Ankara-Moskva-Tehran Suriya ilə bağlı razılıq əldə edib

Astana prosesi Suriyadakı müharibənin dayandırılması məqsədilə 2017-ci ilin yanvarında İran, Rusiya və Türkiyənin iştirakı ilə Qazaxıstanın paytaxtında start götürüb. Tərəflər Suriyada atəşkəsə və Əsəd administrasiyası və silahlı müxalifət arasında danışıqların başlamasına nail olublar. 6 sammit və Suriya ilə bağlı danışıqların 18 mərhələsi keçirilib.

İran inqilabının lideri Ayətullah Əli Xameneyi Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğanı qəbul edərkən belə deyib: “Biz Türkiyənin və onun sərhədlərinin təhlükəsizliyini öz təhlükəsizliyimiz hesab edirik... Siz də Suriyanın təhlükəsizliyini öz təhlükəsizliyiniz hesab edirsiniz. Suriya məsələləri danışıqlar yolu ilə həll edilməlidir, İran, Türkiyə, Suriya və Rusiya isə bu məsələni dialoq yolu ilə həll etməlidir.

Tehranda Astana üçlüyü Suriya ərazisində terrorçu qrupların, o cümlədən kürd “Suriya demokratik qüvvələri” (SDF) qrupunun tamamilə zərərsizləşdirilməsi zərurəti haqqında razılıq əldə olunub. Türkiyə Moskvadan kürd silahlı birləşmələrin Suriya ərazisindən Türkiyə üçün təhlükə təşkil etməyəcəkləri barədə təminat alıb. İRNA-nın Al-Mayadeen şəbəkəsinə istinadla verdiyi məlumata görə, sammitin keçirildiyi vaxt, “iyulun 19-da Rusiyanın Suriyadakı qoşunlarının komandirinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Əl-Kamışlı aeroportundan kürdlərin nəzarəti altında olan bölgələrə daxil olub.

Bu hərbi nümayəndə heyətinin missiyası Suriya demokratik qüvvələri və ölkə ordusu arasındakı razılaşmaların tam yerinə yetirilməsi üçün vasitəçilik etməkdən ibarətdir.

Türkiyənin Suriyanın şimalında silahlı kürdlərin mövcud olması bəhanəsi ilə hərbi əməliyyatlar həyata keçirmək təhdidlərinin güclənməsi ilə əlaqədar bu qüvvələr Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Suriyanın şimalındakı və şimal-şərqindəki rayonları Suriya hökumət ordusunun nəzarətinə verməyə razılaşıblar”.

Beləliklə, “Moskva-Ankara-Tehran” birliyinin  çoxgedişli səyləri nəticəsində Dəməşq Suriyada müharibə başladığı andan etibarən SDF-in əlində olan əraziyə nəzarəti bərqərar edir.

SDF-nin iki seçimi var idi: ya Erdoğanın sərhəddə təhlükəsizlik zolağı yaratmaq üçün Suriyanın 30 km dərinliyinə qədər yeritməklə hədələdiyi türk ordusu ilə qarşılaşmaq, ya da bu ərazidə Əsədin hakimiyyətini etiraf etmək.

Erdoğan ikinci ssenariyə qarşı çıxmayıb, amma qeyd-şərt kimi Suriyada prosesin demokratik inkişafının davam etməsi məqsədilə bu ölkədə Suriya türkləri (türkmənlər) də daxil olmaqla, bütün tərəflərin maraqlarını təmin edəcək siyasi prosesin başlamasını irəli sürüb.

Erdoğan Xameneyi ilə görüşdə İran və Türkiyənin terrorçulara (Kürdüstan İşçi Partiyasını (PKK) və ona bağlı PJAK, PYD, YPG, SDF təşkilatlarını nəzərdə tutaraq) qarşı çoxillik mübarizəsini qeyd edərək, Türkiyənin Suriyanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı mövqeyinin aydın olduğunu bildirib: “Biz Suriya hökumətinin siyasi proseslərə başlayacağını gözləyirik. Astana sammitində Suriya məsələsi gündəlikdədir və biz yaxşı nəticələr əldə edəcəyimizə ümid edirik”.

Türkiyənin Anadolu Agentliyinin məlumatına görə, danışıqlar zamanı liderlər Suriyadakı terrorçu təşkilatlara qarşı birgə mübarizədə qətiyyətlərini təsdiq ediblər.

