Səssizlik: münasibətlər hansı tərəfə gedəcək?

Liviyanın BMT tərəfindən tanınan hissəsində Ankaranın əldə etdy üstünlük Moskvanı səssizliyə boğdu. Əlbəttə, burada dövlət başçısı Putinin 20 illik hakimiyyət dövrünü “sıfırlayan” referendumun da rolu vardır, baş böyük ölçüdə  dərəcədə o işə qarışmışdı. Ancaq Rusiya kimi imperial iddiaları  hələ də güclü olan bir ölkənin çox yaxından maraq göstərib var olmaq üçün çox şeyə hazır olduğu bir bölgəylə bağlı cərəyan edən proseslərdə susqunluğa gömülməsini yaxşı analiz emtək lazımdır.

Tarixdəki  örnəkləri təhlil edəndə rus dövlətinin ya bölgədə mühüm taktiki addımlar atmağa hazırlaşdığını ya da Aralıq dənizinin Şimali Afrika hissəsində marağı olan ölkələrin atacağı addımları gözlədiyini təxmin etmək mümkündür. Çünki Rusiya bu bölgəyə nüfuz etməyi hələ 2016-cı ildə “Admiral Kuznetsov” atom gəmisinin Aralıq dənizinin Şərq sahillərinə(Suriya) yaxın sularda üzdüyü vaxtlarda planlaşdırırdı.

BMT-nin silah embarqosuna baxmayaraq, hələ o vaxtdan rus muzdlu döyüşçülərinin Misirdən Liviyaya girdiyi  iddia edilərkən Moskva sovet vaxtında Misir torpaqlarında istifadə etdiyi hərbi aviasiya bazasını 2018-ci ildə yenidən icarəyə götürmək üçün Qahirə ilə saziş imzalamışdı.

Digər tərəfdən,Qərb təcrübəsini təqlid edərək muzdlu əsgərləri özünə lazım olan bölgələrə göndərən Moskva 2014-cü ildən bəri Donetskdə, daha sonra Suriya və Liviyada muzdlu əsgərləri döyüş meydanlarına sürdü. Rusiya dövlət başçısıyla yaxın dostluq  və əməkdaşlığa baxmayaraq, Türkiyə prezidenti Erdoğan 2019-cu ilin dekabrında Kremlin nəzarətindəki Wagner muzdlularının Liviyadakı varlığını açıq şəkildə sorğu-suala çəkdi.

Əslində cənab Erdoğanın bu qədər açıq danışması Türkiyə ilə BMT-nin  tanıdığı Tripoli hökuməti  arasında  noyabrın 26-da İstanbulda imzaladığı əməkdaşlıq müqaviləsiylə bağlı idi.Yəni, Liviyadakı leqal varlığını gücləndirməyə çalışan Türkiyə, orada “Wagner” ilə bulunan Moskvanı bölgədən çəkilməyə dəvət edirdi.Ancaq prezident Erdoğanın bu xəbərdarlığına  Moskva fevralın 27-də İdlibdə 57 Türk əsgərini şəhid edərək cavab verdi (işi yenə muzdlu əsgərlərin törətdiyi bildirildi) Martın 5-də Kremldəki Putin-Erdoğan görüşündə əldə edilən atəşkəsdən sonra isə Türkiyə artıq Suriyanın şimali-şərq bölgələrində öz tabeçiliyində olan qüvvələrin mühüm qismini Liviyaya göndərməyə müvəffəq olmuşdu.

Həm Tripoli hökumətylə müqavilədən irəli gələn leqallıq həm bölgəyə Suriyadan göndərilən muzdlu əsgərlər həm də Türkiyənin öz istehsalı olan müasir silahlardan istifadə edilməsi Rusiyanın orada qurduğu sistemin dağılmasına səbəb oldu. Nəticədə Rusiyanın dəstəklədiyi Xəlifə Haftar geri çəkilmək məcburiyyətində qaldığı kimi, bu dəfə Misir  qabağa verildi.

110 il əvvəl Osmanlı imperiyası Liviya torpaqlarında İtaliya və Fransanın qabağını almaq üçün oradakı  yerli əşirətlərdən istifadə edirdi, indi bunu Misir etməyə çalışır. Ancaq hal-hazırda  görünən mənzərə  Türkiyənin istər Tripoli sahillərində istərsə də Aralıq dənizində  həm hüquqi həm də hərbi üstünlük əldə etdiyini göstərməkdədir. Rusiya sakit görünür, puluna güvənən Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ucuz şoulardan başqa   heç nə edə bilmir.Ancaq Aralıq dənizində və Şimali Afrikada  mövqe əldə etməyə çalışan Rusiyanın bu prosesdə susqun qalması özü ilə bəzi mühüm sualları gətirib-gəlir.Onlardan bəzilərini yazaq:

• Kreml fərqli taktika həyata keçirərək,indiki mərhələdə üstünlüyü Qara dəniz  və Xəzər dənizi bölgələrinə verdimi?İki dənizdə  və iki dəniz arasındakı   bölgədə təcili hərbi təlimlər barədə qərar qəbul edilməsinin(17 iyul)  səbəbi  Liviyada  atılacaq addımlardan diqqəti yayındırmaq məüsədi güdürümü?
• Suriyada  da tamamilə öz hökmranlığını qurmağa müvəffəq olmayan Rusiya Liviyada Türkiyə ilə üzbəüz gəlməkdən çəkinirmi? Bunda ABŞ-ın Türkiyəyə dəstək vermə ehtimalının getdikcə güclənməsinin təsiri ola bilərmi?
• Rusiyanın yenidən Liviyaya qayıtmaq istəməyəcəyini düşünmək sadəlövhlük olardı.Elə isə bu  qayıdış hansı formada olacaq: Frunze  Təhlükəsizlik  Akademiyasının   məzunu Xəlifə Haftar vasitəsiylə,Wagner   vasitəsiylə yoxsa birbaşa öz hərbi qüvvələriylə?

Bütün hallarda Rusiyanın bu məsələdəki susqunluğunu xeyirə əlamət kimi görməmək lazımdır.

Mayis Əlizadə