Türkiyə Cümhuriyyəti yaranmasının II əsrinə ağır iqtisadi problemlərlə qədəm qoyur

Körfəzdəki pul axtarışları Azəərbaycanvari Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şuralarının yaradılmasıyla nəticələnincə birbaşa investisiya ümidləri də suya düşdü. Körfəz sərmayəsinin  Türkiyəyə birbaşa investisiya deyil,  isti pul şəklində daxil olduğunu və maliyyə sisteminə oturmadığını hamı bilir. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə imzalanmış sazişə görə,  5 ildə qarşılıqlı ticarət dövriyyəsini 40 milyard dollara yüksəltmək nəzərdə tutulur,  bunun təcili birbaşa investisiyalara hava və su kimi ehtiyac hiss edən Türkiyənin dərdinə nə dərəcədə çarə olacağını heç kim bilmir.

Körfəzdən qayıdandan sonra Mərkəzi Bankın növbəti faiz artımı etməsi,  ”Nə ölüyə hay,  nə də diriyə pay vermək” oldu. Daxildə və xaricdə faiz artımı gözləyən sərmayədarlar bu tədrici artımlardan razı qalmadıqları kimi,  Türk Lirəsinin dəyər itirməsinin qabağını almaq da mümkün olmur.

Düz 5  ildən bəri dalbadal böhran yaşayan Türkiyə iqtisadiyyatının idarəçilik forması təəccüb doğurmağa davam edir. Belə ki,  5 il əvvəl bazarda kifayət qədər soğanın olmamasını bəhanə edən polis qüvvələri ambarlara basqınlar edərək `gizlədilmiş soğan` axtararkən indi kirayələrin astronomik səviyyəyə çıxmasının qabağını ala bilməyən hökumət  yeni qanunlar qəbul edərək kirayə artımlarının  almağa hazırlaşır.

Pul axtarışlarında bütün kartları masaya qoyan hökumət Avropa Birliyinə üzvlük məsələsini birbaşa dövlət başçısı Erdoğanın dilindən dalbadal gündəmə gətirsə də Brüsselin buna münasibəti qəti və kəskindir:  Mövcud vəziyyətdə danışıqların yenidən başlaması və paraqrafların yenidən müzakirəyə açılmasından söhbət gedə bilməz. Məsələ çoxdan Türkiyənin qurucu üzv olduğu Avropa Şurasının sərhədlərini aşıb (AŞPA sədri və 9 il xarici işlər naziri olandan sonra yenidən AŞPA-dakı Türkiyə nümayəndə heyəti başçılığına gətirilən Mevlüt bəyə salyut göndərirəm),  Avropa Birliyi Nazirlər Şurası başda kürd təmayüllü partiyanın keçmiş həmsədri olmaqla,  bir neçə şəxsin adını verərək dərhal həbsdən azad edilməsini tələb edir,  bunun üçün Ankaraya sentyabra qədər vaxt verib,  tələb yerinə yetirilməsə,  ağır sanksiyalar gələcək. Avropa Parlamentinin qəbul etdiyi qərarları son 5 ildə mütəmadi şəkildə `kağız parçası` kimi xarakterizə edən Ankaranın bir anda Avropa Birliyinə üzvlük məsələsini təkidlə gündəmə gətirməsinin arxasında faciəli durumdakı iqtisadiyyat üçün təcili pul axtarışlarından başqa hansı qayə  ola bilər?

Bax,  bu pul axtarışları çərçivəsində Rusiya ilə razılaşmaya  rəğmən `Azov komandirləri`ni Kiyevə verməklə qalmayıb “NATO-ya üzvlük Ukraynanın haqqıdır”- sözünün birbaşa dövlət başçısı Erdoğanın dilindən çıxması əsla təsadüf sayılmamalıdır və pul axtarışlarının infrastrukturunu daha güclü qılmaq məqsədi daşıyır.

Bu proseslərə Moskvanın sərt reaksiya verməsi təbii qarşılansa da Vladimir padşah vəziyyəti Türkiyədəki meşə yanğınlarına vertolyotlar göndərmə təlimatı verərək  yumşaltmağa çalışır. Ancaq buna baxmayaraq,  cənab Erdoğan Rusiyalı həmkarının Ankaraya gələcəyini iddia etsə də Kreml hələ ki bu iddianı təsdiqləmir.

İsveçin NATO-ya qəbul edilməsinə yaşıl işıq yandıran Ankaranın Moskvaya qarşı bu qədər açıq mövqe nümayiş etdirməsinin fakturası Moskvanın üzərində qalacaq yoxsa Vladimir Putin  əsla gözləmədiyi  açıqlamaların səbəbini özünün yaxın dostundan soruşacaqmı?

Suriya ilə barışmaq üçün Əsədə hərarətli mesajlar göndərməsinə baxmayaraq,  o ölkənin sahibindən “Torpaqlarımızı tərk edin” - şəklində cavab almasının arxasında,  şübhəsiz,  Hafiz Əsədin oğlunun Moskvadan aldığı gücün təsiri böyükdür. Türkiyə həqiqətən Suriya ilə barışmaq istəyirsə,  bunu Moskvasız edə bilməyəcəyinə görə,  şimal qonşusuyla münasibətlərinin bundan sonrakı mərhələsini  nə şəkildə qurmağı tərcih edəcək? Pul axtarışlarının ən hərarətli dönəmində Vladimir Putin seçkidən əvvəl təxirə saldığı təbii qaz ödənişləri üçün “Pambıq əllər cibə” - desə,  Ankara buna hansı cavabı verəcək? Sizcə,  bu durumda 10 noyabr 2020-də imzalanmış sazişlə Azərbaycan torpaqlarının qəlbinə yerləşmiş rus ordusunun bölgədən çıxması üçün Ankara Bakıya (təbii ki,  Bakının bunu tələb etməsi halında) necə və haraya qədər dəstək verə bilər? Türkiyə-Rusiya münasibətlərinin bundan sonrakı mərhələsinin xarakteristikasının Rusiya-Ukrayna savaşının durumuna görə formalaşacağını təxmin etmək çətin deyil.

“İmperializmin məqsədi Şərqi Anadolunu bizdən alıb ermənilərə,  Qərbi Anadolunu isə yunanlara vermək idi,  mən bunun qabağını aldım”(Mustafa Kamal Atatürk)

Bu gün Anadolu torpaqlarının Türklərin hakimiyyəti altında qalmasını təmin edən Lozan sazişinin imzalanmasının 100-cü ilidir.

Vətən torpaqlarının işğalçılardan son qarışına qədər təmizlənməsinin parlaq örnəklərindən biri olmasına baxmayaraq,  Türkiyə Cümhuriyyəti öz yaradılışının ikinci əsrinə çox ağır iqtisadi problemlərlə girir. . .