Türkiyənin Suriyada artan təsiri: uğurlar və qarşıdakı çətinliklər

Suriyada münaqişə yeni bir mərhələyə daxil olduqca, Türkiyə hərbi və kəşfiyyat əməliyyatları ilə nəticələri öz xeyrinə formalaşdıraraq bölgədə üstün gücə çevrilib. Ancaq Ankara indi kritik bir məqamla üz-üzədir: Artan iqtisadi təzyiq, geosiyasi mürəkkəblik və Suriyanın qeyri-müəyyən gələcəyi fonunda Türkiyə güclü rolunu nə qədər davam etdirə biləcək?

Onilliklər boyu Əsəd ailəsinin hakimiyyəti sarsılmaz görünürdü. Lakin 53 illik dominantlıq diktaturaların ən zəif nöqtəsini - zəif kəşfiyyat potensialını üzə çıxardı. Türkiyənin 2016-cı ilin avqustunda başlatdığı hərbi müdaxilə dönüş nöqtəsi oldu. 2018-ci ilin sentyabrından bəri İdlibdə həyata keçirdiyi kəşfiyyat fəaliyyətləri Əsəd rejiminin nə qədər kövrək olduğunu daha da aydın şəkildə göstərdi. Tənqidçilərin qeyd etdiyi kimi, bu rejim “kağızdan pələng”dən başqa bir şey deyil.

Cihadçı qüvvələrin İdlibdən sürətlə Hələbi və digər strateji şəhərləri ələ keçirməsi rejimin hazırlıqsızlığını üzə çıxardı. Dekabrın 8-də üsyançılar Dəməşqə yaxınlaşanda isə Əsəd ailəsinin kəşfiyyat və hərbi aparatının bu hücuma qarşı tamamilə hazırlıqsız olduğu bəlli oldu. Bundan sonra Türkiyə kəşfiyyat başçısının Hay'at Təhrir əş-Şam lideri ilə – çox güman ki, Suriyanın yeni güc mərkəzi olacaq şəxslə – birlikdə görünməsi, müdaxilə etməkdən çəkinən və ya edə bilməyən digər dövlətlərə açıq bir mesaj idi.

İsrail yaranmış xaosdan istifadə edərək Bəşər Əsədin Moskvaya qaçmasından sonra Suriyanın hərbi obyektlərinin və silah anbarlarının 80%-ni bombaladı. Bu hücumların məqsədi silahların cihadçıların əlinə keçməsinin qarşısını almaq idi. Ancaq bu addımlar həm də İsrailin Türkiyənin Suriyadakı artan rolundan narahatlığını göstərir. Xüsusilə narahatlıq doğuran məsələ Türkiyənin Suriya Demokratik Birliyi Partiyası (PYD) və onun hərbi qanadı Xalq Müdafiə Dəstələrinə (YPG) qarşı qəti əməliyyatlar həyata keçirmək gücüdür. Türkiyə bu kürd qruplarına uzun zamandır qətiyyətlə qarşı çıxır.

İsrail mediasında rəsmilər və şərhçilər Ağ Evin yenidən təşəbbüsü öz üzərinə götürməsinə çağırırlar. Donald Trampın Ağ Evə qayıdışı ilə birlikdə Türkiyənin ambisiyalarını cilovlamaq üçün ABŞ-ın müdaxiləsinə dair səslər daha da güclənib. Bəziləri Türkiyənin uğurundan cəsarətlənərək şimal Suriyada güc balansını daimi olaraq dəyişə biləcəyindən ehtiyatlanır.

Hərbi uğurlara baxmayaraq, Türkiyə Suriya dövlətinin gələcəyi və öz təsirini nə qədər davam etdirə biləcəyi ilə bağlı ciddi suallarla üzləşir. İslamçı köklərə malik Hay'at Təhrir əş-Şam qruplaşmasının rolu mübahisəlidir. Əgər qruplaşma Suriyada dünyəvi rejim elan etsə, Türkiyənin dəstəyi davam edəcəkmi? Şəriət qanunları ilə idarə olunan Səudiyyə Ərəbistanı kimi zəngin ərəb dövlətləri Dəməşqdə dünyəvi bir hökumətə maliyyə yardımı etməkdən çəkinə bilər, bu isə Türkiyənin bölgədə sabitlik yaratmaq səylərini çətinləşdirə bilər.

Əksinə, əgər şəriət əsaslı bir dövlət qurulsa, Ankara çətin vəziyyətə düşə bilər. Türkiyənin Taliban rejimi ilə münasibətləri bu baxımdan bir nümunədir. Əfqanıstanda hakimiyyətə gələn Talibanla başlanğıcda “ruh yaxınlığı” olsa da, Ankara ilə Kabil arasındakı münasibətlər hazırda məhduddur və praqmatikdir. Bənzər yanaşma Suriyadakı yeni hökumətə də tətbiq ediləcəkmi?

Türkiyənin iqtisadi çətinlikləri bu qeyri-müəyyənliyi daha da artırır. Onsuz da inflyasiya və daxili maliyyə təzyiqləri ilə mübarizə aparan Türkiyənin qonşu bir dövləti maliyyələşdirmə gücü sual altındadır. Tarixən Türkiyə Azad Suriya Ordusu və Hay'at Təhrir əş-Şam kimi qruplara dəstək üçün Qətər və digər Körfəz müttəfiqlərinə güvənib. Ancaq Körfəz ölkələrinin Suriyadakı yeni dövlətə Türkiyə vasitəsilə dəstək verəcəyi qeyri-müəyyəndir.

Suriyadakı yeni dövlətin Rusiya ilə münasibətləri isə əlavə mürəkkəblik yaradır. Əsədin Moskvaya qaçışı Kreml üçün əsas prioriteti üzə çıxardı: Suriyadakı hərbi-dəniz və hava bazalarını qorumaq. Əgər yeni rejimlə anlaşma əldə olunmazsa, Rusiya öz hərbi texnikasını və qoşunlarını Suriyadan çıxarmaq məcburiyyətində qala bilər.

Bu, Türkiyə üçün yeni suallar yaradır: Rusiya Ankaradan dəstək istəyə bilərmi? Bu dinamika əməkdaşlıq və rəqabətlə dolu Rusiya-Türkiyə münasibətlərinə necə təsir edəcək?

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan Suriya BƏƏS rejiminin süqutunu müsbət hadisə kimi qiymətləndirir. Hakimiyyətin 61 ilinin 53 ili Əsəd ailəsinə aid olduğu nəzərə alınsa, Ərdoğan sülalə rejimlərinin durğunluq və korrupsiyaya yol açdığını vurğulayır. Ancaq Türkiyə bu yeni mərhələni naviqasiya edərkən maliyyə, siyasi və diplomatik baxımdan ciddi sınaqlarla üzləşəcək.

Nəticədə sual açıq qalır: Türkiyə döyüş meydanındakı uğurlarını Suriyada davamlı bir viziyaya çevirə biləcəkmi, yoxsa regional siyasətin mürəkkəb reallıqları onun təsirini məhdudlaşdıracaq? Ankara üçün risklər son dərəcə böyükdür.