Media-icmal 20.12.2016

İslahatların qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, bank sektorundakı böhran, xarici şirkətlərin ölkəni tərketmə səbəbləri, bahalığın yaratdığı qida problemi, neftçilərin həlak olmalarının səbəblərinə laqeydlik bugünki medianın aparıcı mövzusudur…

Sosial yönümlü büdcə- hamıya vergi

“Azərbaycan” qəzetində “İqtisadi islahatların qanunvericilik əsasları təkmilləşdirilir” sərlövhəli məqalədə (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=112386) müəllif ölkə qitisadiyyatının inkişafında dövlət büdcəsinin rol və əhəmiyyətini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, dövlət büdcəsi hazırlanarkən mövcud dünya iqtisadiyyatında baş verən proseslər nəzərə alınıb, neftin dəyərinin kəskin azalması ilə ölkə gəlirlərinin azalması da əsas rol oynayıb: “Milli Məclisdə müzakirələr zamanı deputatlar bildiriblər ki, 2017-ci ilin dövlət büdcəsi mövcud reallıqlar, neft gəlirlərinin azalması, dünyada dərinləşən maliyyə-iqtisadi böhranın təsirləri nəzərə alınmaqla tərtib edilmiş büdcədir”. 

Məqalədə əsas prioritet kimi büdcənin sosial yönümlü olması ön plana çıxarılır və burada sosial xərclərin 40% təşkil etməsi sosial rifahın yaxşılaşdırılmasının diqqət mərkəzində olması kimi qiymətləndirilir.                

Müəllifin fikrincə, bir sıra yeni qanunların qəbulu, vergi sahəsində qanunvericiliyə dəyişikliklər yeni makroiqtisadi mühitə uyğunlaşdırılma prosesinin tərkib hissəsidir.

Yazıda deyilir ki, bütün dəyişikliklər ölkədə iqtisadi fəallığın gücləndirilməsini, iş adamlarına daha əlverişli şərait yaradılmasını nəzərdə tutur.

Müəllif vergi qanunvericiliyindəki dəyişikliklərə əsasən toylarda, şənliklərdə, iştirakçı olan çalğıçı, rəqqas, aşıq, məzhəkəçi və s.-nin sabit şəkildə 30 manat vergi ödəyəcəklərini bildidir. Eyni zamanda, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olan pinəçilərin ayda 5 manat vergi ödəyəcəklərini nəzərə çatdırır. 

Bununla yanaşı, saat, televizor, soyuducu və s. təmirçiləri də sabit şəkildə 10 manat vergi ödəməlidirlər, nəqqaşlar isə artıq 10 manat yox, 20 manat vergi verməlidirlər.  

Milyardlar qazandıranların dəyərsizliyi 

“Azadlıqinfo” “40 neftçinin ölümünün məsuliyyəti kimin üzərindədir?” sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/170927.html) son illər neftçilərin kütləvi həlak olmasının səbəblərinə görə vəzifəli şəxslərin  cəzalandırılmamasını dəyərləndirir.   

Müəllif bu mənada 2015-ci il dekabrın 4-də Günşli yatağındakı 10 saylı platformada və bu il dekabrın 15-də səhər Nəriman Nərimanov adına neftqazçıxarma idarəsinin 1 saylı mədənində kütləvi ölümə səbəb olan hadisələri göstərir: “Azərbaycanda bir qayda olaraq  prinsipial əhəmiyyətli cinayətlərin üstü açılmır. Bu cinayətlərin sədası ölkəyə yayılır, prezident işi nəzarətinə götürür, istintaq aparılır, amma həmişə bu istintaq sonsuza qədər uzanır və nəticədə insanların qanı batır, hadisə unutdurulur”.

  Məqalədə ötən ilin dekabrında “Günəşli” yatağında dəhşətli yanğın baş verməsi nəticəsində 30 nəfər neftçinin  həyatını itirdiyi vurğulanır. Müəllifə görə, bu 30 nəfər məsuliyyətsizliyin, biganəliyin qurbanıdır, yəni, neftçilərin təhlükəsizliyi təmin edilməyib, kəskin hava xəbərdarlığına məhəl qoyulmayıb və s.

