Seçkiöncəsi həbs dalğası…

Son bir ay ərzində ölkədə xeyli jurnalist, siyasi və ictimai fəal həbs olunub.

Onların arasında korrupsiya araşdırmalarıyla tanınan “AbzasMedia” nəşrinin direktoru Ülvi Həsənli və baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı, saytın layihə rəhbəri Məhəmməd Kekalov, araşdırmaçı jurnalist Hafiz Babalı, jurnalist Nərgiz Absalamova, bir sıra internet televiziyalarının əməkdaşı olan reportyor Teymur Kərimov, “Kanal 13”ün aparıcısı Rüfət Muradlı da var.

Jurnalistlərlə yanaşı, Milli Şuranın və Müsavat partiyasının üzvü Tofiq Yaqublu, ictimai fəal Möhyəddin Orucov da son bir həftə ərzində həbs olunanlardandır.

Seçkiöncəsi bu həbslər niyə baş verir?

Beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert, III Respublika Platformasının Qurucu heyətinin üzvü Elman Fəttah mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Elman bəy, son həbslər niyə baş verir? Bu həbslərin pərdəarxası nədir?

Cavab: Azərbaycanda siyasi həbslər niyə baş verir sualının aydın cavabı odur ki, ölkə avtoritar qaydada idarə olunur. Avtoritar hakimiyyətlər alternativ siyasi baxışa, tənqidi mediaya qarşı dözümsüz olurlar. Əlindəki dövlət gücünü bu cür qurumları ləğv etməyə, ayrı-ayrı şəxsləri susdurmağa sərf edir. Avtoritar hakimiyyətlərin əsas gücü isə hüquq mühafizə orqanlarıdır. Onların vasitəsi ilə həyata keçirdikləri həbslərlə cəmiyyətdə xof yaratmaq, nail ola bilsələr bütövlükdə tənqidçi şəxsləri yox etmək istəyirlər. Bu da çoxsaylı siyasi məhbuslar ordusu yaradır. Hansı ki, indi Azərbaycanda yüzlərlə siyasi məhbus var. Son repressiya dalğası da bu cür idarəetmə təfəkkürünün məcburiyyətləridir. Bir neçə il idi Azərbaycanda tənqidi media yeni texnologiyaların imkanlarından yararlanaraq dirçəlməyə çalışırdı. Əliyevlər rejiminin immuniteti çox həssasdır. Bu dirçəlməyə qarşı dərhal reaksiya verməliydilər və verirlər.

Sual: Azərbaycanın son 30 ilə yaxın siyasi tarixində həbslər, adətən, seçkidən sonra olurdu, bu dəfə əksinə baş verir. Bu dəfə həbslər seçkiöncəsi baş verir. Sizcə niyə?

Cavab: Azərbaycan avtoritarizmi müxtəlif mərhələlərdən keçib. Məşvərətçi avtoritarizm, qrup avtoritarizmi, oliqarxik avtoritarizm və 2016-cı ildən etibarən başlayan tək adam avtoritarizmi. Bu transformasiyalar daima sərtləşmə tendensiyası ilə müşayiət olunub. Indi artıq özünün pik nöqtəsinə yaxınlaşır. Rejim sərtləşdikcə onun tənqidi fikrə  dözümlülüyü daha da daralır. Əgər əvvəllər təxminən 2010-cu ilə qədər həbslər adətən seçkidən sonra kütləvi etirazları buxovlamaq üçün həyata keçirilirdisə, 2013-cü ildən başlayaraq  seçkidən əvvəl tətbiq edilir. Yəni artıq hətta seçki dövründə də tənqid eşitməyə dözümləri qalmayıb.

Sual: Sizcə, növbədənkənar seçkilərin belə qəfil ortaya çıxması hansı zərurətdən irəli gəldi?

