Məsələlər daha da konkretləşərkən

Sanksiyaların əhatə dairəsi genişləndikcə Vaşinqtonun maraq və istəkləri də bariz hal almağa  başlayır. Konqresdə qəbul edilən 2020-ci il büdcə qanununda Türkiyəyə qarşı təkcə F- 35-lər və S-400-lərlə bağlı deyil, “Türk axını” layihəsiylə də bağlı sanksiya tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Prezident Tramp daha əvvəl “Müdafiə büdcəsini təsdiq edəcəyini” bildirmişdi.  Maraq doğuran cəhət budur ki, “Türk axını” ilə bağlı Türkiyəyə, “Şimal axını” ilə bağlı Rusiyaya sanksiya tətbiq edilməsi planlaşdırılır. Təbii qaz boru xətləriylə bağlı iki ölkəyə birdən sanksiya tətbiq edilməsi beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin çox da rast gəlinməyən örnəyini təşkil edir. Niyə?

Dekabrın 3-4-də Londonda NATO zirvə toplantısının əsas hədəfinin “Həm Rusiya təbii qazının “Şimal axını” xəttiylə Avropaya çıxarılmasını əngəlləməsi, həm də Rusiyanın Arktikadakı dəniz nəqliyyatının qabağının” kəsilməsi olduğunu hamı görmüşdü. Konqresin sanksiya qərarında isə Vaşinqton   “Türk axını”nı  gündəmə gətirərək Rusiyanı Qara dənizdə də blok etmək istəyir. 2018-ci il noyabrın 19-da ilk mərhələsi açılan “Türk axını”nın Rusiya üçün  dərin nəfəs olduğunu, bu məsələdə Ankaranın Moskvaya çox böyük yaxşılıq etdiyini yazmışdıq. Ankaranın  bu “yaxşılığını”, əlbəttə ki, Vaşinqton da görür və lazımi qeydləri edirdi. Konkret addım 2020-ci il  büdcəsiylə atılır və sanksiyalar siyahısına “Türk axını” da daxil edilir. Prezidentin təsdiqləməsi halında sanksiya qüvvəyə minəcək. Bəs sonrası necə olacaq? Rusiya “Türk axını” boru xəttindən, Qara dənizin altından Avropaya qaz nəql edə bilməyəcəkmi? Nəql etməyə çalışsa, nə olacaq? Sanksiyaların əhatə dairəsi, təsir gücü hansı nöqtəyə qədər olacaq?

Görünür, bu suallar Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin də beynini möhkəm qurcalayıb ki, köhnə müttəfiqə qarşı indiyə qədərki ən sərt reaksiyalarından birini göstərib: “Bu qanun çərçivəsində  bütün öhdəliklərini yerinə yetirməsinə baxmayaraq, ölkəmizin  F-35 proqramında iştirakının haqsız şəkildə əngəllənməsi, S-400 almağımızla bağlı sanksiya çağırışının təkrarlanması, eyni şəkildə “Türk axını” layihəsinin də gündəmə gətirilməsi müstəqil bir dövlət kimi Konqresin qəbul etdiyimiz qərarlara hörmətsizliyinin və məntiqdən kənar mövqeyinin davam etdiyini göstərməkdədir”.

Bəli, “Türk axını”nın açılış mərasimində də prezident Ərdoğan “beynəlxalq qüvvələrin etiraz və təzyiqlərinə baxmayaraq, layihənin ilk fazasını nəticələndirdiklərindən” danışmışdı. XİN-in açıqlamasında da eyni nöqtə vurğulanırsa, söhbət nədən gedir: Türkiyənin müttəfiqlik öhdəliklərinə sadiq qalmasından, yoxsa Qərbin mənafelərinə tərs olan sahələrdə “öz müstəqilliyini daha da gücləndirmə cəhdlərindən?”

Türkiyənin öz müstəqilliyini gücləndirmə cəhdlərinin haqlı addımlar olduğunun  hamıya aşkar olmasına rəğmən, beynəlxalq maraqlar və münasibətlər çərçivəsinin bəzi nöqtələrində  müttəfiqlərin maraqlarının əksinə olması Ankaraya problemlər yaradır. Prezident Ərdoğan bu problemlərdən daxili siyasətdə öz lehinə məharətlə istifadə etsə də silah alışı və enerji sahələrindəki sanksiyalar orta və uzun möhlətdə baş ağrıda bilər.

“Türk axını”na qarşı tətbiq ediləcək sanksiya  isə Rusiyanın təkcə Qara dənizdəki yox, Aralıq dənizindəki mənafeyinə böyük zərbədir. Zira sanksiyanın qüvvəyə minməsi halında Rusiyanın “Cənub axını” layihəsinin davamından bəhs etməsi mümkün olmayacaq. Böyük dövlətlərin sanksiyalarının mahiyyəti  təkcə həyata keçirilən deyil, həyata keçirilmək istənilən planlara da mane olmaq üçündür.

Konkret olaraq “Türk axını” ilə bağlı sanksiyada bunu Ankaranın da yaxşı bildiyinə şübhə etmirəm.