Media-icmal 09.12.16

Milli iqtisadi inkişafın yol xəritələrinin hazırlanması, islahatların nəticəsizliyi, işsizliyin artması, xarici borclanma, ölkə iqtisadiyyatının dirçəlməsi üçün tələb edilən vəsait məsələsi bugünki medianın aparıcı mövzusudur.

Yol xəritələri - iqtisadi inkişafın istiqamətləri

“Azərbaycan” qəzetində “Yol xəritələri Azərbaycanın postneft dövründə yeni inkişaf strategiyasıdır” sərlövhəli məqalədə müəllif ölkədə yeni iqtisadi durum yaranmasını (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=111575) və yeni tələblərin ortaya çıxmasını müzakirə edir.

Müəllif ölkədə neft erasının başa çatdığını, bu reallıqdan irəli gələrək ölkə iqtisadiyyatının yeni şərait və yeni tələblərlə üzləşdiyini qeyd edir.

Məqalədə deyilir ki, yeni şərait və tələblər problemlərin həllində gecikməməyi, sınaqdan çıxmış təcrübədən istifadəni və kreativliyi, təmkin və qətiyyəti gündəmə gətirib.

Yazıda vurğulanır ki, bunları reallaşdırmaq üçünsə, təbii ki, ilk növbədə indiki mürəkkəb zamanda bütün məsuliyyəti üzərinə götürməkdə tərəddüd etməyən, sadalanan keyfiyyətlərə malik olan lider, başqa sözlə desək, rəhbər lazımdır.

Müəllifə görə, belə şəxslərin rəhbərlik etdiyi dövlət, eləcə də iqtisadi sistem insanlara istedadlarını üzə çıxarmağa, innovativ keyfiyyətlərini realizə etməyə imkan verir.

Məqalədə deyilir ki, bu mənada Azərbyacanın bəxti gətirib, istər keçmiş prezident Heydər Əliyev, istər indiki prezident İlham Əliyev məhz bu keyfiyyətlərilə fərqləniblər: “Bu gün Azərbaycan yeni strategiya əsasında inkişafa qərar verib, müəllifi Prezident İlham Əliyev olan bu strategiyanın əsas məğzi və məqsədi ölkənin postneft dövründə inkişafını təmin etməkdir”.

Müəllif hesab edir ki, bu günlərdə imzalanan “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında” fərman 2017-2025-ci illər üçün ölkənin inkiaf strategiyasını müəyyən edir.

Məqalədə deyilir ki, strateji yol xəritələri hazırlanarkən layihələr açıq müzakirəyə verilib, vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının və vətəndaşların çoxsaylı rəy və təklifləri nəzərə alınıb.

Müəllif fərmana əsasən, strateji yol xəritələrində nəzərdə tutulan vəzifələrin icrasına ümumi rəhbərliyi Prezidenti Administrasiyasının, monitorinq, qiymətləndirmə və kommunikasiya tədbirlərini isə İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin həyata keçirəcəyini bildirir.

Müəllif deyir ki, Prezidentin fərmanı ilə həyata vəsiqə alan strateji yol xəritələrində tədbirlərin əhatə etdiyi sahələrin sayı çox, coğrafiyası geniş olsa da, məqsəd birdir və bu, yeni strategiya hesabına Azərbaycanın inkişafını davam etdirməkdir.

Bu hökumət ancaq…

“Azadlıqinfo” saytında “Əvvəlcə nəfsinizi optimallaşdırın” sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/169402.html) müəllif ölkədə islahatların nəticəsizliyini və bunun səbəblərini gündəmə gətirir.

Müəllif hesab edir ki, hökumətin nəticəsiz islahatları, böhrana səbəb olan anti-böhran tədbirləri davam edir: “Quru vədlər, əhəmiyyətsiz sərəncamlar, yalançı təsəllilər meydan sulayır. Reallıq isə budur ki, hökumət yalnız qiymətləri qaldırmağı, ixtisarlar aparmağı, vətəndaşın cibinə girməyi bacarır. Hər dəfə  qənaətdən dəm vururlar, amma bu qənaət prosesində hökumət komandasının komfortuna, mənasız xərclərə toxunulmur”.

Məqalədə artıq hökumətin yaxın günlərdə ali məktəbləri optimallaşdırmaq  adına universitetlərin birləşdirilməsini, yaxud çalışanların ixtisarını həyata keçirmək istədiyi deyilir. Müəllif hesab edir ki, bu analoqsuz komanda başa düşmür ki, bu kimi tədbirlərlə nəticəni dəyişmək olmaz, yeni nəfəsliklər açmaq, imitasiyadan real işə keçmək lazımdır.

Müəllif düşünür ki, universitetləri optimallaşdırmaqla, ixtisarları sürətləndirməklə durumu yaxşılaşdırmaq mümkün deyil. Müəllifə görə, hökumət komandası nəfsini optimallaşdırmalı, pis əməlləri ixtisara salmalıdır. Ölkəni bu vəziyyətə salan səbəblər aradan qaldırılmayana qədər xoşagəlməz nəticələr qaçılmaz olacaq.

