Türkiyəli politoloq:”Rusiyanın Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti ilə münasibətlərini gücləndirəcəyi düşünülə bilər”

Dünyadakı mübahisəli bölgələr üzrə tanınmış mütəxəssis Merve Bayrakçının Turan Agentliyinə müsahibəsi

“Türk Dövlətləri Təşkilatı internet saytında ŞKTC bayrağının olması pessismistliyi aradan qaldıran durumdur”

* * *

Turan: 44  günlük müharibədən sonra Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin tanınması məsələsi xüsusilə gündəmə gəldi.Bu mövzunu  Türkiyənin köşə yazarları indi də gündəmdə saxlayır.Azərbaycanın tanıması ŞKTC üçün hansı fürsətləri ortaya çıxarar? 

Bayrakçı:Bilirsinizki,Şimali Kipr Türk  Cümhuriyyətinin `tanınması` qarmaqarışıq bir məsələdir.Toplumun bir hissəsi ŞKTC-nin  tanınmasıyla bağlı ümidini itirib.Çünki,əgr belə demək mümkünsə,Kiprli Türklərin ömrü buna ümid etməklə keçdi.Və artıq Şimali Kiprli Türklərin bir hissəsi,”Biz bu ölkənin tanındığını görmədik,nəvələrimizin də görə bilməyəcəyindən orxuruq”- deyə narahatlıqlarını ifadə edirlər. Ancaq ictimaiyyətin bir hissəsi hələ də bu ümidi canlı saxlayır.Xüsusilə,44  günlük müharibə Azərbaycanın qələbəsiylə nəticələnincə həll edilməyən məsələlərin ya hərbi ya da siyasi baxımdan qəbul edilən qərarlarla  həll edilə biləcəyini dünya ilə birlikdə Kiprli Türklər də izləyib gördü.Ancaq bunu demək lazımdır ki,44 günlük müharibədən sonra Azərbaycanın ŞKTC-ni rəsmən tanıyacağına dair ümidlərin yüksəlməsinə baxmayaraq,bunun reallaşdığını görə bilmədik.Xüsusilə,ŞKTC-nin Sülh və Azadlıq Bayramı lan 20 iyulda  Azərbaycandan bu məsələ ilə bağlı konkret addımlar atılması gözlənsə də hamısı gözlənti səviyyəsində qaldı.Elə buna görə də “Bir millət,üç dövlət”-sözləri ŞKTC,Azərbaycan və Türkiyə arasında öz reallığına qovuşa bilməmişdir.

Turan: Türk Dövlətləri Təşkilatı da ŞKTC-ni müşahidəçi üzv kimi öz sıralarına qəbul etdi.Sizcə,həqiqi  üzvlük nə vaxt olar? 

Bayrakçı: Haqqında danışdığım ümidsiz tablonu ŞKTC-nin Türk Dövlətləri Təşkilatına müşahidəçi üzv qəbul edilməsi dəyişdirdi.Bunun ŞKTC ictimaiyyətinin bir hissəsi arasında bayram havası yaratdığını deyə bilərəm.Müşahidəçi üzvlüyün nticəsi kimi ŞKTC bayrağının Türk Dövlətləri Təşkilatının rəsmi internet saytına yerləşdirilməsi belə Kiprli Türkləri qürrələndirdi.Ancaq  toplumda bunun həqiqi üzvlük olmadığı AB,ABŞ və BMT-yə üzv bəzi ölkələri səbəbkimi göstərərək ŞKTC-nin heç vaxt Türk Dövlətləri Təşkilatı-na üzv ola bilməyəcəyini düşünənlər çoxluqdadır.ŞKTC-nin TDT-yə tam hüquqlu üzvlüyünün reallaşıb-reallaşa bilməyəcəyini proqnozlaşdıra blmirik.Bu,TDT-yə üzv dövlətlərin istəyi ilə olar.Bunun olması təbii şəkildə ŞKTC-nin tanınması mənasını daşıyacaq.Bu durum isə embarqoların altında əzilən Şimali Kipri rahatlığa qovuşduran proses olacaq.

Turan: Türkiyə ilə ŞKTC arasındakı gediş-gəlişlərdə problemlər yaşanırmı? Buna dair nümunələr varsa,göstərə bilərsinizmi?

Bayrakçı: Keçmiş prezident Mustafa Akıncının dönəmində Trkiyə ilə  Şşimali Kipr  Türk Cümhuriyyəti arasında bəzi xoşagəlməz hadisələr baş verdi.Bu proses 15 noyabr 2020`-ci ildə keçirilən prezient seçkisində Ankaranın prezident Mustafa Akıncını yox,Ersin Tatarı dəstəkləməsiylə nəticələndi.Ancaq o vaxt Aknıncının tərəfdarları Türkiyənin Ersina Tatarı dəstəklədiyi və seçkiyə müdaxilə etdiyinə dair iddialar irəli sürdü.Bu iddiaları irəli sürənlərin arasında siyasətçilər,jurnalistlər,ziyalılar  da vardı.

