Media-icmal 15.09.17

Dünən "Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında düzəliş edilmiş və yenidən tərtib olunmuş saziş"in imzalanmasına fərqli münasibət, bank sistemindəki ümumi durum bugünkü (15 sentyabr, 2017-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

İqtidara etimadın göstəricisi-yeni saziş

"Azərbaycan" qəzeti "İlham Əliyev Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsinin əsasını yaratdı" (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=129941) sərlövhəli məqalədə "Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında düzəliş edilmiş və yenidən tərtib olunmuş saziş"in imzalanmasını dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, ABŞ, Avropa İttifaqı, İngiltərə və digər fövqəlgüclər "Yeni əsrin müqaviləsi"ni imzalamaqla Azərbaycan iqtidarına və Heydər Əliyev kursuna siyasi, iqtisadi dəstəklərinin davam edəcəyi mesajını veriblər.

Müəllif 1994-cü ildə neft kontraktlarının imzalanması ilə Azərbaycanın yeni dünya düzəninin neft xəritəsinin əsas memarları sırasına daxil olduğunu xüsusi vurğulayır.

Məqalədə sentyabrın 14-də yeni sazişin imzalanması da dəyərləndirilir: "Yeni sazişlə Azərbaycan Avrasiya məkanında malik olduğu əlahiddə iqtisadi və geosiyasi mövqeyinin azı daha 30 il davamlılığını təmin etdi, həmçinin böyük neft-qaz ixracatçısı kimi gələcək inkişafın yeni etibarlı bünövrəsini formalaşdırdı".

Müəllif vurğulayır ki, bu sazişlə Azərbaycanın növbəti intibah mərhələsi başlayır, ölkə daha geniş "təhlükəsizlik kəməri" əldə edir, xarici sərmayədarlar tərəfindən bonus (yəni təşəkkür-mükafat) olaraq 3,6 milyard dollar (6 milyard manatdan artıq) büdcəyə ödənilir, yeni kontraktda SOCAR-ın payı 2,5 dəfə artırılaraq 25 faizə çatdırılır.

Bununla yanaşı müəllif bu sazişlə ölkənin qazanclarının artacağını, milyardlarla sərmayənin ölkəyə yatırılacağını, 10 minlərlə yeni iş yerinin açılacağını da bildirir: "Bu sazişlə qeyri-neft sektorunun, xüsusən də aqrar sahənin inkişafında "böyük dalğa" başlayacağı və bu istiqamətə dövlət dəstəyinin həcminin daha da artırılacağı proqnozlaşdırılır və beləliklə, iqtisadi islahatlar kursunun, modernləşmənin yeni keyfiyyət mərhələsi başlayır...", müəllif sazişin qeyri-neft sektoruna göstərəcəyi təsiri belə dəyərləndirir.

Müəllif bu sazişin Azərbaycana iqtisadi, hərbi, dövlət idarəetmə və s. sahələrdə verdiyi bir sıra üstünlükləri də sadalayaraq deyir: "Prezident İlham Əliyevin "daha əlverişli, daha üstün, daha genişmiqyaslı" hesab etdiyi yeni kontraktın siyasi əhəmiyyəti böyükdür, həmçinin ölkəmizin beynəlxalq mövqeyinin yüksəldilməsində əvəzsiz töhfələri indidən aydın görünür".

Müəllif deyir ki, bu sazişlə İlham Əliyev yenə dünyanın əsas güclərini Azərbaycanda birləşdirdi və yeni sazişi imzalayan şirkətlərin əksər qismi öz ölkələrinin iqtisadi hakimiyyətini təşkil edir və siyasi iqtidar ortaqları qərarlarını müəyyənləşdirərkən məhz onların mövqeyini əsas götürür.

Müəllif bu sazişin imzalanmasını ABŞ, Avropa İttifaqı, İngiltərə və s. fövqəldövlətlərin İlham Əliyevə, onun iqtidarına, davamçısı olduğu kursa etimadı və siyasi dəstəklərini nümayiş etdirməsi kimi qiymətləndirir.

