Media-icmal 14.12.2016

Ölkə iqtisadiyyatında islahatlar, tikinti bazarında çöküş, valyuta mübadilə məntəqələrinin fəaliyyətinin bərpasına münasibət, ölkəni bürüyən böhranın səbəbləri bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Ucuz neft şəraitində qurulan iqtisadiyyat

“Azərbaycan” qəzetində dərc edilən “Məqsəd məlum, hədəf bəlli” sərlövhəli məqalədə (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=111938) müəllif  ölkədə iqtisadi islahatların strateji mahiyyətindən danışır.

Müəllif dövlət başçısı İlham Əliyevin “Milli iqtisadiyyatın və iqtisadiyyatın əsas sektorlarının inkişaf etdirilməsi haqqında” fərmanını yüksək dəyərləndirir: “Bəri başdan deyək ki, Azərbaycanda siyasi müstəqilliyin bərpasından sonra bu səviyyədə, bu həcmdə və bu dərəcədə reallıqlara söykənən, yaxın-uzaq perspektivə hesablanan iqtisadi sənəd qəbul edilməyib”.

Daha sonra yazıda neftin kəskin ucuzlaşması, 2015-ci ildə manatın iki dəfə devalvasiyaya uğraması ilə bağlı məsələlər yer alır və müəllif haqqında bəhs edilən sənədin qəbul edilməsinin mövcud iqtisadi reallıqlardan irəli gəldiyini nəzərə çatdırır: “Odur ki, Azərbaycanda ucuz neft şəraitində iqtisadiyyat yeni təməllər üzərində qurulmaqla daha yüksək artım tempinə nail olmalıdır. Qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”nin qarşısında məhz bu məqsəd durur”.  

Müəllif sənədin daxili strukturu, hədəfləri, fəaliyyət istiqamətləri, bu fəaliyyəti təmin edəcək qanunvericilik əsası barədə danışır və qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsinin, ixrac sənayesinin üstün mövqeyə gəlməsinin priroritet olduğunu vurğulayır.

Məqalədə deyilir ki, bu hədəflərə nail olmaq milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın 11 sektoru üzrə strateji yol xəritələrində nəzərdə tutulan vəzifələrin uğurla həyata keçirilməsindən asılıdır.  Müəllif  bildirir ki, bunun üçün ilk növbədə investisiyaların və s. resursların səfərbər edilməsi tələb olunur: “Hesablamalara görə, təkcə 2020-ci ilədək nəzərdə tutulan prioritetlərin yerinə yetirilməsi üçün təxminən 27 milyard manat investisiya lazımdır və bu məbləğ bütün sektorlar üzrə strateji  yol xəritələri çərçivəsində tələb edilən ümumi vəsaitdir”.

Yazıda vurğulanır ki, bütün növ dövlət və özəl mənbələr hesabına təmin olunacaq həmin investisiyalar ölkə iqtisadiyyatı üçün 2020-ci ilədək müəyyən edilən hədəflərdən əlavə, gələcək üçün nəzərdə tutulan məqsədlərə təsiri baxımından bünövrə rolu oynayacaq.

Müəllif bu ümiddədir ki, bu məqam  Azərbaycana Strateji Yol Xəritəsinin prioritetlərinin müsbət trayektoriyası ilə daha yüksək hədəflərə çatmağa kömək edəcək.

Tikinti kimi bazarı da çöküşdə

“Azadlıqinfo”  “Dərnəgül bazarı” çökür, obyektlər bağlanır” sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/170123.html) ölkənin tikinti bazarındakı mövcud durum dəyərləndirilir.

Müəllif ölkə iqtisadiyyatının bir çox sahələrində olduğu kimi tikinti sahəsində də böhran yaşandığını, paytaxt Bakıda iri tikintilərlə yanaşı, fərdi tikinti sahəsində də işlərin dayandığını bildirir. Onun fikrincə, obrazlı deyilsə nə dövlətin, nə də vətəndaşın tikintiyə ayıracaq pulu qalmayıb. 

