Media-icmal 14.02.2107

Ölkədə icra edilən beynəlxalq layihələrin əhəmiyyəti, bankların möhtəkirliyə qurşanmaları, bahalıq və inhisar, Avropa İttifaqı və Azərbaycan əməkdaşlığına baxş bugünki medianın aparıcı mövzusudur...

Liderliyin təsdiqi - qlobal layihələr

“Azərbaycan” qəzeti “Qlobal layihələr Azərbaycanın liderlik keyfiyyətlərini təsdiqləyir” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=115856) sərlövhəli məqalədə ölkənin icra etdiyi qlobal layihələrin mahiyyəti dəyərləndirilir.

Müəllif 2004-cü ildə ölkə regionlarının inkişafı üzrə I Dövlət Proqramı qəbul edildikdən bu yana Azərbaycanın strateji maraqlarına xidmət edən nəhəng layihələrin həyata keçirildiyini bildirir və bu layihələri belə dəyərləndirir: “Hazırda həmin layihələr təkcə Azərbaycana deyil, regiondakı digər ölkələrə də gəlir gətirir, onların arasında əməkdaşlığı dərinləşdirir, bölgədə sabitliyi möhkəmləndirir. Bu layihələr Azərbaycanın sözügedən sahədə liderlik keyfiyyətlərini ortaya qoyur”.

Məqalədə qeyd edilir ki, ötən 13 ildə regionların inkişafı ilə bağlı iki Dövlət Proqramı icra edilib, üçüncü Proqramın da artıq 3 ili başa vurulub.

Müəllif deyir ki, ilkin dövrdə ölkənin enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması əsas məsələ idi, belə ki, Azərbaycan istehlak etdiyi enerjinin və qazın bir hissəsini kənardan alırdı, odur ki, enerji müstəqilliyini təmin etmək əsas məsələ idi.

Yazıda vurğulanır ki, ötən 13 ildə bu proqramlar çərçivəsində 26 elektrik stansiyası tikilib və bunların ümumi gücü 2400 meqavatdır. Müəllif  bu stansiyaların ölkənin müxtəlif  bölgələrində inşa edildiyini nəzərə çatdırır. 

2006-cı ilin yayında Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin istifadəsilə ölkənin iqtisadi həyatında yeni bir mərhələnin başladığını deyən müəllif bu kəmərin təkcə Azərbaycana yox, Türkiyə və Gürcüstana da iqtisadi gəlir gətirdiyini vurğulayır. 

Məqalədə BTC-nin yeni beynəlxalq enerji layihələrinə səbəb olduğu deyilir, “Şahdəniz” qaz yatağından qazın Türkiyə və Avropaya nəqlinin bundan irəli gəldiyi nəzərə çatdırılır. 

Müəllif su anbarları layihələrinin reallaşdırılmasından danışaraq bunun vacibliyini dövlət başçısı İlham Əliyevdən sitat gətirməklə gücləndirir: “Bizim su ehtiyatlarımız ölkəmizdən kənarda formalaşır. Odur ki, biz sudan səmərəli istifadə etməliyik və ölkə dxilində elə imkanlar, infrastruktur, rezervuarlar yaratmalıyıq ki, həm ehtiyatımız olsun, həm də əkin sahələrini genişləndirə bilək, bu, daha çox investisiya tələb edən sahədir, onun öhdəsindən gəldik”.

Müəllif iri layihələr sırasında Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanının tikintisinin də adını çəkir və bütün sadalanan layihələrin reallaşdırılmasını Azərbaycanın qlobal layihələrin həyata keçirilməsində liderlik rolunu təsdiqləməsi kimi dəyərləndirir.

Kreditləşdirmə əvəzinə möhtəkirlik

“Azadlıqinfo” saytı “Banklar spekulyasiya ilə hər gün azı 500 min dollar qazanc əldə edir” (https://www.azadliq.info/177291.html) sərlövhəli məqalədə ölkə banklarının möhtəkirliyə qurşanması barədə ekspert Samir Əliyevin düşüncələrinə yer ayırıb.

“İndiki spred (alış ilə satış arasındakı fərq) əsasında bankların dövriyyəsini hesablasaq görərik ki, banklar gündəlik aşağı qiymətə aldığı 7-8 milyon dolları baha qiymətə satdıqda təxminən 500-700 min dollar arası qazanc əldə edirlər”.

S.Əliyev durumu sayta belə dəyərləndirir.

