AMB hələlik pul-kredit siyasətini tənzimləyə bilir

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) iyunun 19-da verdiyi açıqlamada koronavirus pandemiyasının Azərbaycanda daxili iqtisadi fəallığa mənfi təsirini etiraf etdi və uçot dərəcəsini əvvəlki 7.25%-dən 7%-ə endirmək hesabına (31 yanvar 2020-ci il tarixindən etibarən) bir az stimullaşdırmaq qərarı qəbul etdi.

Bu zaman faiz dəhlizinin aşağı həddi 6,75%-dən 6,5%-ə, yuxarı - 8%-dən 7.5%-ə endirildi.

Uçot dərəcəsi faktiki olaraq biznes və əhali üçün pulun dəyərini müəyyənləşdirir.

Maraqlıdır ki, COVID-19 səbəbiylə dünyada görünməmiş vəziyyətə baxmayaraq, AMB 2019-cu ilin sonunda təsdiq edilmiş uçot dərəcəsi parametrlərinin nəzərdən keçirilməsi cədvəlini dəyişdirmir (ildə 8 dəfə), lakin mürəkkəb iqtisadi vəziyyətə görə dəyişikliklər barədə qərarlarla tələsməməyi üstün tutaraq daha çox ehtiyat nümayiş etdirir.

2019-cu ildə Mərkəzi Bank uçot dərəcəsinin parametrlərini 8 dəfə nəzərdən keçirib və hər dəfə onu 25 baza bəndi endirib.

Beləliklə, 2019-cu ilin sonuna uçot dərəcəsi 9.75%-dən 7.5%-ə endirildi, aşağı hədd 5.75% səviyyəsində, ən yüksək hədd isə 9.25% səviyyəsində təyin edildi.

2020-ci ildə AMB, demək olar, 5 ay ərzində bu göstəricini dəyişmədi (7.25% səviyyəsində), iyunun 19-da dəyişiklik etdi və iyulun 30-da (qrafikə uyğun olaraq) bu məsələyə qayıtmağı planlaşdırır. Fors-major vəziyyət olmadığı təqdirdə, bu il tənzimləyici 18 sentyabr, 30 oktyabr və 18 dekabr tarixlərində uçot dərəcəsi ilə bağlı qərarları bildirəcək.

Rusiya “Qazprombank”ının analitiklərinin fikrincə, AMB-nin hərəkətlərində ehtiyatlılıq inflyasiya proseslərinin də yavaşladığı Azərbaycan iqtisadiyyatındakı yavaşlama amillərinin faktiki olaraq tanınmasıdır.

2020-ci ilin 5 ayının nəticələrinə görə, karbohidrogen qiymətlərinin aşağı düşməsi və pandemiya ilə əlaqədar məhdudlaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi fonunda Azərbaycanın ÜDM-i ötən ilin müvafiq dövründəki 2,2% artımla müqayisədə 1.7% azalıb.

Bununla yanaşı, uçot dərəcəsindən asılı olan kredit ehtiyatlarının əlçatımlılığına ən həssas olan qeyri-neft ÜDM-nin azalması 2,1% təşkil edib, ötən ilin eyni dövründə isə 2,4% artım olmuşdu.

AMB-nin özü, məsələn, may ayında "mənfi zonada biznesin qeyri-neft sənayesinin (tikinti, ticarət və xidmətlər) inkişafına inam indeksinin olduğunu" bildirib. Bu, əslində o demək idi ki, pandemiya və bazar böhranı səbəbindən fəaliyyətləri faktiki olaraq dondurulmuş banklar bu fəaliyyət sahələrinin kreditləşdirməsini sıfra endirib.

Mərkəzi Bank vəziyyətin yüngülləşməsini əhalinin və biznesin dəstəklənməsi üçün həyata keçirilən tədbirlərdə, o cümlədən kreditlərin yenidən strukturlaşdırılması üçün kreditlərin verilməsi, faiz dərəcələrinin subsidiyalaşdırılması və zəmanət dəstəyinin genişləndirilməsində görür.

Lakin pandemiya məcmu tələbin bütün komponentlərinin azalmasına təsir göstərir.

“2020-ci ilin yanvar-may aylarında pərakəndə ticarət dövriyyəsi keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,7%, əhaliyə göstərilən xidmətlər 14.9% azalıb. Hesabat dövründə qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyalar 16,7% azalıb", - deyə məlumatda bildirilir.

İşgüzar fəallığın azalması hökumət və Mərkəzi Bankın "əlinə oynayan" deflyasiya proseslərinə səbəb oldu və həm bankın analitiklərinə, həm də beynəlxalq maliyyə qurumlarının ekspertlərinə Azərbaycanda 2020-ci ildə inflyasiyanın proqnozlaşdırıldığı kimi 3,0-3,5% səviyyəsində (2019-cu ildə 2.6% idi) olacağını  deməyə imkan verir.

May ayında deflyasiya 0,5%, 5 ayda inflyasiya 2,9% təşkil edib.

May ayında məhdudlaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi kontekstində aprel ayında baş verən ajiotajdan sonra istehlakçıların zəruri məhsullara olan tələbatının normallaşması qeydə alındı.

