Sumqayıt hadisələrinin istintaqı yenidən aparılır

1988-ci il fevralın 26-da baş vermiş Sumqayıt hadisələri ilə bağlı istintaq düzgün aparılmayıb. İğtişaşın əsl təşkilatçıları və iştirakçıları qəsdən istintaqdan kənarda saxlanıb, məsuliyyətə cəlb edilməyib. Bu səbəbdən hadisələrlə bağlı cinayət işi yenidən bərpa edilib.
Bu gün Azərbaycan Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzində Sumqayıt hadisələrinin 26-cı ildönümünə həsr edilən “Sumqayıt hadisələri: tarixi yaddaş və tarixi məsuliyyət” mövzusunda keçirilən dəyirmi masanın əsas müzakirə istiqamətləri bunlar olub.  
Baş Prokurorun birinci müavini Rüstəm Usubovun, deputatların, ekspertlərin, hüquqşünasların iştirak etdiyi forum prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü, Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin redaktorluğu ilə Azərbaycan Dövlət Televiziyasının sədr müavini İbrahim Məmmədovun müəllifi olduğu “Azərbaycana qarşı Sumqayıt təxribatı “Qriqoryanın işi” kitabının təqdimatına həsr olunub.
1988-ci il fevralın 26-da Sumqayıt şəhərində baş vermiş iğtişaşlar zamanı 26 erməni, 6 azərbaycanlı ölüb. Sumqayıt hadisələrindən bir neçə gün öncə fevralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yerli sovetinin bir qrup erməni deputatı Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etmişdi. Bu zaman yerli azərbaycanlılarla qarşıdurma zamanı 2 azərbaycanlı öldürülüb, 19 azərbaycanlı isə yaralanmışdı. Ermənistandan isə ilkin olaraq minlərlə azərbaycanlı qovulmuşdu.
Keçmiş SSRİ Baş Prokurorluğu Sumqayıt hadisələri ilə bağlı cinayət işi başlayıb. 230 müstəntiq, təhqiqatçı və əməliyyatçının cəlb edildiyi istintaq qrupu 37 cildlik istintaq materialları toplayıb.
“Bununla yanaşı, iğtişaşın əsl təşkilatçıları və iştirakçıları həbs edilməyib. İstintaq düzgün aparılmayıb və hadisələrə səbəb olan amillər araşdırılmayıb. Sumqayıtda iğtişaşı keçmiş SSRİ rəhbərlərinin məkrli niyyətinin nəticəsi olaraq erməni millətçiləri və xüsusi xidmət orqanları qabaqcadan planlaşdıraraq törədib”, deyə baş prokurorun birinci müavini rüstəm Usubov qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, baş prokuror Zakir Qaralov Sumqayıt hadisələrinin istintaqının yenidən aparılması üçün Rüstəm Usubovun rəhbərliyi ilə istintaq qrupunun yaradılması  barədə qərar imzalayıb.
“Sumqayıt hadisələrindən öncə şəhərə iğtişaşı hazırlayan adamlar gəlib. Onlar hansı evlərdə kimlərin necə öldürüləcəyini planlaşdırıb. Şəhərdə evlərin damından çəkiliş aparmaq üçün dəmirdən kameraların altlıqları quraşdırılıb. Öldürülənlərin əksəriyyəti “Krunk” erməni millətçi təşkilatına pul verməyənlərin olduğu müəyyənləşib, Eyni binada çoxsaylı erməni ailələri yaşamasına baxmayaraq seçmə üsulu ilə müxtəlif mərtəbələrdə adamlar öldürülüb”, deyə Usubov bildirib.
Baş prokurorun birinci müavini dediyindən belə qənaətə gəlmək olur ki, “Krunk” millətçi təşkilatı  Sumqayıtda geniş fəaliyyətdə olub. “Krunk”a hətta toylarda oxuyan müğənnilər, qumarbazlar belə pul verirmiş. Pul verməyənlər isə onlar tərəfindən öldürülüb. Sumqayıtda hadisələr zamanı 18 000 erməni yaşayıb. Ermənilərin özləri də təsdiq edir ki, azərbaycanlılar və yerli hüquq-mühafizə orqanları onları qoruyub. Bunlar bir daha sübut edir ki, şəhərdə baş verənlər yerli əhali tərəfindən törədilməyib. Əksinə əhali ermənilərə  qarşı olan hücumların qarşısını alıb”, deyə Usubov bildirib.      
Baş prokurorun müavini həmçinin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyindəki məxfi sənədlərin tədqiq edildiyini deyib. Məxfi sənədlərdən bəlli olub ki, hadisələr zamanı Sumqayıtda 47 nəfər separatçı erməni olub və onların biri belə istintaqa cəlb edilməyib. Hadisələrdən öncə “Krunk”un üzvü olan 1500 erməni banklardakı pullarını götürüb.
Kitabın müəllifi İbrahim Məmmədov istintaq materiallarını tədqiq etdiyini, istintaq qrupuna rəhbərlik etmiş şəxslə, istintaq qrupunda işləmiş çoxsaylı müstəntiqlərlə, keçmiş SSRİ DTK-nin mühüm vəzifəli şəxsləri ilə görüşdüyünü bildirib. “Bunların hamısı kitabda nəşr olunub”.
Məmmədov hesab edir ki, erməni millətçiləri  Moskvada o zaman liberallarla mühafizəkarların mübarizəsindən istifadə edərək Sumqayıtda iğtişaşlara  nail olub. “Bu hadisələrdən sonra ermənilər və onların havadarları Dağlıq Qarabağda separatizmi genişləndirmək, regionu hərbi yolla Azərbaycandan qoparmaq üçün istifadə edib. Sumqayıt hadisələri qarabağ müharibəsini başlamaq istəyən ermənilər üçün ideoloji rupor rolunu oynayıb”, deyə müəllif bildirib. -03C-