Ekspert: "Bu halda oğurluq, korrupsiya da ola bilər"

"Yeni Müsavat" qəzetində "Beynəlxalq Bankın batan pulları xilas edilirmi..."(http://musavat.com/news/beynelxalq-bankin-batan-pullari-xilas-edilirmi_467891.html) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif xatırladır ki, bir neçə il öncə Beynəlxlaq Bankdan kredit kimi külli miqdarda maliyyə vəsaitləri götürülüb, amma qaytarılmayıb, bu məsələ ilə bağlı durumu müəyyən etmək üçün bank sahəsi üzrə ekspert Əkrəm Həsənovla müzakirə aparır.

Ə.Həsənov deyir ki, bankın problemli kreditləri "Aqrarkredit" QSC-yə ötürülüb, bu təşkilat bu məsələ ilə bağlı hansısa işləri görür, amma bütün proseslər qeyri-şəffafdır: "Aqrarkredit" iki ildir ki, bu işlə məşğuldur, ancaq bir dəfə də olsa çıxıb məlumat vermirlər ki, nə qədər vəsait qaytarılıb, hansı işlər görülüb. Hətta bilirəm ki, məhkəmələr bunların xeyrinə qərar da çıxarırlar, hansısa şirkətin banka borcu varsa, gedib bütün əmlakını əlindən alırlar. Məhkəmə də qərarı verir və heç baxmır ki, həmin əmlak bu şirkətindir, yoxsa yox, belə problemlər az deyil".

Ekspert deyir ki, bunlarla da bağlı ictimaiyyətə ona görə açıqlama verilməlidir ki, bu kreditlər "Aqrarkredit"ə ötürülən zaman dövlət büdcəsindən Beynəlxalq Banka pul ayrılır və bu büdcədən ödənilir, ona görə cəmiyyətin bunu bilməsi zərurətdir.

Ə.Həsənov iddia edir ki, belə qeyri-şəffaf şəraitdə korrupsiya və oğurluq da ola bilər, əmlaklar alınsa da ciddi nəzarət və qeydiyyat sistemi olmadığı üçün onun tam həcmdə dövlətə qaytarılmasına şabhələr yaranır: "Hər şey qeydiyyatla edilsə lap qanunsuz aldıqları pulu belə banka vermək məcburiyyətində qalacaqlar. Ancaq biz onu görmürük və bilmirik ki, kimdən nə qədər alırlar, bu isə sonradan böyük problemə çevrilə bilər".

Ekspert ölkədə ümumi bank sistemindəki durum barədə də mövqeyini bildirib və deyib ki, hazırda banklardakı vəziyyətin düzəlməsi görünmür, banklardan əmanətlər yenə də çıxarılır və problemli kreditlər isə aybaay artır.

Ə.Həsənov deyir ki, belə bir şəraitdə əlbəttə ki, bank sisteminin düzəlməsindən danışmaq olmaz, lakin eyni zamanda bir-iki bank da var ki, onların vəziyyəti pis deyil, bütünlükdə isə durum müsbət deyil.

Mənfəət nefti 2028-dən tez gözlənilmir?

"Azadlıq.info" saytı "İkinci neft kontraktının imzalanması hansı zərurətdən irəli gəldi?"(https://www.azadliq.info/202327.html) sərlövhəli məqalədə sentyabrın 14-də neft sahəsində yeni sazişin imzalanması səbəbləri barədə iqtisadçı Qubad İbadoğlunun düşüncələrinə yer verib.

Q.İbadoğlu deyir ki, "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yatağının dərin sulu laylarında daha 500 milyon ton neft ehtiyatı var, amma onun hasil edilməsi üçün əlavə 40 milyard dollar vəsaitə ehtiyac var və bu invstisiyaları şirkətlər qoymalıdır.

İqtisadçı bunu da xüsusi vurğulayır ki, burada gözlənilən məsrəflərin 36%-ə qədəri BP-nin üzərinə düşür, sazişin hasilatın pay bölgüsü şərtlərinə görə, şirkətlər hasilatdan əldə etdikləri gəlirləri ilk növbədə məsrəflərin örtülməsinə yönəldirlər.