Nəticə isə budur ki, hadisənin üstündən 1 il ötsə də, heç kim məsuliyyətə cəlb olunmayıb və 30 insanın həlak olması sıradan bir hadisə kimi qəbul edilib.

Məqalədə deyilir ki, “Günəşli” yatağındakı faciədən bir il ötdükdən sonra yeni bir faciə ortaya çıxdı və 10 nəfər həyatını itirdi. Məlum oldu ki, faciəyə səbəb estakadaların bərbad durumu, bu estakadaların istismar müddətinin hələ 20 il öncə bitməsidir. Belə məsuliyyətsizlik 10 nəfər neftçinin ölümü ilə sonuclandı: “İndi də deyirlər ki, neftçilərin axtarışına 44 gəmi, 8 helikopter, 700-dən çox canlı qüvvə cəlb olunub. Hətta prezident prokurorluğa tapşırıq verib, hadisəni öz nəzarətinə götürüb”.

Müəllif müxtəlif idman tədbirlərinə milyonlar xərcləyən SOCAR-ın estakadaların təmiri üçün niyə pul ayırmaması sualını gündəmə gətirir.

Müəllif hesab edir ki, bu insanların həyatına görə bütün səlahiyyətli şəxslər məsuliyyətə cəlb olunmalı, SOCAR-ı ailə şirkətinə çevirənlər, neftçilərin hesabına milyardlar qazanıb, neftçini ölümə itələyənlər cəzalandırılmaldır.

Yazı müəllifi deyir ki, indi neçə helikopterin, neçə gəminin axtarışa cəlb olunması, ölkə başçısının hansı tapşırığı verməsi önəmli deyil, önəmli olan nəticədir, bu adamların qanı batırılacaqsa, əvvəldə 700 canlı qüvvəni prosesə cəlb etməyin mənası yoxdur.

Banklar üçün ümidsiz yaxın pespektiv          

“Novoe Vremya” qəzetində isə “Bank sistemində böhran güclənir” sərlövhəli məqalə diqqət çəkir (http://www.novoye-vremya.com/w75901/.../#.WFgurxuLTIU).

Müəllif Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının bankların sayının azalmasına maliyyə bazarının sabitləşdirilməsi variantlarından biri kimi baxdığını, amma bu azalmaya baxamayaraq  bank sistemində ümumi durumun heç də yaxşılaşmadığını bildirir.        

Yazıda vurğulanır ki, bankların bağlanmasında mənfi cəhət odur ki, 4-5 min nəfərə yaxın insan iş yerini itirib, fəaliyyətdə olan banklarda isə ixtisar var gücü ilə işə düşüb. Müəllif deyir ki, bu ilin 7 ayı ərzində “Muğanbank”da əməkdaşların sayı 84 nəfər olaraq azaldılıb və səbəbini belə izah edir: “Bütün banklarda ştat aparatının şişirdilməsi faktdır, amma kütləvi ixtisarlar da yolverilməzdir, bank strukturunun fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması ilə birgə insan amili barədə də düşünmək lazımdır. Bir çox banklar bazarda qalmaq üçün ixtisarlara əl atırlar”.

Məqalədə bankların bağlanmasına və ixtisarlara əsas səbəb kimi bu qurumların əhalini və iqtisadiyyatı kreditləşdirmə imkanlarının olmaması göstərilir.

Məqalə müəllifi vurğulayır ki, bankların kapitallaşdırılması və likvidliyi ən aşağı səviyyədədir, böhrandan çıxa bilmək üçün maliyyə vəsaitləri lazımdır, bu vəsaitlər isə fəlakətli dərəcədə azdır. Bu baxımdan yazıda bəzi reytinq agentliklərinin dövlət kömək etmədiyi halda bankların müflisləşəcəyi barədə xəbərdalığı yada salınır, və bu prosesin artıq başlandığı deyilir.                      

