Məqsəd səs almaqdırsa...

Ən sadə şəkildə desək Türkiyə Cümhuriyyəti müasir, dünyəvi dövlət tərəfdarlarıyla təriqət  başçılarının amansız mübarizəsi nəticəsində qurula bilib. Yəni, dünyəvi   respublikanın yaradılması  imperiyanın son 300 ilində ölkənin hər tərəfində öz hakimiyyətini quran  təriqətçilərin əlindən o hakimiyyətin alınmasıyla mümkün olub.

Birinci Dünya Müharibəsində imperiyanın məğlub olmasından sonra təxminən yarısı işğala məruz qalan  coğrafiyada başlayan istiqlal mübarizəsi 23 aprel 1920-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin elanından sonra  eyni zamanda  monarxistlərlə respublikaçıların, çağdaşlarla radikal təriqətçilərin açıq və ya gizli mübarizəsi şəklində davam edib.

Cümhuriyyətin elanından sonra xəlifəliyin, daha sonra təriqət təkkələrinin, mədrəsələrin ləğv edilməsi hakimiyyətin istismarçı din adamlarından alınıb xalqa verilməsiylə nəticələnsə də təriqətlər bununla heç cür barışmayaraq hakimiyyətdən vaz keçməyə niyyətləri olmadığını zaman keçdikcə açıq şəkildə nümayiş etdiriblər.

Cümhuriyyətin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün “Türkiyə Cümhuriyyəti şeyxlər, dərvişlər, müridlər ölkəsi ola bilməz... Ən gerçək təriqət - mədəniyyət təriqətidir” sözləri  cümhuriyyət rejiminin gəlməsiylə hakimiyyəti əlindən alınmış təbəqələr  tərəfindən  daim düşmənçilik parolu kimi qəbul edilib.

1950-ci ildə çoxpartiyalı sistemə keçilərkən dini  motivləri gen-bol öz siyasətlərinə alət edən partiyalar cümhuriyyət dəyərlərinin getdikcə aşınmasına səbəb oldular.

2000-ci  illərin lap əvvəlində yaradılaraq bu günə qədər  iqtidarda olan AKP isə tərqətləri birbaşa dövlət idarəçilyinin içərisinə yerləşdirdi. Bunun bir nəticəsini  bilirsiniz: siyasi partiya ilə iqtidarı bölüşmüş bir təriqətin terror təşkilatı halına gələrək hərbi çevrilişə cəhd göstərməsi.

Dünyəvi cümhuriyyət tərəfdarlarının qərarlı reaksiyası ilə qabağı alınan o cəhddən sonra iqtidar partiyasının təriqətlərdən uzaq duracağını düşünməyi məntiq və matematika tələb etsə də bunun tam əksi oldu: başda prezident olmaqla,  məclis sədrləri, hökumət üzvləri, millət vəkilləri beyin funksiyalarını itirmiş təriqət liderlərinin ayağına getməyi, şəkillər çəkdirib paylaşmağı, onlardan nəsihət almağı sanki özlərinə borc bildilər.

Siyasi iqtidarın  dəstəyini görməyən heç bir təriqətin yaşaması mümkün (söhbət təkcə maddi dəstəkdən getmir, onlara loyal yanaşmaq  da çox böyük dəstəkdir) deyil. İllərdən bəri növ-növ təriqətlərdə, vəqflərdə, mədrəsə tərzindəki məktəblərdə meydana çıxan anormal durumlara (başda şagirdlərə cinsi təcavüz olmaqla) cəmiyyətin dünyəvilik tərəfdarı təbəqələri, müxalif media və QHT-lər sərt reaksiya göstərsələr də  son  vaxtlarda   daha sıx ortaya çıxan bu  səpkili hadisələrə siyasi iqtidarın loyal yanaşması ölkədəki vətəndaş qarşıdurmasının əsas mənbəyini təşki etməkdədir. İstanbul bələdiyyəsinin   idarəsinin  15  ay əvvəl dünyəvilik tərəfdarı partiyaya keçməsindən sonra bələdiyyədən  dini təmayüllü vəqflərə, dərnəklərə, təriqətlərə verilən yardıma son qoyulsa da mərkəzi hakimiyyət onları öz himayəsinə alaraq varlıqlarını davam etdirmələrini dəstəklədi. Bunun nəticəsində  isə təriqətlərin fəaliyyətlərinin toplumu getdikcə daha çox təhdid edəcək səviyyəyə gəlməsi qacınılmaz oldu.

Türkiyə Cümhuriyyəti indi o prosesi yaşayır: təriqət şeyxlərinin, mədrəsə mollalarının öz şagirdləriylə cinsi əlaqələrinə dair hər gün yeni faktlar, məscidlərdə cəm halında keçirilən dini ayinlər, dövlət idarələrinə daha çox kadr yerləşdirmə cəhdləri...

O biri tərəfdən isə 18-29 yaşlı ali təhsilli gənclik bu gündən sabaha  ölkəyə olan ümidin  getdikcə azaldığını ifadə edərək xaricə getməyn yollarını axtarır. Hökumətin təriqətlərlə bağlı izlədiyi siyasətin  təəccüblü tərəfi də buradadır: yaşı 18-29 arasında olan  təxminən 20 milyon gəncin  73%-i mövcud siyasi partiyaların heç birindən razı olmadığı  halda, iqtidar partiyası o kütlədən öz tərəfinə mümkün qədər çox seçici çəkməyə cəhd etmək yerinə, hər təriqətin verə biləcəyi maksimum 10 min səs üçün ölkədəki gərginliyin artmasına göz yumur. Bunun ideoloji tərəfini anladıq: məsələyə siyasi mənafelər baxımından yanaşanda? Təriqətlərdən   gəlməsi gözlənilən maksimum 500 min səsi gənclərdən gəlmə ehtimalı çox yüksək olan (təbii ki,onlara konkret və müasir həyatın tələblərinə əsaslanan vədlər vermək şərtiylə) ən az 5 milyon səsə niyə tərcih etsin?

Yoxsa demokratiyanın naturasına uyğun olaraq 18 ildə yorğun düşən iqtidar partiyasının bu bəsit rəqəmləri   hesablamağa da  gücü qalmayıb?

Mayis Əlizadə