“Son illər ərzində təyin olunan rəhbər şəxslər müstəqil qərarlar verməkdən çəkinirlər”

* * *

Sual: Əkrəm bəy, 27 ildir Mərkəzi Banka rəhbərlik edən Elman Rüstəmov niyə yola salındı?

Cavab: Onun yola salınması haqda qərar çoxdan verilmişdi. Səhvləri, qanun pozuntuları və s. bir yana. Əsas odur ki, xalqın mütləq əksəriyyəti ona etimad etmir. Sözünə inanmırlar. Düz danışanda belə. Sadəcə, 2015-ci ildə də, 2020-ci ildə də ona görə növbəti 5 illik müddətə təyin olundu ki, devalvasiya təhlükəsi yüksək idi. “İslanmışın yağışdan nə qorxusu!” növbəti devalvasiya yükünü də o daşımalı idi. Hazırda isə belə təhlükə yoxdur. Qlobal geosiyasi gərginlik fonunda neftin qiymətinin ucuzlaşması ehtimalı çox aşağıdır. Buna görə də manat üçün də təhlükə yoxdur. Deməli, Mərkəzi Bank sədrinin dəyişdirilməsi üçün yaxşı fürsətdir. Yeni rəhbər ən azı 1-2 il manatın məzənnəsi dərdi ilə yaşamayacaq və bank sistemində dəyişikliklər imkanına malik olacaq. Digər tərəfdən, martın 7-də Rüstəmovun 3 müavininin hamısının 5 illik səlahiyyət müddəti bitmişdi. Ya uzatmaq, ya da yeni sədri təyin etmək lazım idi ki, artıq o, öz komandasını toplaya bilsin.

Sual: Amma maraqlı məsələ budur ki, Elman Rüstəmov devalvasiyalara imza atmış bir rəhbər idi. Və devalvasiyalar dönəmində cəmiyyətdə ona qarşı aqressiya daha çox idi. Amma həmin vaxtlar insanları sakitləşdirmək üçün bu addım atılmadı, hətta iki il bundan əvvəl onun müddəti bitəndə belə yola salınmadı və vaxtı uzadıldı. Amma indi yola salınır. Niyə məhz indi yola salınır?

Cavab: Dediyim kimi, onu növbəti devalvasiyalar üçün saxlayırdılar. Qeyri-populyar addımı qeyri-populyar adam atmalıdır. Yeni sədr üçün optimal zaman axtarılırdı. Əslində, belə an 2017-ci ildə var idi. Sadəcə gözlədilər ki, daha da yaxşı olsun və 2020-ci ildə Rüstəmovun səlahiyyət müddəti bitsin. Amma pandemiya planları pozdu. Bu dəfə riskə getmədilər. Elə ilk əlverişli məqamda onunla vidalaşdılar. 2025-ci ili gözləmədilər. Həm də maliyyə sektorunun problemləri artıq gözləyə bilmir. Qəti addımlar atmaq lazımdır.

Sual: Yeri gəlmişkən, sizinlə müsahibələrimizdə həmişə qeyd edirdiniz ki, Elman Rüstəmov növbəti devalvasiyadan sonra yola salınacaq. Amma devalvasiya olmadı. Indi Elman Rüstəmovun gedişi ilə manat çökə və ya yeni devalvasiya ola bilərmi?

Cavab: Mən demişdim ki, devalvasiyanı etmək üçün onu vəzifədə saxlayırlar. 2015-2017-ci illərdə onu etdi. 2020-ci ildə pandemiya ilə əlaqədar real təhlükə var idi, amma ötüşdü. Hazırda isə belə təhlükə yoxdur. Onu əbədi saxlamaq da mümkün deyildi axı.

Sual: Elman Rüstəmovun yerinə Paşabankın İdarə heyətinin sədri Taleh Kazımov gətirilir. Kimdir Taleh Kazımov? Niyə məhz Taleh Kazımov? Ölkədə başqa kadr yox idimi? Vardısa Taleh Kazımovun üstünlüyü nədədir?