Məqalə müəllifi bu ağır iqtisadi durumun özünü ilk növbədə tikinti materialları bazarında göstərdiyini deyir və bunun səbəblərini belə şərh edir: “Əgər manatın devalvasiyasından sonra qiymətlərin bahalaşması tikinti bazarında durğunluq yaratmışdısa, indi baş verən durğunluğun səbəbi insanların iqtisadi durumunun kəskin zəifləməsidir”. 

Müəllif dolların bahalaşmasının da tikinti materialları bazarına mənfi təsir etməsi düşüncəsindədir, belə ki, bu amil tikinti materiallarının da qiymətlərinin artımına səbəb olur və son bir neçə ayda əksər materiallar 30%-dən çox bahalaşıb.

Yazıda deyilir ki, alıcılığın aşağı səviyyədə olması, gəlirlərin azalması sahibkarları da bir-bir sıradan çıxarır.

Müəllif deyir ki, bazarda tikinti materialları satışı bölməsində tək-tük müştəri gözə dəysə də real alıcı demək olar ki, yoxdur, yan-yana dayanan boş yük maşınlarını, bir yerə toplaşan fəhlələri və sahibkarları görmək kifayətdir ki, bazarın durumu barədə təsəvvür yaransin. İş olmadığı zaman sahibkardan tutmuş fəhləyə kimi hamı qazancsız qalır.

Məqalədə deyilir ki, sahibkarlar devalvasiyadan sonra alıcılığın ən aşağı səviyyəyə düşdüyünü, bu gedişlə bir çox sahibkarların sıradan çıxacağını bildirirlər.

Müəllifə görə, diqqət çəkən məqamlardan biri də odur ki, burada çalışanların əksəriyyəti rayonlardan çörəkpulu dalınca gələnlərdir və onlar isə son vaxtlar  heç bir sifariş ala bilmədiklərini deyirlər.

Ekspert: “Onlar indi qara bazarda…”

“Exo” qəzeti “Valyutadəyişmə məntəqələri Azərbaycana qayıtmalıdırmı?” sərlövhəli məqalədə (http://ru.echo.az/?p=53304) müəllif  bu məntəqələrin bərpa oluna bilməsinin mümkünlüyünü ekspert  Əkrəm Həsənovla araşdırır.

“Prinsip etibarilə Avropada olduğu kimi Azərbaycanda da valyutadəyişmə məntəqələri yoxdur. Amma Avropadan fərqli bizdə sayca çox olan bank filialları valyuta dəyişirlər. Bu gün problem bundan ibarətdir ki, bir çox banklar sadəcə valyuta satmırlar”. Ə.Həsənov bu sahədə durumu qəzetə belə şərh edir.

Ekspert deyir ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə valyutadəyişmə məntəqələri yoxdur və bütün bank filialları valyuta dəyişməklə məşğul olmur, əsasən də ona görə ki, insanlar nağdsız haqq-hesab aparırlar. 

Ə.Həsənov valyutadəyişmə məntəqələri bağlandıqdan sonra bütün bu personalın “qara bazar”a transfer olunduqları qənaətindədir: “Məhz bu şəxslər “qara bazar” məsələsini gündəmə gətirir, müxtəlif addımlar ataraq mübadilə məntəqələrinin açılmasına nail olmaq istəyirlər. Bu ilin əvvəlində onların bağlanması ilə bağlı verilən qərar da düz idi”. 

Ekspert bəzi deputatların bu məntəqələrin fəaliyyətinin bərpa edilməsi ilə bağlı çıxışlarını yada salaraq xəbərdarlıq edir ki, əgər məntəqələrin fəaliyyəti bərpa edilsə bu, səhv qərar olacaq.

Ə.Həsənov hesab edir ki, bu qurumlar daim fəaliyyət göstərdikləri sahədə qaydalara əməl etməyiblər, bərpa olunduqları halda dolların kəskin bahalaşması da reallığa dönəcək.

