"Dostum Donald"ın geri qayıdarkən: sevinməliyikmi, kədərlənməliyikmi?

ABŞ tarixində məğlub olduqdan sonra ikinci dəfə geri qayıtmağa müvəffəq olmuş yeganə şəxs Donald Trumpın qələbə xəbəri qətiləşincə, Türkiyə dövlət başçısının böyük kürəkəni Berat Albayrakın adı yenidən gündəmi ciddi şəkildə məşğul etdi. Səhv etmirəmsə, enerji və təbii ehtiyatlar naziri olduğu dövrdə (2017) Ağ Evdə Trumpın kürəkəni Kushner ilə foto çəkdirmişdi: əllərini arxayın şəkildə yanına salan Albayrak, sanki qaynatasının "dostum Donald" dediyi şəxsə baxışlarından "Axtardığınız adam mənəm" anlamı yağırdı. Bir də Albayrakın o vaxtkı dövlət katibi Rex Tillersona İstanbulda keçirilən Dünya Enerji Zirvə İclasında böyük bir qızıl mədən açarı verdiyini xatırlayıram...

Ancaq Türkiyə dövlət başçısının "dostum Donald" deməsinə baxmayaraq, bu ölkədəki devalvasiya dalğasını ABŞ prezidentinin 2018-ci ilin iyulunda yazdığı tvitter mesajları başlatmış və iş "Pulunuzu məhv edərəm" nöqtəsinə gedərkən, Türkiyə rəhbərliyi hər halda bu qədər ağır devalvasiya ilə üz-üzə qalacaqlarını hesablaya bilməmişdi. ABŞ Demokratları ilə münasibətləri ənənəvi şəkildə problemli olan Türkiyə siyasi islamının prezident Joe Biden ilə də əlaqələri məsafəli oldu; xüsusilə, 3 oktyabr 2023-cü ildə HAMAS-ın İsrailə hücumuyla başlayan müharibədə, başda dövlət başçısı Erdoğan olmaqla, Türkiyəni idarə edənlər Biden iqtidarını Benyamin Netanyahuya ciddi təzyiq göstərməməkdə günahlandırmalarına baxmayaraq, heç bir nəticə əldə edə bilmədilər. Ona görə, Berat Albayrakın vitse-prezidentliyinin gündəmə gəlməsini hələ ki, bir tərəfə qoyub mövcud konjunktura içində Türkiyənin yenidən Ağ Evə qayıdan Donald Trumpdan hansı gözləntilərinin ola biləcəyinə baxmaq daha məntiqli olacaq.

4 illik Biden iqtidarı dövründə ABŞ yeni dünya sisteminin təməllərindən biri kimi hələ Trump dövründə başlayan və "Ərəblərlə İsraili barışdırmaq" niyyəti daşıyan planın davam etdirildiyini gördük. Demək ki, iqtidardan asılı olmayaraq, bu siyasət yaxın illərdə də dəyişdirilmədən davam edəcək. Bundan əvvəlki dövrdə bu proseslərdən kənarda qalan Türkiyənin Trumpın ikinci dövründə bu işlərin içinə girməsi çox çətin görünür. Rusiya-Ukrayna müharibəsiylə bağlı Trumpın 20 yanvar 2025-ci ildən sonra qəbul edəcəyi qərarlar hələ ki, məchul ikən, hərbi əməliyyatların başa çatması durumunda Türkiyə yenə İstanbulun sülh danışıqlarına ev sahibliyi edə biləcəyini düşünə bilər.

Bir neçə gün əvvəl Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov "Türkiyənin Ukraynaya verdiyi silahlarla bizim insanlarımız vurulur" - demişdi. Türkiyə ilə Ukrayna arasındakı hərbi əməkdaşlığın davam etməsini də Ağ Evin yeni sahibinin istəyib-istəməyəcəyi heç kimə məlum deyil. "Dostum Donald"ın yenidən Ağ Evə qayıtmasından sonra Ankaranın Moskvaya "zeytun budağı" uzatma ehtimalının artacağını, ancaq Moskvanın o budaqdan tutub-tutmayacağını da zaman göstərəcək.