Prezident seçkisindən sonra isə Mustafa Akıncının kommunikasiya məsələləri üzrə koordinatoru Ali Bizden G-82 (milli təhlükəsizlik əleyhinə fəaliyyət göstərmək) kodu səbəb göstərilərək Türkiyəyə girməsinə icazə vermədi.Bizdendən sonra aralarında millət vəkili və jurnalistlərin də olduğu 7 Kipr Türkünün Türkiyəyə girməsinə G-82 və N-82 kodlarıyla  qadağa qoyuldu.Bu durum Kiprli Türklər arasında `Müxaliflər cəzalandırılır” –şəklində şərh edilərək narahatlıq yaratdı.

Turan:Hal-hazırda ŞKTC-nin dünya tərəfindən tanınması ehtimalı zəifdir yoxsa güclü?  

Bayrakçı: BMT-yə üzv olan ölkələr tərəfindən ŞKTC-nin tanınmasına başlıca əngəli BMT TŞ-nin 1983-cü ildə qəbul etdiyi qətnamələr təşkil edir. Bilirsiniz ki,15 noyabr 1983-cü ildə ŞMKTC-nin  elan edilməsindən 3 gün sonra-18 noyabr 1983-cü ildə BMT TŞ-nin qəbul etdiyi 541 saylı qətnamə ilə Kipr Cümhuriyyəti adanın yeganə dövləti kimi qəbul edilir.Bu qətnaməyə görə,ŞKTC-nin varlığı Türkiyədən başqa BMT-yə üzv olan heç bir ölkə tərəfindən tanınmır.Bundan əlavə,BMT TŞ-nin 11 may 1984-cü ildə qəbul etdiyi 550 saylı qətnaməyə görə,BMT,  Türk ordusunun adada olmasını heç bir beynəlxalq qərara  məhəl qoymadan `işğalçı` kimi xarakterizə edir.BMT TŞ-nin əlaqədar qətnamələrinə görə,ŞKTC-nin BMT-yə üzv olan dövlətlər tərəfindən tanınması mümkün olmur.Ancaq bunun əvəzində halhazırda  BMT TŞ qərarlarının artıq hər hansı məcburiyyətinin qalmadığı ideyası  gündəmə gətirilir. ŞKTC preziddentinin beynəlxalq münasibətlər və diplomatiya üzrə müşaviri,professor Hüseyn İşıkal mənim məsələyə dair sualıma belə cavab vermişdi: Yerusəlimin həm Fələstin həm də İsrailin paytaxtı olacağına dair BMT TŞ-nin qərarları olmasına baxmayaraq,İsrail Yerusəlimi təktərəfli paytaxt elan etdi və Donald Turmp administrasiyası bu qərarı tanıdı.Burada BMT TŞ  üzvü ABŞ öz qərarını özü  tapdaladı.Golan təpələrinin Suriyaya aid olmasına dair BMT TŞ qətnaməsinin olmasına baxmayaraq,İsrail Golan təpələrini öz torpağı elan etdi.Trump administrasiyası bunu da qəbul etdi və yeni özü-özüylə ziddiyyətə düşdü.Bunlar kimi  yüzlərlə qərar və qətnamə var”.Professor  Hüseyn İşıksalın da dediyi kimi, xeyli bu cür örnək vermək olar.Kosovanın müstəqilliyi bunlardan biridir. Bundan başqa,Rusiya-Ukrayna müharibəsinin davam etdiyi bu günlərdə ŞKTC-nin tanınmasıyla bağlı  yeni iddialar da gündəmə gəlir.Məncə,Rusiyanın Yunanıstan və Cənubi  Kiprlə olan münasibətlərini nəzərə alaraq,ŞKTC-nin tanınmasına dair iddialara da önəm  verilməlidir.ABŞ Dövlət Departamenti sentyabr ayında Cənubi Kiprə qarşı silah embarqosunu ləğv etdiyini açıqladı.Ondan sonra isə ABŞ-ın New  Jersey milli qvardiyasının Cənubi Kipr milli ordusuna təlim  verəcəyinə dair xəbər gəldi.Nəticə etibarı ilə ABŞ ilə əməkdaşlıq etdiklərinə görə,Rusiya Yunanıstana və Cənubi Kiprə əsəbləşərkən diplomatik manevr kimi ŞKTC-ni  tanımasa da  diplomatik təmsilçilik aça bilərmi? Sualınıza mən də sualla cavab verim: sizcə,Rusya ŞKTC-ni tanıyarmı?