Müəllifin fikrincə, kadrların ixtisara salınması maliyyə vəsaitlərinə qənaət olsa da bank sektorunda problemin həlli deyil, müflisləşməni saxlamaq üçün milyardlar lazımdır. Yeri gəlmişkən, müəllif bu mənada perspektivə də nikbin baxmır: “Aydındır ki, belə həcmdə pullar nə indi, nə də yaxın perspektivdə nə banklarda, nə də dövlətdə olacaq. Banklar özləri bu prosesi dayandıra bilməyəcəklər, odur ki, ixtisarlar davamlı olacaq”.  

Yazıda bu da vurğulanır ki, valyuta böhranı və süni şəkildə ortaya çıxarılan “qara bazar” fonunda ölkənin valyuta və bank sisteminin perspektivi sual altına gedir.

Müəllif yüksək bank fazilərinə, 1,5 milyard dollar problemli kreditin həlli sahəsində əhali ilə müəyyən razılıqlara gəlinməməsinə də bu sahədə durumu mürəkkəbləşdirən amillər kimi baxır.

Məqalə müəllifi 2017-ci ilin banklara yaxşı heç nə vəd etmədiyini, manatın dollara münasibətdə məzənnəsinin dumanlı qalmasını, tənzimlyicilərin səyinə baxmayaraq, manatın dayanıqlı kursunu müəyyən etməyin hələ ki, mümkün olmadığı nəzərə çatdıırlır.

Bahalığın yaratdığı qida problemi

“Bizim Yol” qəzeti “Bəzi azərbaycanlılar daha ət yemirlər” sərlövhəli məqalədə  (http://www.bizimyol.info/news/89393.html) ərzaq məhsullarının bahalaşması üzündən vətəndaşların çoxu üçün əlçatmazlığını Azad İtehlakçılar Birliyinin sədri, ekspert Eyyub Hüseynovla müzakirə edir. 

E.Hüseynov qiymətlər baha olduğu üçün vətəndaşların çoxunun ətdən imtina etdiyini deyir: “Devalvasiyadan sonra Azərbaycanda bəzi məhsullar arxa plana keçməyə başlayıb, çünki qiymətlər sürətlə bahalaşır. İnsanların bu məhsullara əlçatanlılığı azalır. 2016-cı ildə Azərbaycan əhalisinin ət istehlakı kəskin olaraq aşağı düşüb və buna adekvat olaraq qiymətlər yüksəlib”.

Ekspert hesab edir ki, bu isə bazarda çox böyük qıtlıqdan, inflyasiya səviyyəsinin yüksəkliyindən xəbər verir. Onun sözlərinə görə, ət və ət məhsullarının, balıqların qiymətindəki bahalaşma insanların bu qida məhsullarına  müraciətlərini dəfələrlə azaldıb: “Bu gün Azərbaycan vətəndaşı balıqdan, ətdən könüllü yox, məcburi qaydada, bahalıq üzündən imtina edir”.

Birlik sədri deyir ki, bir çox vətəndaşlar qiymət bahalaşması ilə bağlı quruma müraciət ünvanlayırlar və bahalaşmanın səbəblərini bilmək istəyirlər və bunu da demək lazımıdr ki, vətəndaşların çoxu bu bahalaşmanın səbəbələrini heç cür özü üçün aydınlaşdıra  bilmir. Ekspet hökumət orqanlarının bazarı tənzimləmək səylərinin özünü yolverilməz adlandırır. O, hesab edir ki, qiyməti bazar özü tənzimləməli, heç bir halda bu sahədə inzibatçılığa yol verilməməlidir.