Cavab: Onun adı namizədlər sırasında çəkilmirdi. Çünki dövlət qurumlarında iş təcrübəsi yoxdur. Ehtimal edilirdi ki, Mərkəzi Bankın sədri vəzifəsinə makroiqtisadiyyata yaxın olan adam gətirilməlidir. Belə şəxslər də var. Lakin digər tərəfdən, məmurlar, bir qayda olaraq, korrupsiyaya bulaşmış adamlardır. Kazımov isə özəl sektordan gəlir. Ölkənin ən effektiv banklardan birinin rəhbəridir. Həmin bankda korrupsiya yoxdur. Menecment yüksək maaş və bonusa işləyir. Tədricən məmurlar da “çak-çuk”suz iş modelinə keçməlidir. Lakin mövcud məmurlarla bunu etmək çətindir. Odur ki, ən pullu sahəyə özəl sektorun kadrının gətirilməsi bu kontekstdə başa düşüləndir. Sözün düzü, bank sektorunda “Paşabank” kimi effektiv bank yoxdur. Başqa məsələ ki, uğurları yalnız menecerlərinin bilik və bacarığı ilə bağlı deyil. İnzibati amilin də rolu böyükdür. Bu baxımdan Kazımovun nə dərəcədə real çətinliklər şəraitində işləmək təcrübəsinə malik olması hələlik ən böyük sualdır. Zaman göstərəcək. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, son illər ərzində təyin olunan rəhbər şəxslər əvvəlkilər qədər müstəqil deyillər. Yəni nəinki strateji, hətta cari idarəçilikdə belə müstəqil qərarlar verməkdən çəkinirlər, onları irəli sürmüş şəxslərlə məsləhətləşmələr əsasında işləyirlər. Bu baxımdan onlar daha çox rəhbər deyil, müavindirlər.

Sual: Belə fikirlər var ki, Paşabankın İdarə Heyətinin sədrini Mərkəzi Bankın rəhbərliyinə gətirilməsində məqsəd ölkənin bank sistemini tam olaraq Paşayevlərin, yəni ailə hakimiyyətinin əlində cəmləməkdir. Yəni ölkədəki bank sistemi bir əldə cəmləşəcək. Bu fikirlər nə dərəcədə reallığı əks etdirir?

Cavab: Bank sistemində inhisarlaşma meylləri əlbəttə ki var. Lakin rəqabət də var. Onu məhv etmək istəyi olsaydı, Elman Rüstəmov da bu işin öhdəsindən məharətlə gələ bilərdi. Əbülfəz Elçibəy tərəfindən Mərkəzi Banka gətirilmiş Rüstəmov konyunkturaya qulluq etməyi bacaran adamdır. Bu baxımdan Kazımovun Mərkəzi Bank sədri olması sırf təmsil etdiyi özəl bankın maraqları baxımdan çıxış etməsi anlamına gəlmir. Əlbəttə, o da Rüstəmov kimi qanunsuz əməllərə yol versə, banklar arasında ayrı-seçkilik etsə və s., maliyyə sistemimiz tam çökə bilər. Ümid edirəm ki, Kazımov məhz bunları etməmək üçün, maliyyə sektorunu inkişaf etdirmək üçün təyin olunur. Rəqabət olmayan yerdə inkişaf ola bilməz!

Sual: Yeni rəhbərin gəlişi ilə Mərkəzi Bankın işində nələr dəyişəcək və ya nələr dəyişməlidir?

Cavab: İlk növbədə şəffaf və qanuni fəaliyyət göstərməlidir. Pul siyasəti sahəsində tədricən üzən məzənnə rejiminə keçmək lazımdır. Qanunsuz valyuta əməliyyatları məhdudiyyəti aradan qaldırılmalıdır. Banklara dollar satışında ayrı-seçkiliyə son qoyulmalıdır. Eyni ilə banklara verilən kreditlərdə də. Bütövlükdə maliyyə bazarları üzərində səmərəli nəzarət sistemi qurulmalıdır. Bütün bunlar üçün ilk növbədə qanunvericilik təkmilləşdirilməlidir. Prezident neçə ildir ki, Bank Məcəlləsinin hazırlanmasını tapşırıb. Lakin bütün bunları növbəti dəfə McKinsey hansısa xarici məsləhətçilərin on milyonlarla dollara başa gələn standart təklifləri əsasında etmək lazım deyil. Bu halda Mərkəzi Bank yenə də boş-boş işlərlə məşğul olmuş olacaq. Necə ki, digər qurumlarda yeni qlamur ingilis dilli rəhbərlər bunu edir. Hər şey də kağız üzərində qalır. Çünki xarici biliklərin həzmi prosesini keçmir. Real iş görmək üçün savadlı komanda toplayıb yerli şəraitə uyğun proqram hazırlayıb onu icra etmək lazımdır. Təəssüf ki, savadlı və bacarıqlı komanda toplamaq bizdə ən böyük problemdir. Çünki əvvəlki rəhbərlərin, indikilərin də bir oxşar xüsusiyyəti var: savadlı, kreativ, sözünü deyə bilən insanları deyil, onların istəklərini yerinə yetirən kadrları ətraflarına toplayırlar. Nəticə göz qabağındadır. Odur ki, gəlin yeni sədrə 100 gün vaxt verək. Sonra fəaliyyətini təhlil edərik.