“Suriyada İŞİD və digər terrorçu qruplaşmaların iştirakına birdəfəlik son qoymaq lazımdır”, deyə RF prezidenti Vladimir Putin bildirib.

Erdoğan bu kontekstə aşağıdakı sözləri əlavə edib: “Biz Suriyadan milli təhlükəsizliyimizi hədəf alan şər mərkəzlərini qovmaq əzmindəyik. Qarşıdakı dövrdə qanlı terror təşkilatları ilə barışmaz mübarizəmizi davam etdirəcəyik. Aydın başa düşmək lazımdır ki, regionumuzun gələcəyində separatçı terrorçuluğa və onun təzahürlərinə yer yoxdur. Tel-Rifat və Manbic terror ocağına çevrilib. Əslində terror təşkilatlarının gizləndiyi bu limanları təmizləməyin vaxtı çatıb.

Ölkəsi kürd terroruna qarşı mübarizə aparan prezident İbrahim Rəisi qeyd edib ki, İran və Türkiyənin təhlükəsizliyinin və sərhədlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün terrorçuluğa qarşı mübarizə aparılmalıdır.

Ümumilikdə üçlük: Rəisi, Erdoğan və Putin Suriyanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi və daxili Suriya dialoqunun bərpa edilməsi məsələlərində razılığa gəlib.

Putin Suriya böhranının bütün tərəflərinin siyasi dialoqunun və bu qüvvələrin Rusiya, İran və Türkiyə tərəfindən dəstəklənməsinin vacibliyini qeyd edib: “Suriya ilə bağlı inklüziv dialoqa yardım üzrə konkret tədbirlər görülməsi yaxın gələcək üçün üç ölkənin qarşısında duran vəzifədir”.

İkinci planda

Tehran ev sahibliyi statusundan və ABŞ-ın hər üç ölkəyə qarşı sanksiyalarından istifadə etməyi də yaddan çıxarmayıb. İran liderlərinin nitqləri ABŞ və İsrailin ünvanına ittiham və lənətlərlə dolu olub.

“Regionda ixtilaf və düşmənçiliyin səbəblərindən biri Amerikanın dəstəklədiyi qəsbçi sionist rejimidir”, deyə İran inqilabının ruhani lideri ayətullah Xameneyi bildirib.

Erdoğan və Putin Vaşinqtona qarşı birbaşa ittihamlardan diplomatik şəkildə yayınmaq məcburiyyətində qalıb. Bu zaman bütün tərəflər qarşılıqlı şəkildə öz problemlərini dialoq yolu ilə həll etməyə çağırıblar. Rusiya İranın nüvə proqramı ilə bağlı dialoqun bərpa edilməsini istəyib, İran Rusiyanı və Ukraynanı sülh dialoquna çağırıb, Rusiya və İran Erdoğanı Suriyaya hücum etməməyə razılaşdırmağa çalışıb.

İqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, ticarət dövriyyəsinin artırılması ilə bağlı bütün digər çağırış və bəyanatlar köməkçi xarakter daşıyırdı.

Patruşevin izi ilə

2017-18-ci illərdə Bakıda RF Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev üç dəfə Bakıda olub. Bu, Suriyada İŞİD-in zərərsizləşdirilməsi üzrə çoxistiqamətli əməliyyatın həyata keçirildiyi və Türkiyənin qaçqınlar və silahını buraxan döyüşçülər üçün humanitar dəhliz açdığı dövr idi. Moskvanı MDB ölkələrindən olan, İŞİD cərgələrində döyüşən döyüşçülərin vətənə qanunsuz qayıtması (sızması) mümkünlüyü narahat edirdi. Döyüşçülərin sızması üçün potensial marşrutlardan biri Azərbaycan ola bilərdi. Bu görüşlər zamanı Bakı sərhəddə gücləndirilmiş nəzarətə zəmanət verib. RF XKX rəhbəri Sergey Narışkinin iyulun 19-da Bakıya  səfəri Tehranda Suriya ilə bağlı növbəti antiterror qərarının qəbul edildiyi vaxta təsadüf edir.

Təxmin

Yaxın günlərdə Suriyanın şimalının Dəməşqin nəzarəti altına keçməsi, müxalif hərbi dəstələrin güclə və ya dinc yolla tərksilah olunması və Suriyadaxili dialoqun başlaması prosesinin şahidi ola bilərik. Suriyadaxili dialoq o qədər də tez başlamayacaq, amma o, qaçılmaz hal alır.