Cavab: Qəfil ifadəsini çox yerində işlədirsiniz. Çünki növbədənkənar seçkinin mütləq legitim səbəbi olmalıdır. Elə Azərbaycanın özünün seçki tarixindən nümunələr gətirmiş olsaq, həm 1992-ci ildə, həm də 1993-cü ildə Prezident seçkilərinin növbədənkənar təyin edilməsinin legitim səbəbləri vardı və heç kim üçün gözlənilməz deyildi. 1992-ci ilin martında Ayaz Mütəllibovun istefası Prezident seçkisinin legitim səbəbi idi. 1993-cü ildə isə Elçibəyin prezidentliyinin ləğvi yeni seçkini zəruri etmişdi. Ancaq nə ötən, nə də indiki Prezident seçkisinin növbədənkənar keçirilməsinin legitim səbəbi var. Hökumət özü belə hər hansı səbəb səsləndirmir. Bu baxımdan seçkilərin növbədənkənar keçirilməsini zərirəti haqda yalnız konspiroloji gümanlar söyləmək mümkündür.

Mənim fikrimcə, Azərbaycan-Ermənistan arasında sülh imzalanması ilə bağlı Qərbin İlham Əliyevə yönəlik ardıcıl təzyiqini güman kimi səsləndirə bilərik. Bu təzyiqləri əsaslandıran xeyli açıq infoprmasiyalar var. ABŞ Dövlət Katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin son səfərinin də məhz sülh danışıqları kontekstində olması ictimailəşmiş məsələdir. Hesab edirəm ki, İlham Əliyev cənab Ceyms O'Braynla görüşdən bir gün sonra belə qərar verməklə Qərbin sülh təzyiqlərindən yayınmaq üçün iki fürsət əldə edir. Seçki dövrü başladığı üçün yaza qədər sülh razılaşmasını imzalamaqdan yayına bilir. Payızda isə ABŞ seçki dövrünə qədəm qoyur. Və beləliklə, ən pis halda belə bir razılaşmadan imtina üçün ən azı bir ildən çox vaxt qazanmış olur.

Sual: Baş verənlərdə Rusiya-Qərb amili ola bilərmi?

Cavab: Seçki ilə bağlı fikrimi az əvvəl qeyd etdim. Siyasi həbslərlə bağlı isə əlavə olaraq onu qeyd edə bilərəm ki, bu dəfəki həbslər əsas etibarı ilə  avtoritar idarəetmənin sərtləşmə tendensiyasından qaynaqlanmaqla bərabər, eyni zamanda İlham Əliyevin geopolitik seçimini beynəlxalq avtoritar koalisiyadan yana etməyə hazırlaşmasından da qaynaqlanır. Bilirsiniz, Rusiya–Ukrayna müharibəsi kollektiv Qərb tərəfindən demokratiyalar və avtokratiyalar arasındakı savaş kimi qavranılır. Bu müharibə qlobal siyasətdə cəbhələşməni şərtləndirir. Artıq ənənəvi balanslı siyasəti yeritmək və ya  hər iki tərəflə eyni dərəcədə yaxşı münasibət qurmaq, siyasi olaraq Moskva ilə, iqtisadi olaraq Qərblə yaxınlaşma siyasəti keçmişdə qalıb. İlham Əliyev artıq qəti seçim etməyə məcburdur və onun seçiminin demokratik cəbhədən yana olması mümkünsüzdür. Həbslər - hər danışanın, yazanın susdurulmasına doğru istiqamətlənmiş son repressiya dalğası, həm də bu seçim aydınlaşdığı zaman daxildə çıxması ehtimal olunan gur səsləri əvvəlcədən boğmaq məqsədi güdür.

Sual: “İlham Əliyevin alternativi yoxdur”, “Qarabağı almış Ali Baş komandanın nüfuzu çox yüksəkdir” kimi tezislərin tez-tez təkrarlandığı bir vaxtda hakimiyyət niyə bu qədər sərt davranır?

Cavab: Başda dediyim kimi avtoritar rejimlər gücləndikcə, dayaqları möhkəmləndikcə, sizin təbirinizcə desək, alternativləri sıradan çıxdıqca daha da amansız olurlar. İlham Əliyev də istisna deyil. Qalib Prezident imicinin onu daha yumşaq siyasət yeritməyə sövq edəcəyini düşünənlər avtoritarizmin mahiyyətinin anlamayan insanlardır.