Media-icmal 12.03.20

Neftin dünya bazarında ucuzlaşması ilə Azərbaycanda devalvasiya etimalına baxış, süni qiymət artımına qarşı mübarizə, neftin ucuzlaşmasının səbəbləri və s. məsələlər medianın aparıcı mövzuları sırasındadır....

“Azərbaycan” qəzetində “Qara qızıl”ın qara günü” sərlövhəli məqalədə müəllif neftin qiymətinin ucuzlaşması ilə Azərbaycanda devalvasiya gözləntilərinin əsaslı olmadığını sübut etmək istəyir.

Martın 9-da neftin dünya bazarında kəskin dəyər itirməsi ilə əlaqədar müəllif neftin qiymətinə arxayın olub yola çıxmağı təhlükəli adlandırır, qarşıdurma olan ölkələrin hamısının neft ölkələri olduğu vurğulanır.

Müəllifə görə, Azərbaycan kimi bir-iki ölkəni həmin əraziyə daxil edə bilməyiblərsə, bu, yalnız dövlət başçıları səviyyəsində həyata keçirilən praqmatik siyasətin nəticəsidir.

Digər tərəfdən müəllif hesab edir ki, dünya bazarında neftin qiymətinin sabit qalmamasına "kənar müdaxilələr də baş verir": “...Onlar üçün neftin qiyməti kimi "tezalışan" təsir vasitəsi yoxdur. O üzdən istədikləri vaxt ucuzlaşdırıb, istədikləri vaxt bahalaşdırırlar. İndi gəl, baş çıxar bu qiymət qiyamətindən, görüm necə çıxarırsan?! Ümumiyyətlə, neftin qiyməti elə bir oyundur ki, onun proqnozunu dünyanın heç tanınmış mütəxəssisləri verə bilmirlər”.

Müəllif əlavə edir ki, dünya bazarında 27 faiz dəyər itirən neft 32 dollara qədər ucuzlaşdı, digər indeks və kotirovkalarda da azalmalar qeydə alındı, birjalardakı qiymətli kağızlarda ucuzlaşma baş verdi.

Azərbaycana gəlincə, müəllif deyir ki, vaxtında görülən tədbirlər hesabına kifayət qədər (52 milyard dollardan çox) valyuta ehtiyatı olması, digər iqtisadi imkanlar gözlənilməz hadisələrdən sığortalanmağı təmin edir.

Bununla əlaqədar müəllif martın 10-da Azərbaycan Nazirlər Kabinetində qlobal enerji bazarında vəziyyət və onun iqtisadiyyata təsirinə dair məsələlərin müzakirəsi ilə bağlı keçirilən müşavirəni xatırladır.

Müəllif deyir ki, müavirədə dünyada baş verən neqativ meyllər fonunda Azərbaycan iqtisadiyyatının dayanıqlılıq nümayiş etdirməsi xüsusi vurğulanıb.

Yazı müəllifi bank müştərilərinə manatı dollara çevirmək üçün bankların qarşısında durmaq əvəzinə təmkin, anlam göstərməyi, ölkə iqtisadiyyatına güvənməyi tövsiyə edir və Azərbaycanda devalvasiya üçün fundamental əsas olmadığını bildirir.

“Azadlıqinfo”da “30-40 faiz devalvasiya ola bilər” sərlövhəli məqalədə müəllif iqtisadçı ekspert Nemət Əliyev dünya bazarında neftin kəskin dəyər itirməsilə Azərbaycanda devalvasiya rsikinin qaldığını bildirir.

Azərbaycan maliyyə institutlarının ölkədə dolların məzənnəsinin qalxmaması üçün bütün tədbirlərin görülməsilə bağlı açıqlamasını N.Əliyev “havaya atılan boş güllə” adlandırır.

Müəllifə görə, aydın olan budur ki, neftin kəskin ucuzlaşması hökuməti rahat buraxmır, böyük ehtimalla növbəti devalvasiyanın ölçüsünü, gününü, formasını müzakirə etməyə başlayıblar: “Çünki təzyiq böyükdür, nə dövlət büdcəsi, nə də tədiyyə balansı neftin hazırkı qiymət səviyyəsinə tab gətirmək gücündə deyil. Ölkə iqtisadiyyatının hazırkı templərini, məşğulluq səviyyəsini indiki şərtlər altında sabit saxlamaq xülyadır”, deyə N.Əliyev bildirir.

N.Əliyev hesab edir ki, hazırkı neft qiymətləri bir sıra sosial və iqtisadi layihələrin reallaşması yolunda da ciddi maneələr yaradır, belə ekstremal vəziyyətə hazır olmayan hökumətin devalvasiyaya baş vurması tam gözləniləndir.

“Lakin bu dəfəki devalvasiyanın yumşaq olacağı qənaətində deyiləm. Neftin bir barrelinin qiymətini 40 dollar səviyyəsində hədəfləyən ilkin hesablamalar göstərir ki, növbəti devalvasiya 30-40% intervalında tətbiq ediləcək (bunu mərhələli şəkildə də həyata keçirə bilərlər)”.