Əgər 2019-cu ilin may ayının sonundakı göstərici ilə müqayisə aparsaq, bu illik dövrdə ərzaq məhsulları üzrə inflyasiya 5,7%, qeyri-ərzaq malları üzrə 1,4%, xidmət sektorunda 0,4% təşkil edib.

“Pandemiyanın səbəb olduğu qeyri-müəyyənlik fonunda tələb və istehlak, habelə investisiya xərclərinin azalması əsas deflyasiya amilləridir. Ərzaq inflyasiyasının azalmasına kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərin mövsümi düşməsi və dünyada ərzaq məhsullarının qiymətinin azalmasının davam etməsi (2020-ci ilin 5 ayında 10,5% azalma) təsir göstərir", - deyə AMB qeyd edir.

"Qazprombank"ın analitiklərinin fikrincə, Azərbaycanda inflyasiyanın yavaşlamasına ABŞ dollarına nisbətdə manatın sabit saxlanılması da təsir etdi.

Xarici faktorlar

"İdxalın bahalaşmasının aşağı riskləri AMB-ni makroiqtisadi sabitliyin “lövbəri” hesab etdiyi və 1.7 AZN / USD səviyyəsində saxlayan sabit USD/AZN məzənnəsi ilə təmin edilir", - deyə xarici analitiklər hesab edir.

"Əhalinin xarici valyutaya tələbatı böhrandan əvvəlki səviyyəyə qayıtdı, AMB hərraclarında valyuta satışları minimuma enib", - deyə ekspertlər qeyd edir.

AMB-nin özü isə hesab edir ki, valyutaya tələbat idxalçılar tərəfindən idi, lakin hazırda idxal üzrə ticarət əməliyyatları azalır, bu da valyuta hərraclarının göstəricilərində əksini tapır.

Ancaq bu şərhdə hiyləgərlik payı var, çünki bankların əhaliyə tələb olunan miqdarda dollar satmaqdan imtina etməsi halları çox olub.

Azərbaycan manatına həm neft qiymətlərinin bərpası, həm də milli valyutadakı likvidliyi tənzimləyən AMB-nın alətləri  dəstək verə bilər.

Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının yüksək olması (təxminən 47 milyard dollar), xarici sarsıntılar şəraitində manatı dəstəkləmək üçün imkanlar yaradır.

Ölkənin əsas ixrac məhsulu olan neftin qiymətlərinin artması tədiyə balansında da özünü göstərir.

Bu baxımdan AMB 2020-ci ilin birinci yarısının nəticələrinə görə, tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabının profisitini istisna etmir.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabının profisiti 2020-ci ilin I rübü üçün 643,6 milyon ABŞ dolları təşkil edib, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,5 dəfə azdır. 2020-ci ilin yanvar-mart aylarında neftin orta qiyməti bir barrel üçün 57.6 dollar idi, bir il əvvəl bu göstərici 61.9 dollar olub.

“Yeni OPEK+ sazişi fonunda neftin qiymətləri bərpa olunmağa başladı. İyun ayının əvvəlindən etibarən “Brent” markalı neftin orta qiyməti bir barrelə görə 40 dollar təşkil edib ki, bu da may ayındakı orta qiymətdən (32.5 dollar) 23%, aprel ayındakı qiymətdən (27.1 dollar) 48% çoxdur ", - deyə Azərbaycan Mərkəzi Bankı bildirir.

Görünür, Mərkəzi Bankda hesab edirlər ki, iyun və iyul aylarında Azərbaycan tərəfindən neft hasilatının ən böyük azalmasına (OPEK + qarşısında öhdəliklərin yerinə yetirilməsi) baxmayaraq, "qara qızıl" ixracından əldə olunan gəlirləri hasilat həcmlərinin azalması fonunda məhz daha yüksək qiymətlərlə kompensasiya etmək mümkün olacaq.

Hələlik isə 2020-ci ilin 5 ayının məlumatlara görə, Azərbaycanın ümumi ixracatı keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 19% azalıb. İxracatda təqribən 77% neftin, 10%-dən çoxu isə qazın payına düşür.

Təhlilçilər Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarının (Rusiya, Türkiyə) valyuta bazarlarında vəziyyətin sabitləşməsi faktını vacib hesab edirlər, bu da manatın nominal və real effektiv məzənnələrinə müsbət təsir göstərir.

Lakin bu sabitləşmə əsasən bazar şərtləri ilə deyil, istənilən yolla şəkildə əhalinin narazılığının və vətəndaş itaətsizliyinə cəhdin qarşısını alan siyasi addımlarla bağlıdır.

"Xarici bazarlardakı qeyri-müəyyənlik səbəbindən AMB ehtiyatlı siyasəti qoruyur və prinsip etibarilə haqlıdır", - deyə “Qazprombank”da hesab edirlər.

ASTNA-nın fikrincə, məhz iyun-iyul aylarının nəticələri həm Azərbaycanda, həm də qonşulardakı real vəziyyətlə bağlı əsas göstərici, burada əsas amil dünya neft bazarındakı vəziyyət və siyasi sabitlik olacaq.