Ekspert deyir ki, banklar da aldıqlarından əlavə 1-2 milyon dollar sataraq qazanclarını daha da artırırlar. 

S.Əliyevə görə, tam üzən məzənnəyə keçidin mənfi fəsadlarından biri özünü göstərməkdədir və söhbət  möhtəkirlikdən gedir: “Artıq möhtəkirliyin nəticəsi olaraq dollar süni sürətdə ucuzlaşdırılır, banklar durumdan sui-istifadə edərək alış qiymətini kəskin aşağı salıblar. Rəsmi məzənnə 1 dollar üçün 1,82 manat olduğu halda alış qiyməti 10% ucuz – 1,65 manata endirilib”.

Ekspert dolların müştəriyə satışının ən çox 4% fərq etdiyini, bank tərəfindən alışının isə 3%-dən 15%-ə qədər dəyişdiyini bildirir. S.Əliyevə görə, bu o deməkdir ki, ən az qazanan bank 3%, ən çox qazanan bank isə 15% qazanır, ortalama bankların gündəlik qazancı 7-9% arasında dəyişir.

Ekspert Mərkəzi Banka istinadən ölkədə gündəlik dollar alışının 7-8 milyon, satışının isə 8-10 milyon dollar arasında dəyişdiyini qeyd edir. Bu göstəricilər 2014-2016-cı illərdə kəskin artıb, 2015-ci ildə ən yüksək həddə çatıb.

Ekspertə görə, banklar ölkə iqtisadiyyatını kreditləşdirməli olduqları halda aktiv valyuta alqı-satqısına girişərək bu fəaliyyət hesabına gündə ən azı 600-900 min dollar qazanırlar: “Göründüyü kimi, banklar möhtəkirliyə girişiblər.

Cəmiyyətdə süni surətdə yaradılmış panika makroiqtisadi sabitlik üçün heç də yaxşı gələcək vəd etmir”.

İqtisadçı Mərkəzi Bank və Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasını prosesə müdaxilə əvəzinə müşahidəçi mövqeyə görə tənqid edir: “Bunun zərbəsi əhaliyə və sahibkarlara dəyir, nəticədə isə iqtisadiyyat itirir”.

İnhisar və bahalaşma - bir-birinə bağlı “qardaş”lar

“Exo” qəzeti “İnhisar və ucuz manat: Azərbaycanda bahalaşma davam edəcək” (http://ru.echo.az/?p=56346) sərlövhəli məqalədə ölkədəki bahalşamanı ekspert Oqtay Haqverdiyevlə müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, 2015-ci ildən Azərbaycanda ərzaq mallarının bütün növləri, o cümlədən ölkədə istehsal edilən yerli ərzaq mallarının bahalaşması müşahidə edilir.

O.Haqverdiyev hesab edir ki, qiymət artımının əsas səbəbi inhisardır: “ Belə şikayətlərin çoğrafiyası ölkənin bütün regionlarını əhatə edir. Adətən vətəndaşlar daha çox ətin, o cümlədən toyuğun, meyvə-tərəvəzin, süd və süd məhsullarının bahalaşmasını qeyd edirlər”. Ekspert ölkədəki bahalaşmanı qəzetə belə dəyərləndirir.

O.Haqverdiyev deyir ki, ölkədə hətta gübrə belə bahalaşıb və ümumi bahalaşmaya təsir edən bir neçə amil var: “Manatın alıcılıq qabiliyyətinin enməkdə davam etməsi, hətta manatın məzənnəsinin qısamüddətli qalxması belə qiymətlərin artması prosesini dayandıra bilmir. Amma Azərbaycanın ən böyük bəlası istehlak bazarındakı inhisardır. Daxili bazarda rəqabət mühiti yoxdur. Əgər müəyyən şəxslər bazara “özgə” saydıqları iş adamlarını buraxmırlarsa, ona necə yanaşaraq?”.

O.Haqverdiyev deyir ki, Azəbaycana mal idxalı da asan proses deyil, iş adamları idxal mallarını alıcıya çatdıra bilmək üçün çoxpilləli maneələri keçməli olurlar və burada inhisar hətta yerli malların da reallaşdırılmasında özünü göstərir:

“Mənə hallar məlumdur ki, bazara “özgə” adam buraxmamaq üçün sahibkarlara təzyiq yolu ilə kartof dolu kisələri topdansatış olaraq ən ucuz qiymətə alıblar. Bu adamlar regionlardan paytaxta əlavə qazanmaq üçün gəlirlər, əslində isə buradan əliboş qayıdırlar. Manatın dəyərdən düşməsi və inhisar bir-birinə bağlı proseslərdir, odur ki, qiymət artımı bundan sonra da davam edəcək”.

