar bunun üstünə qazanclarını və kredit risklərini də gələndə faiz də yekunda yüksək olur.

Sual: Dünya Bankının Azərbaycan üzrə ölkə meneceri Sara Maykl bildirib ki, Azərbaycanda əmanətlərin yalnız 10 faizi banklarda saxlanılır. Mərkəzi Bankın açıqladığı rəqəmlərə görə, hazırda fiziki şəxslərin Azərbaycan banklarında saxladığı əmanətlərin həcmi 12 milyard manatdır. Bu o deməkdir ki, ölkədə əhalinin yığımları 100 milyard manatı aşır. İnsanlar niya pullarını banklarda saxlamırlar?

Cavab: Əvvəla, ona görə ki, banklara etibar etmirlər. Etibar edənlər isə xarici valyutada əmanət qoymaq istəmir, çünki faiz dərəcəsi aşağıdır: 1-2%. Milli valyutada əmanət faizi yüksək olsa da, manatın özünə inam aşağıdır: devalvasiyadan qorxurlar. Nəhayət, əksəriyyət banka ona görə pul qoymur ki, qorxur. Qorxur ki, dövlət pulun mənbəyi ilə maraqlana bilər. Axı əksər vəsait qanunsuz yolla əldə edilib. Düzdür, dövlətin belə sual verməyə, ona cavab verə bilməyənin vəsaitini əlindən almağa hüququ yoxdur. Çünki heç məmurlar gəlir bəyannaməsi vermir. Amma kimdir qanuna baxan. Hüquq-mühafizə orqanları istənilən özbaşınalığı edə bilər.

Sual: Dünya Bankı nümayəndəsinin açıqlamasında deyilir ki, vətəndaşların banklarda hesab açmaması da, depozitlərin çox vaxt banklardan kənarda saxlanılması da, əsasən, banklara güvənsizlikdən qaynaqlanır. Bu güvənsizliyin səbəbi nədir?

Cavab: Güvənsizliyin əsas səbəbi illər boyu banklara nəzarətin bərbad olması ilə bağlıdır. Son 10 ildə 20-dən çox bank müflisləşib, orada milyardlarla vəsait batıb. Təkcə “Bank Standard”da 1 mlrd. manatdan çox vəsait batıb. Mərkəzi Bank dürüst nəzarət etməyib, auditorlar saxta hesabatlar verib, bank sahibləri və idarəçiləri bankları çapıb-talayıb, saxta kreditlər veriblər, pulları göyə sovurublar və s. Əlbəttə, bu bütün banklara aid deyil. Məsələn, “AGBank” və “Günay Bank” kimilərin niyə bağlandığı indi də sualdır. Onların müştəriləri ilə heç bir problem yox idi.

Amma bankın bağlanmasının düzgün və ya səhv olmasından asılı olmayaraq, onun ləğvedicisi ölkənin ən özbaşına, qeyri-şəffaf və qanunsuzluqlar edən qurumlarından biri olan Əmanətlərin Sığortalanması Fondu olur. Olan-qalan əmlakın da başına daş salır.

Belə şəraitdə banklara necə etimad edəsən axı?!

Sual: Azərbaycan bank sisteminin yaxşılaşdırılması, kredit faizlərinin aşağı salınması, eləcə də banklara inam yaratmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Cavab: Əvvəla, qanunlar adekvat olmalıdır. Hazırda Milli Məclis bu sahədə müəyyən layihələr qəbul etmək üzrədir. Müsbət məqamlar var, amma yetərli deyil. Layihələri ictimai müzakirəyə də çıxarmırlar ki, sözümüzü deyək. Qeyri-şəffaflıq şəraitində normal bank sistemi olmayacaq. Düzdür, Mərkəzi Bank daha şəffaf olmağa çalışır. Amma məsələn, özünün İdarə Heyətinin tərkibində 1996-cı ildən etibarən 2 kənar üzv vəzifəsi vakantdır. Həmin kənar üzvlər məhz ictimai nəzarət üçündür. Ləğv edilən banklara gəldikdə isə kreditorların rolu gücləndirilməlidir, Əmanətlərin Sığortalanması Fondu tam şəffaf olmalıdır. Bütövlükdə isə ölkədə qanunçuluq, sağlam rəqabət mühiti olmayınca bank sistemində də ciddi nailiyyətlər olmayacaq. Bu, sistem məsələsidir.