Yazı müəllifinin fikrincə, hansısa dövlət qurumlarını birləşdirmək, hansısa qurumları ləğv etmək hələ irəliyə doğru addım deyil, ixtisarlar, birləşdirmələr müəyyən qənaət yarada bilər, amma ölkəyə investisiya axınını sürətləndirə, əhalinin həyat şəraitini yaxşılaşdıra bilməz.

Məqaləyə görə, 10 minlərlə ailəni işsiz qoyub, hansısa məbləğə qənaət etmək daha ağır fəsadlar törədəcək. Odur ki, hakimiyyətə xalqın cibinə girincə, ciblərə yığılan oğurluq pulları dövriyyəyə qaytarmaq tövsiyə edilir.

Müəllifə görə, optimal addımlar ilk olaraq hökumətin özünü əhatə etməlidir, optimal hökumət olmalı, korrupsiyadan, inhisardan imtina edilməlidir.

Müəllif deyir ki, neqativ ənənələr ləğv olunmayıb, ona görə də indi heç bir optimallaşdırma uğur gətirə bilməz, odur ki, təhsil ocaqlarını birləşdirməkdən öncə hakimiyyət saxtakarlıq ocaqlarını dağıtmalıdır.

İqtisadiyyatı xilas etməyə azı 7 milyard dollar …

“Exo” qəzetində “Azərbaycan iqtisadiyyatını xilas etmək üçün nə qədər lazımdır?” (http://ru.echo.az/?p=52923) sərlövhəli məqalədə müəllif ölkə iqtisadiyyatında müsbət dönüş yartamaq məsələsini ekspert Oqtay Haqverdiyevlə dəyərləndirir.

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanın qeyri-neft sektoru çox ləng inkişaf edir, səbəb isə maliyyənin olmamasıdır. Onun sözlərinə görə, ayrılmış kreditlər bütünlüklə təyinatı üzrə istifadə olunmur: “Məmurlar ayrılan kreditlərin bir hissəsini ciblərinə qoymaq “müdrikliyi” göstərirlər. Amma Asiya İnkişaf Bankının kreditləri qəpiyinə kimi konkret dövlət məqsədləri naminə işlədilir, çünki bank əməkdaşları buna nəzarət edirlər. Məmurlar başa düşürlər ki, dələduzluq aşkarlansa bank gələcək əməkdşalığı dayandıracaq”.

Bundan irəli gələrək ekspert deyir ki, kreditlərin əlavə iş yerlərinin açılmasına, infrastruktur layihələrinin tikintisinə, büdcə sferasında maaşların artırılmasına yönəldiləcəyini söyləmək olar. Amma O.Haqverdiyev bu vəsaitlə milli iqtisadiyyatı xilas etməyi mümkünsüz sayır və uzunmüddətli plan üçün dəfərlərlə çox vəsait lazım olduğunu bildirir.

Ekspert bu günlərdə dövlət baçısı İlham Əliyevin “Milli iqtisadiyyatın və iqtisadiyyatın əsas sektorlarının strateji yol xəritələri”ni təsdiq etdiyini deyir, 2025-ci ilə qədərki müddətdə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi üçün ən azı 7 milyard dollar vəsaitin tələb edildiyini nəzərə çatdırır.

O.Haqverdiyev hesab edir ki, qeyri-neft sektoru çox ləng inkişaf edir, problem isə maliyyənin olmaması, problemlərinsə çoxluğundadır: “Bir tərəfdən milli valyuta xilas edilməli, işsiz və aztəminatlı təbəqənin problemləri həll olunmalı, digər tərəfdən isə daxili məhsulların artımı stimullaşdırılmalı, qeyri-neft sektoru inkişaf etdirilməlidir”.

Ekspert hesab edir ki, bu duruma görə hökumət özü də günahkardır, çünki zamanında bu problemləri inkar etmək lazım deyildi.

İşsizlik artan durumda  

“Bizim Yol” qəzeti  “Ölkədə işsizliyin sayı kifayət qədər artan vəziyyətdədir” (http://www.bizimyol.info/news/88839.html) sərlövhəli məqalədə işsizliyin səviyyəsinə dair deputat Fazil Mustafanın düşüncələrinə yer verir.          F.Mustafa hesab edir ki, ölkədə işsizliyin sayı kifayət qədər artan durumdadır. Deputat gəldiyi bu nəticənin əsaslarını belə izah edir: “Pay torpaqlarına malik vətəndaşların böyük əksəriyyəti öz torpaqlarından istifadə etmirlər. Bunlar da gizli işsizlər ordusunda yer alırlar. Tikinti sektorunda çalışanların da böyük bir hissəsi bu sırada yer almaqdadır. Ödənişsiz məzuniyyətə göndərilənlərin də böyük hissəsi işsiz qalıb”. 

F.Mustafaya görə, belə vəziyyətdə sahibkarlığın inkişafı artıq zərurətə dönür. Onun fikrincə, bu xəttə alternativ yoxdur və əks təqdirdə dövlət işsizlər ordusunun problemlərini həll etməyə nail ola bilməyəcək: “Bu da ölkə üçün, milli təhlükəsizlik üçün çox ciddi təhlükədir. İşsizlik nəticəsində kriminal sahəyə və narkomaniyaya axın kifayət qədər artıb. Ona görə də orta aylıq əmək haqqı bizi aldatmamalıdır”.  