Müəllif daha sonra məqalədə rəsmi statistik rəqəmlərə istinad edərək 2015-ci il ilə müqayisədə 2016-cı ildə ölkəyə yeyinti məhsulları idxalının 35% artdığını, ixracın isə 28% azaldığını bildirir.

Qeyd edilir ki, 2015-ci il ilə müqayisədə ət idxalı 232% təşkil edib və ya 12 min ton yarımdan, 32 min tona yaxınlaşıb, çay idxalı isə 7 min tondan 13 min tona yaxın həcmə yüksəlib. 2016-cı ildə əraza məhsulları 15%-ə, qeyri-ərzaq məhsulları isə 17%-ə yaxın bahalaşıb.

Maliyyəyə çıxış, yoxsa insan haqları

“Novoe Vremya” qəzetində isə “Bakı və Avropa İttifaqı: addım- addım gedilən uzun yol” (http://www.novoye-remya.com/w81742/.../#.WKH3zDuLTIU) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif deyir ki, Bakı və Brüssel strteji tərəfdaşlıq istiqamətində danışıqları davam etdirir, amma masa üstündə hələlik sırf texniki məsələlər müzakirə ounur.

Məqalədə substantiv heç nəyin müzakirə olunmadığı deyilir və müəllif rəsmilərə istinadən Avropa İttifaqından rəsmi Bakının əməkdaşlıq üçün təklif etdiyi layihəyə cavab gözlənildiyini bildirir: “Onlar öz təklif və düzəlişlərini nə qədər tez təqdim etsələr, o qədər yaxşıdır, bizə də vaxt lazımdır. Biz ciddi müzakirələr aparmalı, mövqelərimizi müəyyən etməliyik”.

Müəllifə görə, təhlükəsizlik və siyasi məsələlər Azərbaycan üçün xüsusi önəm daşıyır, çünki qarşı tərəf də hər iki məsələni belə dəyərləndirir. 

Müəllif hesab edir ki, bu iki məsələ həllini tapmasa, başqa məsələlərin həlli çətin olacaq.

Müəllif danışıqların 3 blok məsələ ətrafında getdiyini bildirir: “Bunlardan birincisi siyasi və təhlükəsizlik, ikincisi ticarət və investisiya, üçüncüsü isə qalan iqtisadi, humanitar, sosial məsələlər üzrə olan blokdur. Avropa İttifaqı bu bloklar üzrə müzakirələrin paralel getməsini təklif edir, rəsmi Bakı isə birinci blokun xüsusi önəm daşıdığını deyərək, bundan başlamağı təklif edir”.           

Müəllif deyir ki, rəsmi Bakının Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıq münasibətlərini dərinləşdirməkdə məqsədi Azərbaycan enerji resurslarını Avropa bazarına çıxarmaq və Avropa maliyyə qurumlarına çıxış əldə etməkdir. 

Məqalədə vurğulanır ki, Avropa İttifaqı isə Azərbaycanda siyasi sistemin liberallaşdırılmasına, hakimiyyət qollarının ayrılmasına, insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasına can atır.

Müəllif xatırladır ki, bu konsepsiya Avropa İttifaqı rəsmilərinin Azərbaycana səfərlərində də səslənib: “Nəzərə alsaq ki, rəsmi Bakı sistemin liberallaşdırılmasını  arzu etmir, o zaman deyə bilərik ki, strateji saziş üzərində iş hələ uzun çəkəcək”. 

Yazıda qeyd olunur ki, Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizlyinin təmin olunmasındakı roluna söykənərək, qurumla öncə assosiativ üzvlük, sonra modernləşmə, nəhayət tərəfdaşlıq barədə müqavilələri imzalamağı təxirə salmağı bacarıb.  

Müəllifə görə, energetika məsələsi Qərbin regionda və bütünlüklə Xəzərdə geosiyasi və hərbi-taktiki planları üçün əsasdır. Vaşinqtonda və Brüsseldə də bilirlər ki, Azərbaycan təkbaşına Avropanın enerji təhlükəsizlyini təmin edə bilməz, amma bununla belə, enerji təhlükəsizliyi məsələsini dövriyyədən çıxarmırlar.

Nə isə, hələlik yol uzun, əldə edilən nəticələr yetərli deyil...