“Yeni Sabah.az”da “Süni qiymət artımına yol verənlər mütləq cəzalandırılmalıdır” sərlövhəli məqalədə müəllif möhtəkirliyə qarşı mübarizə barədə iqtisadçı-ekspert Akif Nəsirli ilə söhbətləşir.

Müəllifin sözlərinə görə, Azərbaycan da daxil olmaqla, dünyanın əksər ölkələrində koronavirusla bağlı gərginlik var, bəzi işbazlar bundan istifadə edərək süni qiymət artımına, ya da dövriyyədən məhsul çıxarmaqla mal qıtlığı yaratmağa yol verirlər.

A.Nəsirli qeyd edib ki, süni qiymət artımının qarşısını almaq üçün hökumət inzibati yola əl atmalıdır: “Amma bazar iqtisadiyyatı modelində hökumətin bazardakı qiymətlərə birbaşa təsir və nəzarət səlahiyyəti yoxdur. Bazar iqtisadiyyatı modelində qiyməti bazar özü nizamlayır. Bunun üçün də ölkənin iqtisadiyyatında rəqabət mühiti olmalıdır, monopoliyalar aradan qalxmalı və şirkətlər bir-birilə azad rəqabətə girməlidir”.

Onun fikirncə, bu halda istehlak bazarından mal çıxartmaq və yaxud süni şəkildə qiymət artırmaq mümkün deyil, əgər hər hansı bir şirkət süni qiymət artımına yol verərsə, bazarın təpkiləri ağır olar.

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycan bazar iqtisadiyyatı modelinə keçsə də, bu model hələ tam oturuşmayıb, odur ki, hökumət müxtəlif vasitələrlə qiymət artımını cilovlaya bilər: “Bazarda möhtəkirlik edib, qiymət artıranı, süni şəkildə qiymətləri bahalaşdıranı inzibati nəzarət qaydasında cəzlanadırmalı və bazarda sabitliyin yaranmasına təminat verməlidir”, deyə ekspert bildirir.

A.Nəsirli deyir ki, rəqabət mühiti olmadıqda sahibkar daha çox qazanmaq üçün qiyməti artırmağa meylli olur və bu dünyanın hər yerində belədir.: “Amma rəqabət olan yerdə sahibkarlar belə bir addım atmazdan öncə düşünür ki, rəqibi bu addımdan necə istifadə edə bilər. Hətta bəzən məhsulları zərərlə satırlar ki, bazarı əllərində saxlasınlar”. Onun fikrincə, bütün bunlar sahibkarlığa maneələrin aradan qaldırılması, monopoliyanın qarşısının alınması və azad bazar mühitinin formalaşdırılmasıdır. Bu isə qısa müddətdə həyata keçirilə bilməz”. 

“Bizimyol.info”da “Neftin ucuzlaşması və hökumətin proqnozları” sərlövhəli məqalədə müəllifin dünya bazarında neftin qiymətinin ucuzlaşmasının səbəbləri barədə düşüncələrinə yer verib. 

Müəllifin düşüncəsinə görə, Səudiyyə krallığının neft hasilatını azaltmamaq, əksinə, artırmaq barədə qərarı dünya bazarında neftin qiymətinin kəskin ucuzlaşmasına səbəb olub, bu da neft ixrac edən başqa ölkələrin də gəlirlərinə təsir edir.

Müəllif hesab edir ki, bu, Azərbaycana da təsir edir və bəzi iqtisadçı ekspertlər, sosial şəbəkə istifadəçiləri bu son prosesləri nəzərdə tutaraq ölkədə maliyyə bazarlarının çökəcəyi, manatın dollar önündə kəskin dəyər itirəcəyi, qiymət artımı və sair bu kimi məsələlərlə bağlı bədbin proqnozlar verirlər.

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Zahid Oruc isə bildirir ki, dövlətin “təhlükəsizlik yastığı var” və neft qiymətlərinin düşməsindən ölkə ciddi zərər görməyəcək.

Bununla belə, ekspert hesab edir ki, ölkədə neftin ucuzlaşmasından sonra narahatlıq var; insanlarda qorxu, sabaha inamsızlıq yaradan açıqlamalar və fikirlər də səslənir: “Bu da adamların banklardakı depozitlərini çəkmə, manatı dollara dəyişmə kimi addımlara sövq edilməsinə yönəlib. Bundan yalnız möhtəkirlər qazanır; koronavirus olayında qoruyucu maskaları, dezinfeksiyaedici maddələri gizlədib qiymətləri qaldıranlar olduğu kimi, indi də manatın ucuzlaşacağı haqda söz-söhbətlərdən qazananlar oldu”.

Müəllif vurğulayır ki, hökumət rəsmiləri isə narahatlığa əsas olmadığını, inflyasiyanın  hədəflənən hədd daxilində saxlandığını bəyan edirlər.