F.Mustafa xatırladır ki, Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsində anadan olan uşaqlara görə bütünlükdə 7,2 milyon vəsait nəzərdə tutulur. Deputat bu vəsaitin yetərli olmadığını xüsusi vurğulayır  və bununla bağlı  arqumentlərini ortaya qoyur: “Bazarda bir uşağın təminatı üçün lazım olan ərzağın və digər vəsaitlərin alınması o qədər bahadır ki, ailənin onun öhdəsindən gəlməsi mümkün deyil. Hamı bilir ki, bir məktəbli uşağın bir aylıq xərci 300-400 manatı keçir. Çox sayda xəstə uşaqlar var ki, valideynləri vəsait tapıb onları müalicə edə bilmirlər. Ona görə də biz bu sahələrə diqqət yetirməliyik”. 

Deputat yenə də qeyd edir ki, ölkədəki problemlərin həlli sahibkarlığa stimul veriməsindən keçir. FMustafa  düşünür ki, bu sahədə də durum normal deyil və bunun da səbəbi aşağıdakılardır: “İnhisarçılıq qalmaqdadır, “Rəqabət Məcəlləsi”ni hələ də qəbul etməməyimiz, sağlam rəqabətin olmaması problemə çevrilib”.

Sürətlə artan xarici borclanma

“Yeni Müsavat”  qəzetində isə diqqəti “Hökumət yenə xaricdən kredit axtarır” (http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/hokumet-yene-xaricden-kredit-axtarir_398527.html) sərlövhəli məqalə çəkir.

Müəllif  deyir ki, Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmov  xarici borcların qaytarılması, həmçinin investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün hökumətin, bankların və başqa subyektlərin valyuta bazarına daxil olmasının problemlər yaratdığını bildirir. MB rəhbəri hesab edir ki, manatın məzənnəsinə əlavə təzyiqdən qaçmaq üçün vəsaitlərə ehtiyac olan valyuta kütləsini bazara daxil olmadan əldə etmək lazımdır. Müəllif məhz bu məsələni ekspertlərlə müzakirə edir.

Ekspert Natiq Cəfərli bildirib ki, Azərbaycanın son zamanlar xarici donorlarla apardığı danışıqların əsas məğzi məhz üzərinə götürdüyü böyük layihələrdəki öhdəlikləri yerinə yetirməklə bağlıdır: “Həm Dünya Bankı, həm Beynəlxalq Valyuta Fondu və digərləri ilə danışıqlar gedir. Bu danışıqların məqsədi Azərbaycanın “Şahdəniz 2”, TANAP, TAP layihələri ilə bağlıdır. Azərbaycanın bu layihələrdə böyük payı var. Ciddi bir rəqəm yaranıb. Təqribən 18 milyard dollara yaxın Azərbaycanın üzərinə düşən öhdəliklər var”.

Ekspert deyir ki, bu öhdəliklərin bir hissəsi artıq yerinə yetirilib, böyük bir hissəsində maliyyə çatışmazlığı var. N.Cəfərli hesab edir ki, Azərbaycanın iki yolu var idi, ya Neft Fondunun vəsaitinin tamamını bu layihələrə xərcləməklə sonradan çox ciddi bir problemlərlə qarşılaşmaq, ya da borclanmaya getmək, ona görə də ikinci yol seçildi.

N.Cəfərli bu layihələri tamamlamaq üçün çox az zaman qaldığını, 2017-18-ci illərdə artıq layihələrin böyük hissəsi tamamlanmalı və 2020-ci ildən Avropaya qazın ixracatı başlanmalı olduğunu deyir.

Ekspert Rövşən Ağayev də deyir ki, E.Rüstəmovun açıqlaması valyuta tələb edən investisiya layihələrinin istisnasız xarici borclanma hesabına həyata keçiriləcəyini göstərir: “Son 2 ildə həm dövlət büdcəsindən, həm də Neft Fondundan xaricdəki layihələrə böyük həcmli vəsaitlər ayrılır. Manatla ayrılan vəsaitlər isə, təbii ki, bazarda xarici valyutaya çevrilərək ölkədən çıxır. Bu ehtimalın gerçəkləşməsi o deməkdir ki, yaxın illərdə ölkənin xarici borclanma səviyyəsi sürətlə artacaq”.

Ekspertə görə, lazım olan anda borc tapılmasa, artıq ölkənin valyuta ehtiyatlarından büdcədənkənar formada istifadə təmin olunacaq. R.Ağayev hesab edir ki, ikinci ehtimal bank sektorunun, digər şirkətlərin, hökumətin xarici borclarını ödəmək üçün Neft Fondunun likvid vəsaitlərindən istifadə oluna bilər. Artıq Beynəlxalq Bankın 1 milyard dollar xarici borcunun qaytarılmasında bu variantdan istifadə edilib.