Müəllif  xatırladır ki, mübadilə məntəqələrinin fəaliyyətinin bərpası məsələsi il ərzində bir neçə dəfə qaldırılıb və hətta Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası bu qurumların fəaliyyətinin bərpası ilə bağlı məsələyə baxmağa hazırlaşırdı.

Məqalədə deyilir ki, bu məntəqələr bağlandıqdan sonra vətəndaşlar bank filialları vasitəsilə valyuta alırlar. Amma şənbə, bazar və bayram günləri bankların bağlı olması, son vaxtlar isə bankların valyuta satmamaları valyuta almaq istəyənlərə problemlər yaradır. Müəllifə görə, bu məsələnin həlli də vacib olaraq qalır.

Inflyasiyanın səbəbi- inhisar 

“Novaya Vremya” qəzeti “Hər şeyi çuğlayan inflyasiya sürət götürür” sərlövhəli  (http://www.novoye-vremya.com/w75377/.../#.WFAumuaLTIU) məqalədə müəllif ölkədə qiymət bahalaşmasını və sürətlənən inflyasiyanı mzakirə edir.

Müəllif deyir ki, Nazirlər Kabineti inflyasiyanı birrəqəmli həddə saxlamaq istəsə də bunu edə bilməyib: “Əksinə, inflyasiya prosesləri bütün rekordları üstələyir, istehlak mallarının qiymətləri və xidmət tarifləri 2016-cı ilin yanvar-noyabr aylarında 12,1% bahalaşıb”.

Məqalədə bu ilin yanvar-noyabr aylarında  həmçinin ərzaq məhsullarının 14,1%, qeyri-ərzaq məhsullarının 16,8%, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin  bahalaşdığı vurğulanır. 

Müəllif hesab edir ki, alıcılıq qabiliyyətinin pul ifadəsində azalması, milli valyutanın dəyərsizləşməsi şəraitində qiymətlərin aybaay bahalanması artıq aksiomadır.

Yazi müəllifinə görə, inflyasiyanın faiz dərəcəsinin göstərilən statistik rəqəmlərdən yüksək olması tamamilə mümkündür, digər tərəfdən isə bayram öncəsi  qiymətlərin daha da bahalaşacağını unutmaq olmaz. Bu müddətdə hansı inflyasiya qeydə alınacaqsa bunu heç kəs bilmir. “Bu da məlumdur ki, bayram öncəsi qiymət sıçrayışı uzun müddətə davam edir. Bir çox məhsulların və xidmətlərin qiyməti elə də qalır və enmir. Qış fəslində meyvə-tərəvəzin kəskin bahalaşması müşahidə edilir, qiymət artımı artıq var gücü ilə işə düşüb”. 

Müəllif deyir ki, istehlak bazarı taleyin ümidinə buraxılıb və heç bir xidmət, əsassız qiymət artmına nəzarət etmir. Onun fikrincə, inhisar inflyasiyanın artmasının əsas  səbəblərindən biridir.

Yazıda vurğulanır ki, tütün bazarındakı qeyri-sabit qiymət durumu da inhisarçıların və kartellərin sövdələşməsinin nəticəsidir. Müəllifə görə, ölkə iqtisadiyyatını bürüyən böhrana baxmayaraq,  inhisarçılar özlərini bu qədər rahat hiss etməsəydilər inflyasiya belə geniş ola bilməzdi.

Məqalədə deyilir ki, valyuta qıtlığı, “qara bazar”ın ortaya çıxması, manatın dəyərsizləşməsi də inflyasiyanı gücləndirir. İndi iqtisadi blok sahəsindəki məmurların qarşısında inflyasiyanı birrəqəmli həddə endirmək yox, bundan sonrakı yüksəlişinə imkan verməməkdir.

Müəllif bank sektorunun çaxnaşmada olmasını, problemli kreditlərin artmasını, ÜDM-in azalmasını, bütünlükdə iqtisadiyyatın kiçilməsini, işsizliyin artmasını, əhalinin gəlirlərinin azalmasını, kiçik və orta biznesin durğunluqda olmasını qiymətlərin yeni artımının işartıları sayır.