Ə.Hüseynov deyir ki, aqrar sahədəki indiki ağır duruma görə əhali günahı məhz hökumətin mövcud siyasətində görür: “Əhali günahın çoxunu hökumətdə görür, hökumət qurumlarının vəzifəsi ölkədə bolluq yaradılmasını təmin etmək üçün kənd təsərrüfatı sahəsində effektiv siyasət yürütməkdir, amma təəssüf ki, aqrar, kənd təsərrüfatı sahəsində siyasət yarıtmazdır”.

Ekspertə görə, hökumət bazara “niyə bu qiymətə satırsınız?” deyə diktə edə bilməz, hökumət qiymətlərin aşağı olması üçün şərt olan bolluğu təmin etmək yollarını müəyyənləşdirməyi bacarmalıdır .

E.Hüseynov deyir ki, 2015-ci il ilə müqayisədə 2016-cı ildə bayram məhsulları, xüsusilə çərəzlər, quru meyvələr 70% baha satılacaq: “Həmin 70%-lik bahalaşma isə enməyəcək, çünki Azərbaycanda bir dəfə qalxan qiymətlər, bir daha enmir”. 

Azalan gəlirlər və gedən xarici şirkətlər                   

“Müsavat.com” isə “Xarici şirkətlər Azərbaycandan gedir” sərlövhəli məqalədə (http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/xarici-shirketler-azerbaycandan-gedir_401179.html) xarici şirkətlərin ölkəni tərk etməsinin səbəbləri ekspert Natiq Cəfərli ilə araşdırır.

Müəllif xatırladır ki, Azərbaycandan gedən xarici şirkətlərin sayı ciddi şəkildə artır, son olaraq  daha 5 xarici şirkətin filialı və nümayəndəliyinin ləğv olunduğu bildirilir. Məqalədə deyilir ki, ekspertlər şirkətlərin getməsini bir çox səbəbələrlə izah edirlər.

Ekspert Natiq Cəfərli bu məsələni şərh edərək deyir ki, burada iki əsas səbəb var: “Biri obyektiv səbəbdir. Ölkədə iqtisadi fəallıq azalıb, fəallığın azalması dövriyyəni, gəlirləri, büdcə layihələrini azaldıb. Bunlar obyektiv səbəbdir”.

N.Cəfərli hesab edir ki, gəlirlərin azalması fonunda ölkənin cəlbediciliyi itir və şirkətlər izafi xərclərə yol verməmək üçün ölkədən getməyə üstünlük verirlər.

Ekspertə görə, ikinci səbəb isə daha fundamental, xroniki bir səbəbdir: “İllərdir ki, Azərbaycanda investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində addımlar atılmır. İnvestisiya mühiti pis, məhkəmələrlə, mülkiyyət toxunulmazlığı, bank sektoru ilə bağlı problemlər olduqda, ölkə xarici investorlar üçün cəlbediciliyi itirir. Azərbaycanda bu gün hər iki hal baş verir. Ölkənin investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı problemləri illərdir ki, həllini tapmır”. 

Ekspertlər xarici şirkətlərin ölkəni tərk etməsini ilk növbədə mövcud iqtisadi problemlərin ölkədə işgüzar fəallığa mənfi təsiri ilə izah edirlər.  

N.Cəfərli hesab edir ki, xarici şirkətlərin ölkədən getmələri ölkədə biznes mühitinin pisləşməsinin göstəricisidir, digər ekspertlər isə Azərbaycanda çalışan xarici şirkətlərin sayının azalmasının ölkə iqtisadiyyatında nə isə dəyişdirəcəyini düşünmür. 

Müəllif rəsmi statistikaya istinadən deyir ki, 2015-ci ildə ölkəni 64 xarici şirkət tərk edib, 2016-cı ilin 6 ayı ərzində isə bu rəqəm artıq 45-ə bərabərdir.

Ekspertlərə görə isə xarici şirkətlərin Azərbaycanı tərk etmələri daha çox yoxlamalardan inhisara qədər subyektiv səbəblər üzündən ölkədə işləməkdə çətinlik çəkmələrilə bağlıdır.