"Artıq bu xərclər tam ödəniləndən və sıfır səviyyəyə çatandan sonra mənfəət neftinin Azərbaycan dövlətinin xeyrinə bölgüsü sxemi işə düşəcək. Birinci saziş üzrə sıfır səviyyə 2008-ci ilin ilk rübündə qeydə alınmışdı. Ondan sonra isə rentabellik səviyyəsinə uyğun mənfəət neftinin 55/45 faiz və çox keçmədən isə 70/30 faiz sxemi işə düşmüşdü. Amma Azərbaycana çatacaq mənfəət neft heç vaxt 80 faiz təşkil etməmişdi. Çünki, 1-ci sazişdə 80/20 faiz sxemi daşınma xərcləri 1 barrel üçün 3 dollardan az təşkil edəcəyi halda nəzərdə tutulurdu və Azərbaycan neftinin daşınma xərcləri həmişə 1 barel üçün 3 dollardan yuxarı olub".

Q.İbadoğlu deyir ki, indiki sazişin detalları məlum olmadığı üçün mənfəətin bölüşdürülməsi sxemi haqda danışmaq da çətindir və BP-nin məlumatına əsasən yeganə məlum olan yeni sxem ən yaxşı halda 75/25 faiz nisbətində olacaq: "Amma həmin sxemlə mənfəət neftinə nə zaman çıxılacağı məlum deyil, əgər 1-ci sazişdə məsrəflərin örtülməsi üçün sıfır səviyyə 11 ildən sonra (çünki 1-ci saziş üzrə neftin çıxarılmasına 1997-ci ildən başlanılmışdı) baş vermişdisə, ikinci saziş üzrə də bu müddəti əsas götürsək, onda sıfır səviyyəyə 2028-cu ildən tez çata bilməyəcəyik".

İqtisadçı deyir ki, bu səviyyəyə nail olmadan isə ikinci sazişdən əhəmiyyətli gəlir gözləməyə dəymir, bu sazişdə hasilatın xərcləri daha tutumlu olacaq və çox vaxt aparacaq, çünki bu saziş çərçivəsində neft daha dərində yerləşən laylardan çıxarılır.

Q.İbadoğlu deyir ki, bu sazişdə diqqət çəkən vacib məqamlardan biri nəzərdə tutulan 40 milyardlıq investisiyanın 25%-ni SOCAR-ın sərmayə etməsidir: "Bu isə o deməkdir ki, SOCAR bu yatağa əlavə olaraq 10 milyard dollar investisiya yatırmalı və mənfəət neftindən də əsas payını 10-15 ildən sonra əldə etməlidir".

Q.İbadoğlu vurğulayır ki, SOCAR-ın payını çox güman ki, Dövlət Neft Fondu maliyyələşdirəcək, bu isə Dövlət Neft Fonduna yığılmış neft pullarının üçdə biri yaxın 10 ildə yenidən neft bölməsinə sərmayə edilməsi deməkdir.

Q.İbadoğlu deyir ki, bu kontraktın imzalanmasında əsas məqsəd AÇG yatağının istismarına əlavə sərmayələr cəlb etməklə Azərbaycanda neft hasilatının kəskin azalmasının qarşısını almaqdır. Bu isə həm Azərbaycan dövlətinə, həm də şirkətlərə 10 milyardlarla vəsait hesabına başa gələcək.

Q.İbadolu xatırladır ki, 40 milyard proqnoz göstəricidir və reallıqda dəfələrlə arta bilər: "Unutmayaq ki, xarici şirkətlər AÇG yatağının işlənməsinə xüsusi vəsaitlərini deyil, cəlb edilmiş kredit vəsaitlərini qoyurlar və Azərbaycan neftindən əldə edilən gəlirdən nəinki şişirdilmiş xərclərini, hətta götürdükləri milyardlarla dollar kreditlərə görə faiz xərclərini də çıxırlar".

Q.İbadoğlu deyir ki, yenə də çox şey neftin dünya bazar qiymətindən asılı olacaq, əgər yaxın 10 ildə qiymətlər bahalaşarsa yalnız o zaman ikinci saziş özünü doğrulda və riskləri azalda bilər.