Hə, unutmadan onu da qeyd edək ki, kürəkən Albayrakın iştahına baxmayaraq, sırf Donald Trumpın iqtidara qayıtmasına görə Albayraka vitse-prezident veriləcəyinə dair iddiaların hörmətli Erdoğanın yanında bir qəpiklik dəyərinin olmadığını da ifadə etməyimiz lazımdır. Çünki yarım əsrlik siyasət həyatına məhəllə təşkilatında başlayıb zirvəyə gələn cənab Erdoğanın, Trumpın geri qayıtmasına görə kürəkənini yenidən iqtidara qaytarması yarım əsrlik zəhmətin təbiətinə zidd olar.

Ona görə Erdoğan iqtidarı, 20 yanvar 2025-ci ildən Donald Trumpın hansı addımlar ata biləcəyini proqnozlaşdıraraq, Vaşinqton ilə münasibətləri yenidən necə hərarətləndirməyin yollarını axtaracaq - ən məntiqli iş də budur. Ölkənin şimalında, Qara dənizin o biri sahilində rəhmsiz bir müharibə davam edərkən, cənub sərhədlərindən çox da uzaq olmayan məsafədə İsrail Qəzzəni yerlə bir edib, Livana eyni anda 80 ədəd 1 tonluq bomba atıb, Müsəlman Qardaşlar təşkilatının HƏMAS qolunun liderlərini dalbadal qətlə yetirib təşkilatı gücdən salandan sonra İrana raketlər yağdırarkən Ankara - əgər qalıbsa - beyin mərkəzlərinin hamısını gecə-gündüz çalışdırmayıb nə etməlidir?

Daxili siyasətin gündəmini əvvəlcə kürd məsələsinin həlli məşğul edərkən, əvvəlcə İstanbulun Esenyurt rayonunun ana müxalifətdəki Cümhuriyyət Xalq Partiyasından seçilmiş bələdiyyə sədrinin, dalınca isə Xalqların Demokratiya və Bərabərlik Partiyasından (qısa adı DEM Partiyası) seçilmiş bir neçə bələdiyyə sədrinin (onların içində Türkiyə siyasətinin ən təcrübəli və eyni zamanda ən çox həbsdə qalmış şəxsi, üçüncü dəfə Mardin bələdiyyə sədri seçilməsinə baxmayaraq, üçüncü dəfə vəzifəsindən uzaqlaşdırılan Ahmet Türk də var) vəzifədən uzaqlaşdırılıb yerlərinə qəyyumların təyin edilməsi ana müxalifət partiyasında ciddi hərəkətlənmə yaratmışdır. İqtidarın bələdiyyələrə qəyyum təyin etməsinin əsas səbəbi "kürd məsələsi"ni həmişəlik həll etmək üçün, hər şeydən əvvəl, illərdən bəri siyasətin içində olan bələdiyyə sədrlərini proseslərdən uzaqlaşdırmaq niyyətidir.

İşin əvvəlində iqtidarın kiçik ortağı Milliyyətçi Hərəkat Partiyası lideri Devlet Bahçelini qabağa verərək terror təşkilatının ömür boyu həbsə məhkum edilmiş başçısının parlamentdə danışmasını təklif etdirən cənab Erdoğan bu məsələni bayırdakı Ahmet Türk ilə həll etməkdənsə, 26 ildən bəri içəridə olan Öcalan ilə həll etməyin daha asan və zərərsiz olacağına inanır və haqlıdır. İqtidarın şeypurlarından biri olan "Hürriyet" yazarına "Hər səhəriniz qəyyum təyini ilə açıla bilər" - sözlərinin yazdırılması da buna işarə edir.

Və bu proseslər daxildə diqqətlərin iqtisadiyyatdan yayınmasına və iqtidar partiyasının özünü toplamasına fürsət yaradır...